بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر بر روی دو گونه گیاهی خاص شهرستان فریدونشهر صورت گرفته که می توانند به منظور افزایش تعداد بازدید ها از منظرطبیعی و حواشی روستاها و افزایش گردشگری که با توجه به جاذبه های پوشش گیاهی در محیط صورت میگیرد و به جهت حفظ محیط زیست و سرازیر کردن در آمد به سمت روستاها و مناطق محلی و کند کردن روند مهاجرت روستاییان به شهر و ایجاد نشاط و آرامش در بازدید کنندگان ، مورد استفاده قرار گیرد لذا تحقیقی در جهت شناسایی این گونه های گیاهی جاذب گردشگر در شهرستان فریدونشهر انجام گرفت ، در این تحقیق که به صورت میدانی انجام گرفت ، گونه های منحصر به فرد لاله واژگون و آلاله کوهی شناسایی شدند و سپس نقشه پراکندگی آنها در منطقه ترسیم گردید و با استفاده از کتابهای فلور ویژگی های فنولوژیکی گیاهان معرفی شد ، همچنین موسم گلدهی گیاهان ، اهمیت اکوتوریستی و وجوه زیبایی این گونه های خاص تعیین شد ، همچنین اقلیم مناسب برای رویش گونه ها مشخص گردید و در پایان زمان مناسب جهت بازدید این گونه های گیاهی تعیین گردید . نام علمی این گون های بی نظیرفریتیلاریا ایمپریالیس - 1 لاله واژگون - و رانونکلوس اسلراتوس - 2 آلاله کوهی - می باشد ، که مناظر باشکوه و بی بدیلی در کوه ها و دشتهای منطقه ، به شکل لکه های یکنواخت و یا همراه با گیاهان زیبای دیگر را به وجود آورده اند . این گونه ها در فصل بهار و تابستان مخصوصا اردیبهشت و خرداد ماه می توانند نقش بسیار موثری در جلب توریسم داشته باشند .
واژه های کلیدی:اکوتوریسم ، فنولوژی ، لاله واژگون ، آلاله کوهی ، توریسم
مقدمه
طبیعت گردی - اکوتوریسم - امروزه به عنوان صنعتی پویا ولی نو پا ، اهمیت روز افزونی پیدا کرده است و کشورهای مختلف توسعه یافته و در حال توسعه برای کاهش نرخ بی کاری ، بهبود توزیع در امد ، و تمایل سازنده ومؤثر با جهان و استفاده از منابع سر شار اقتصادی - اجتماعی و سیاسی آن به دنبال بسط و گسترش طبیعت گردی بوده و به عنوان ابزاری برای رشد و توسعه پایدار ، طبیعت گردی را تسهیل و همگانی می نمایند.[1]در میان اجزاء مختلف گردشگری ، اکوتوریسم از رشد قابل توجه و روز افزونی برخوردار است و ابزاری مهم برای توسعه پایدار محسوب می شود .
اکوتوریسم از جمله فعالیتهایی است که اگر به شکل صحیح و با توجه به اصول تبیین شده توسط ارگانهای بین المللی انجام شود ، می تواند منجر به حفاظت هر چه بیشتر از محیط زیست گردد. در مقابل چنانچه این اصول مورد توجه قرار نگیرد ، اکوتوریسم نه تنها به حفاظت از محیط زیست منجر نمی شود بلکه موجب تخریب مناظر طبیعی ، تهدید حیاط وحش ، ایجاد انواع الودگی و در نهایت تجزیه جوامع بومی و محلی می گردد .[2] کشور ایران جایگاه منحصر به فردی در نقشه گردشگری دنیا دارد .تنوع طبیعی این سرزمین از کویر پهن جنوب گرفته تا جنگلهای سر سبز و انبوه در یای خزر ، گردشگران دور و نزدیک را به دیدن این سرزمین دعوت و جذب می نماید. [3]
موقعیت جغرافیایی ویژه و تنوع پدیدیده های طبیعی باعث شده تا ایران به عنوان پنجمین کشور دارای تنوع طبیعی جهان شناخته شود.[4] یکی از عواملی که باعث ایجاد انگیزه در گردشگر طبیعت گرا برای بازدید از منطقه ای خاص می شود وجود پوشش گیاهی زیبا و چشم نواز در آن منطقه است ، که نظر گردشگر را به خود جلب می کند . از مهمترین جاذبه های فریدونشهر نیز پوشش گیاهی آن منطقه می باشد ، که می تواند برای گردشگران داخلی و خارجی جالب توجه باشد . در این بین شناخت پوشش گیاهی جاذب گردشگر و زمان مناسب بازدید از آن و مکان مناسب برای یافتن هر گونه گیاهی خاص از اهمیت خاصی بر خوردار می باشد که در این پژوهش سعی شده است به برخی از این سوالها جواب مناسبی داده شود .
اکوتوریسم
برای اکوتوریسم تعاریف متعددی ارائه شده است که در اینجا به چند مورد آن اشاره می کنیم :واژه اکوتوریسم برای اولین بار در سال 1983 توسط هکتور لاسکورن3 در تشریح سفر به مناطق بکر طبیعی با هدف طبیعت گردی و با تاکید بر جنبه های آموزشی این گردش بکار رفت.
- 1 اکوتوریسم اختصار واژه Ecological Tourism است و پدیده ای نسبتاً تازه در صنعت جهانگردی است این شکل از جهانگردی فعالیتهای فراغتی انسان را عمدتاً در طبیعت امکان پذیر می سازد و مبتنی بر مسافرت های هدفمند توام با برداشت های فرهنگی ،معنوی ، دیدار و مطالعه از جاذبه های طبیعی و بهره گیری و لذت جویی از پدیده های متنوع آن است.
-2 اکوتوریسم را نوعی گردشگری مسئولانه و بوم شناسانه به قصد دیدار و برداشت فرهنگی از جاذبه ها طبیعی می داند که محور تاکیدش حفاظت از محیط زیست ، زیست گاههای طبیعی و خزائن باستانی است.
-3 اتحادیه بین المللی محافظت از طبیعت - IUCN - اکوتوریسم را چنین تعریف کرده است اکوتوریسم عبارت است از مسافرت مسئولانه به نواحی بکر طبیعی به منظور لذت بردن از طبیعت به نحوی که اثرات منفی کمی بر طبیعت دارد و زمینه مشارکت اقتصادی ، اجتماعی جمعیت بومی را فراهم می آورد.
-4 اکوتوریسم عبارت است از مسافرت مسئولانه و مبتنی بر توسعه پایدار به نواحی طبیعی به منظور بهره گیری معنوی و ارضای نیازهای روحی و روانی به گونه ای که با شناخت و کسب آگاهی و احترام به نظام ارزش های مردم محلی توام باشد و به محافظت از نواحی طبیعی و ارتقاء رفاه جامعه میزبان کمک کند.
-5 اکوتوریسم نوعی گردشگری طبیعت محور است که کمترین آثار مخرب را به محیط باقی می گذارد و هدفش حفظ زیست گاه ها و میراث فرهنگی جامعه میزبان است.[5]
پوشش گیاهی
پوشش گیاهی و اجتماع گیاهی شامل مراتع ، جنگل ها ، بیشه زارها ، باغ هاو....است .اگر این پوشش گیاهی در مناطق حفاظت شده قرار داشته باشد ، جذابیت بیشتری برای گردشگر دارد ، اگر گردشگری در جهت بهره گیری از پوشش گیاهی صورت بگیرد ، جزو سفر های زیست محیطی به شمار می رود و حجم عظیمی از سفر های گردشگری را شامل می شود . مسئله مهم در این زمینه شناسایی و معرفی گیاهان جاذب گردشگر می باشد که از ابعاد مختلف مانند زمان رویش ، موسم گلدهی ، وجه زیبایی ، پراکندگی منطقه ای و غیره مورد توجه قرار گیرند و نقشه ای از پراکندگی آنها و امکانات مورد نیاز در زمان بازدید فراهم گردد تا گردشگران بتوانند با بهره گیری از آن در زمان مناسب اقدام به بازدید نموده و بیشترین بهره را از بازدید و گردشگران خود ببرند. [6 ]
مواد و روش ها منطقه مورد مطالعه
شهرستان فریدونشهر با 2236/15 کیلو متر مربع مساحت 2/08 درصد از مساحت استان را به خود اختصاص داده است و در 175 کیلو متری غرب اصفهان ، محدوده ای واقع در استان اصفهان و میان استان های لرستان، خوزستان، چهار محال بختیاری است. این شهرستان در در فواصل 32 درجه و 36 دقیقه تا 33 درجه و 34 دقیق عرض شمالی و 49 درجه و 38 دقیقه تا 50 درجه و 19 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار گرفته است. این شهرستان ازطرف شمال و شرق به شهرستان فریدن و از طرف جنوب غرب به شهرستان چادگان محدودمی شود. شهر فریدونشهر به عنوان مرکز شهرستان در شمال غرب شهرستان فریدون شهر در ارتفاع 2530 متری واقع شده است .[7] شهرستان فریدونشهر بر اساس تقسیمات کشوری سال 1383 دارای یک بخش مرکزی ، دو شهر به نام های فریدونشهر و برف انبار ،پنج دهستان به نامهای عشایری ، برف انبار ،چشمه لنگان ، پشتکوه موگویی و پیشگوه موگویی و 207 آبادی بوده که از این تعداد 85 آبادی دارای سکنه می باشد.
وضعیت توپوگرافی شهرستان فریدونشهر
شهرستان فریدونشهر، در ارتفاع 2500 متری از سطح دریا و در دامنه کوه خشکه رود با ارتفاع 3669 متر از سطح دریا واقع گردیده است . کوه های خشکه رود - 3669 متر - کوه تسخیه - 3200 متر - و کوه قراول ارتفاعات شمالی منطقه مورد مطالعه را تشکیل می دهند. مرتفع ترین ارتفاعات ناحیه شاهانکوه با ارتفاع4040 متر است از نظر توپوگرافی، شهرستان فریدونشهر از تمام جهات به استثنای شرق به ارتفاعات منتهی میشود .
وضعیت دما در منطقه
این شاخص مهمترین پارامتر اقلیمی درجه حرارت به شمار می رود و در بسیاری از تجزیه و تحلیل های اقلیمی به عنوان یکی از متغیر های اصلی به شمار می رود . این متغیر مستقیما اندازه گیری نمیشود . بلکه بر اساس میانگین گیری از حداقل و حد اکثر دمای روزانه محاسبه و میانگین های ماهانه و سالانه آن تعیین می شود نتایج حاصل از بررسی ویژگی های دما طی یک دوره آماری 15 ساله بررسی شد بر این اساس 11 ایستگاه هواشناسی داخل محدوده شهرستان و مناطق مجاور ، ایستگاه های فریدونشهر ، گلپایگان ، خوانسار ، چادگان ، دامنه ، کوهرنگ ، شهر کرد ،ازنا ، درود و علی گودرز انتخاب گردید سپس متغیر های دما با میان یابی و به دست آوردن معادله گرادیان منطقه محاسبه شد. میانگین دمای منطقه 7/12 ، میانگین حداکثر دما 13/9 و میانگین حداقل دما 1/10 میباشد . که نشان دهنده دمای سرد در منطقه میباشد.
وضعیت بارش در منطقه
بررسی بارندگی دیدگاهی کلی از وضعیت میزان نزولات جوی و نوسانات آن را می تواند ارائه دهد .بررسی میزان بارش سالانه ، حداقل وحد اکثر آن در سطح منطقه فریدونشهر به تفکیک بارش منطقه بر اساس 11 ایستگاه هواشناسی داخل محدوده شهرستان و مناطق مجاور مورد بررسی قرار گرفت وبا به دست آوردن معادله گرادیان محاسبه شد .بر این اساس میانگین بارش منطقه 471 میلیمتر ، حد اکثر بارش 1050میلیمتر و حد اقل بارش 375 میلیمتر می باشد . که نشان از رطوبت بالا و بارندگی خوب منطقه دارد .
روش تحقیق
روش کار در این پژوهش که در منطقه فریدونشهر صورت گرفت به صورت میدانی بوده و در یک دوره یک ساله جمع آوری و شناسایی این گیاهان جاذب گردشگر - گیاهانی که از جهت زیبایی و تیپ بودن می تواند گردشگران را به سوی خود جذب کنند - صورت گرفت و سپس نقشه پراکندگی برای گیاهان با دقت ترسیم گردید و با استفاده از کتابهای مرجع و فلور ویژگیهای فنولوژیکی گیاهان ذکر شد و همچنین با توجه به فصل سر سبزی و موسم گلدهی برای این گیاهان که گل می دهند ، مناسب ترین زمان جهت بازدید تعیین گردید .
یافته های تحقیق لاله واژگون
لاله واژگون گیاه علفی پیازدار ، ساقه برافراشته ، برگها متعدد ، ساقه ، ضخیم ، به ارتفاع 20-50 سانتیمتر در وسط برگدار و در قاعده و زیر چتر لخت و بی برگ دارای برگهای متعدد تخم مرغی کشیده ، سرنیزه ای ، نوک تیز ، پایینها متقابل ، در امتداد ساقه متناوب، در انتها تقریباً چرخه ای باریک و برخاسته .گل :دارای گلهای دارای جام زنگوله ای ، قرمز یا اخرایی با تقسیمات نیزه ای
واژگون ، گاهی زردرنگ ، پهن ودر قاعده فوزدار . میله پرچمی تقریباً کوتاهتر از جام ، بساک کشیده ، خامه خارج از جام ، دمگل برگشته . در انتهای هر ساقه چهار گل به صورت واژگون و بزرگ و به رنگ قرمز دیده می شود که زیبایی خاصی به این گیاه میدهد و همه ساله در ایام گل دهی تعداد زیادی از گردشگران طبیعت را به سوی خود جذب می کند[8]موسم گلدهی : فروردین - اردیبهشت پراکندگی در ایران : کوههای کردستان ، الوند ، اشترانکوه ، شیراز - کوه برفی پیرزن - آذربایجان ، اصفهان ، چهارمحال و بختیاری و کهکیلویه می باشد .
اقلیم
بر اساس جدول شماره میتوان فهمید که لاله واژگون در دمایی پایین تر از میانگین حوضه - 6/8 در جه سانتی گراد - رویش می کند به طوری که متوسط دمای سالیانه آن بیش از 1 در جه سانتیگراد پایین تر از میانگین حوضه می باشد که این حالت در کمینه و بیشینه دمای سالیانه این گونه در مقایسه با کل حوضه نیز قابل مشاهده است ، همچنین مشاهده می گردد که بارش سالیانه رویشگاههای آن نسبتا زیاد و نزدیک به میانگین حوضه می باشد ، و در محیط هایی رویش می کند که میزان ساعات آفتابی سالیانه کمی دارد ، و به طور خیلی خلاصه می توان گفت گیاه مناطق سرد سیر است ، با این تفاسیر می توان گفت این گونه در اقلیم های نیمه خشک سرد و معتدل ، مدیترانه ای معتدل و سرد ، مرطوب معتدل و سرد و همچنین اقلیم بسیار مرطوب سرد و معتدل قابلیت رویش دار
