بخشی از مقاله
مقدمه
اثرهاي جانبی داروهاي شیمیایی، حساسیت افراد زیادي به برخی از این داروها، مقاوم شدن بـسیاري از بیماریهـا در برابر داروهاي شیمیایی و ... باعث میشود که بار دیگر نظـر و توجه دانشمندان و محققان بـه اسـتفاده از فـرآوردههـاي گیاهی در زمینههاي مختلف معطوف شـود. از مـدتها پـیش بشر از بعضی از گیاهان بهعنوان دارو اسـتفاده نمـوده و اثـر درمانی و بیضرر بودن آنها در سالهاي متمادي تجربه شـده است.
گیــاه کــرفس کــوهی بــا نــام علمــی Kelossia
odoratissima Mozaff. از گونههاي شناخته شده دارویـی
و علوفهاي بومی مراتع ایران بوده که تـاکنون وجـود آن در سایر مناطق جهان گزارش نشده است. این گیاه چندسـاله و بسیار معطر است. ساقه آن به ارتفاع 120 تا 200 سانتیمتـر
و استوانهاي، برگهاي قاعـدهاي، بـزرگ و دوبـار شـانهاي و شماي عمودي گلآذین آن بزرگ و چتـر انتهـایی آن کـاملاً بارور است. از تیره چتریان بوده که در زبان فارسی کلـوس هم نامیده میشود (مظفریان .(1386 این گیـاه در ارتفاعـات
و مناطق برفگیر ناحیه زاگرس مرکزي و با حـداقل ارتفـاع
2500 متر از سطح دریا و بارش سالیانه حدود 400 میلیمتـر کـه اغلـب بـه صـورت بـرف اسـت، رویـش مـییابـد. از عمدهتـرین رویـشگاههاي طبیعـی ایـن گیـاه مـیتـوان بـه ارتفاعات کوههاي سـه منطقـه کوهرنـگ، بازفـت و دوآب صمصامی در استان چهار محال و بختیاري اشاره کرد. ایـن گیـاه در اوایـل دوره رویـشی بـه دلیـل فـشردگی برگهـاي قاعدهاي، به شکل غنچه میباشد و بـهشـدت توسـط مـردم محلی برداشـت و در بازارهـاي محلـی بـه قیمـت زیـادي
100000) تا 150000 ریال به ازاي یک کیلوگرم) به فروش میرسد. به دلیل برداشت بیرویه آن در اوایل دوره رویشی،
تقاضاي زیاد در بازار محلـی، زمـان نـسبتاً زیـاد اسـتقرار و تولید بذر، این گیاه فرصـت تجدیـدحیات و تولیـد بـذر را نداشـته و بـه همـین دلیـل گـسترش جغرافیـایی و تـراکم جمعیت این گیاه در دهههاي اخیر بهشدت کـاهش یافتـه و حیــات آن در معــرض خطــر جــدي قــرار گرفتــه اســت، بهطوريکه یکی از گیاهان در حال انقراض ایران محـسوب
میشود .(Jalili & Jamzad, 1999)
در طب سنتی براي اندامهاي هوایی گیاه کـرفس کـوهی خواصی همچون ضـد التهـاب، ضـد درد، درمـان رماتیـسم، تصفیه خون و براي بذرها و ریشه آن به صـورت جوشـانده خواصی براي درمان سرماخوردگی و سرفههاي شدید قائـل هستند (پیام سـبز، .(1384 در مطالعـات و بررسـیهاي انجـام شده اثرهاي ضد درد و ضد التهاب (سـلطانی، (1378 و اثـر ضد اضطراب و خوابآوري اسانس و عصاره کرفس کوهی به اثبات رسیده است (صادقی، .(1386 همچنین در تحقیقات دیگر، اثرهاي ضد آلرژي، محافظتکننده عروق، آنتیترومبوز
و محافظ دستگاه گوارش، ضد دیابـت، آنتـی پراکـسیداسون لیپیدها و ضدسرطان مشخص شده است (بحق، .(1382
شـناخت تفـاوت ترکیـبهـاي شـیمیایی اکوتیـپهـاي مختلف گونههاي گیاهی که در شرایط اکولوژیکی به نسبت متفاوتی رویش مییابند، حائز اهمیت زیادي میباشـد. ایـن امر سبب خواهد شد علاوه بر شناخت بیـشتر خـصوصیات شیمیایی یک گیاه، در صورت تفاوت قابلملاحظه در میزان مواد مؤثره آن، زمینه براي فعالیتهاي دیگر ازجمله کـشت
و اهلیکردن و تولید انبوه گیاه فراهم گـردد. از ایـن رو، بـا توجه به اهمیت گیاه کرفس کوهی در طـب سـنتی، هـدف اصلی این تحقیق بررسی و مقایسه میـزان مـواد مـؤثره سـه اکوتیــپ ایــن گیــاه واقــع در کوهرنــگ، بازفــت و دوآب صمصامی بود.
فصلنامه تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران، جلد 26، شماره 2 149
مواد و روشها
منطقه مورد مطالعه و نحوه نمونهبرداري
در ایـــن مطالعـــه، در ابتـــداي دوره رویـــشی گیـــاه
(اردیبهشتماه) از سه منطقـه کوهرنـگ، بازفـت و دوآب صمصامی در استان چهـار محـال و بختیـاري (از07´ 36˝
31° شمالی و49° 45´ 34˝ شرقی تا 32° 42´ 09˝ شـمالی و 51° 21´ 58˝ شرقی) که بهعنـوان رویـشگاههاي عمـده گیاه کرفس شناخته مـیشـوند (شـکل (1، در طـول یـک
شکل -1 موقعیت سه اکوتیپ کرفس کوهی Mozaff.)
استخراج روغنهاي فرار
بخشهاي هوایی گیاه در هواي اتاق خشک و مواد خشک شده 50) گرم از هر نمونه، با سه تکرار) به روش تقطیـر بـا آب، به مدت 4 ساعت اسانسگیري شـد ( Greenwood & .(Hooper, 1983 روغنهاي استخراج شده به وسیله سولفات
ترانسکت خطی در هر منطقه به روش تـصادفی، 3 نمونـه تازه کرفس کـوهی در مرحلـه رویـشی برداشـت و مـورد شناسایی علمی قرار گرفت. گیاه مذکور در هرباریوم مرکز تحقیقات منابع طبیعی و کشاورزي اسـتان چهـار محـال و بختیاري با شماره 194، نگهداري میشود. از هـر اکوتیـپ نمونه تهیه و به منظور تعیین مواد مؤثره موجود در آنها بـه روش تقطیر با آب، اسانس تهیه شد.
(Kelussia odoratissima در استان چهار محال و بختیاري
سدیم بیآب خشک و در درجه حرارت 4 درجه سانتیگراد نگهداري شد تا براي تجزیه به وسیله دستگاه GC/MS مورد استفاده قرار گیرد. میانگین بازده اسانس بدست آمده به روش تقطیر بـا آب در سـه جمعیـت مـورد مطالعـه %1/8 ±0/27
نسبت به وزن خشک گیاه بود.
