بخشی از مقاله
بررسي و ارائه معيارها و روشهاي مناسب براي ارزيابي و رتبه بندي مديريت‌هاي شعب بانك كشاورزي در استانها
1- مقدمه
سير، توسعه و تكامل سازمان ها همزاد با تكامل خواست ها ، نيازها و علائق و آمال هاي بشر است. در گذشته هاي دور فلسفه ايجاد و شكل گيري سازمان ها بر ايده كاهش هزينه مبادله استوار بود . كاركرد اساسي سازمان ها به عنوان محل تجمع و مبادله خدمات گيري و خدمات دهي بشر مطرح كه ماحصل آن بهره مندي انسانها از خدمات بيشتر با هزينه كمتر بود . در دوران معاصر سازمان ها مفهومي كاملاً متفاوت با گذشته را به خود اختصاص داده اند . كاركردهاي آنها بسيار گسترده و انتظارات جامعه نسبت به سازمان ها دائماً رود به تزايد است .
در عصر كنوني تحولات شگرف دانش مديريت ، وجود نظام ارزشيابي را اجتناب ناپذير نموده است ، بگونه اي كه فقدان نظام ارزيابي در ابعاد مختلف سازمان اعم از ارزيابي در استفاده از منابع و امكانات، اهداف و استراتژيها را به عنوان يكي از علائم بيماريهاي سازمان قلمداد مي نمايد . هر سازمان به منظور آگاهي از ميزان مطلوبيت و مرغوبيت خود بالاخص در محيط هاي پيچيده و پويا نياز مبرم به نظام ارزيابي دارد . از سوي ديگر فقدان وجود نظام ارزيابي و كنترل در يك سيستم به معناي عدم برقراري ارتباط با محيط درون و برون سازماني تلقي مي گردد
كه پيامد آن كهولت و نهايتاً مرگ سازمان است. مطالعات نشان مي دهد فقدان نظام كسب بازخورد امكان انجام اصلاحات لازم براي رشد ، توسعه و بهبود فعاليت هاي سازمان را غيرممكن مي‌نمايد و سرانجام اين پديده ، مرگ سازماني است . بنابراين به دليل وجود رابطه مستقيم بين ارزيابي و كنترل با بقاء و حيات يك سيستم ، لازم است ارزيابي عملكرد در ابعاد سازماني ، فردي و… بصورت جدي دنبال شود .
2-ادبيات تحقيق
2-1-تعريف ارزيابي عملكرد
ارزيابي عملكرد در بعد نحوه استفاده از منابع اساساً در قالب شاخص هاي كارآيي بيان مي‌شود. اگر در ساده ترين تعريف نسبت ستاده به داده را كارآيي بدانيم نظام ارزيابي در واقع ميزان كارآيي تصميمات مديريت درخصوص استفاده از منابع و امكانات را مورد سنجش قرار مي دهد كه عمده ترين شاخص آن صرفه اقتصادي يا بهينه بودن فعاليت ها مي باشد .
ارزيابي عملكرد دربعد سازماني معمولاً مترادف با اثربخشي فعاليت‌هاست . منظور از اثربخشي ميزان دستيابي به اهداف و برنامه ها با ويژگي كارآ بودن فعاليت ها و عمليات است . به فرآيند سنجش و اندازه گيري عملكرد دستگاهها در دوره اي مشخص به گونه اي كه انتظارات و شاخص هاي مورد قضاوت براي دستگاههاي ارزيابي شونده شفاف و از قبل به آن ابلاغ شده باشد ، ارزيابي عملكرد اطلاق مي‌گردد.
در نگرش سنتي مهمترين هدف ارزيابي ، قضاوت و يادآوري عملكرد بوده درحاليكه در نگرش نوين ، فلسفه وجودي ارزيابي بر رشد ، توسعه و بهبود ظرفيت ارزيابي شونده . متمركز مي باشد . پيامد وجود نظام ارزيابي مبتني بر ديدگاه نوين ، بهبود كاركرد و نهايتاً اثربخشي فعاليت هاي سازمان است .
فرآيند ارزيابي عملكرد شامل مراحل زير مي باشد :
1- تدوين و تنظيم شاخص هاي ارزيابي عملكرد
2- تدوين و برقراري معيارهاي (استاندارد) عملكرد
3- ابلاغ و اعلان انتظارات و شاخص ها به ارزيابي شونده
4- سنجش (اندازه گيري ) عملكرد واقعي
5- مقايسه عملكرد با استانداردهاي هر شاخص
6- اعلان نتايج به دستگاه ارزيابي شونده و بحث در خصوص چگونگي نتايج
7- اقدام به منظور بكارگيري عمليات اصلاحي در راستاي بهبود و توسعه عملكرد با توافق سازمان مورد ارزيابي
2-2-نحوه اندازه گيري و ارزيابي عملكرد
در اين تحقيق براي ارزيابي عملكرد و تعيين رتبه استانها از فرايند تحليل سلسله مراتبي (AHP) استفاده شده است .
فرآيند تحليل سلسله مراتبي (AHP ) 1 يكي از معروفترين فنون تصميم گيري چند منظوره است كه اولين بار توسط توماس - ال و ساعتي (1378)ابداع گرديد . اين روش در هنگامي كه عمل تصميم گيري با چند گزينه رقيب و معيار تصميم گيري روبرو است، مي تواند استفاده گردد . معيارهاي مطرح شده مي تواند كمي و كيفي باشند . اساس اين روش تصميم گيري بر مقايسات زوجي نهفته است . تصميم گيرنده با فراهم آوردن درخت سلسله مراتب تصميم ، آغاز مي كند .
درخت سلسله مراتب تصميم ، عوامل مورد مقايسه و گزينه هاي رقيب مورد ارزيابي در تصميم را نشان مي دهد . سپس يك سري مقايسات زوجي انجام مي گيرد . اين مقايسات وزن هر يك از فاكتورها را در راستاي گزينه هاي رقيب مشخص مي سازد . در نهايت منطق AHP به گونه اي ماتريس‌هاي حاصل از مقايسات زوجي را با همديگر تلفيق مي سازدكه تصميم بهينه حاصل آيد .
AHP داوريها و ارزشهاي شخصي را به شيوه اي منطقي تركيب مي نمايد . فرآيند فوق به قدرت تصور ، تجربه و دانش براي ساخت سلسله مراتب يك مساله وابسته مي باشد و همچنين مواردي چون : منطق ، دانش ذاتي و تجربه ارائه قضاوتها ، لازمه AHP مي باشند . با استفاده از AHP در خواهيم يافت كه چگونه عناصر بخشي از مساله را به عناصر بخش ديگر مساله مرتبط سازيم تا نتيجه تركيب بدست آيد . مدل فوق تركيبي براي تشخيص ، درك و ارزيابي اثرات متقابل يك سيستم مي باشد .
دستاوردهاي استفاده از فرآيند سلسله مراتبي به شرح زير مي باشد :
1- شيوه عملي براي برخورد موفقيت آميز با انواع روابط كاربردي در يك شبكه پيچيده
2- ابزاري قدرتمند براي تركيب طرح ريزي انجام شده و مطلوب بطريقي كه بر هم اثرمتقابل دارند و قضاوت هاي همه كاركنان مديريت را منعكس مي سازد . بازده اين فرآيند ، قوانين واضح براي اختصاص منابع در بين پيشنهادات استراتژي جديد و جاري مي باشد .
3- شيوه اي جديد براي :
-تركيب داده ها با قضاوت هاي عيني درباره عوامل ناملموس
-تركيب قضاوت هاي افراد و رفع كشمكش ها دربين آنها
-اعمال تحليل حساسيت و تجديد نظر با هزينه هاي پايين
-استفاده از اولويت هاي متوسط و حاشيه اي براي هدايت اختصاص منابع
-افزايش گنجايش و توانايي مديريت براي اعمال موازنه سازي
4- تكنيكي براي تكميل ديگر تكنيك ها براي انتخاب پروژه ها و فعاليت‌ها
5- جايگزيني ذهني براي انواع طرح ريزي ها جهت آينده و حمايت در مقابل خطرات و بي‌ثباتي ها
6- وسيله اي براي كنترل و هدايت عملكرد سازماني بسوي اهداف متغير
3-روش تحقيق
اين تحقيق براساس هدف ، كاربردي است ، زيرا نتايج حاصل از آن در ارزيابي و رتبه‌بندي مديريت شعب بانك كشاورزي كاربرد دارد و درواقع پاسخي است به يك معضل و مشكل عملي در دنياي واقعي . از نظر روش گردآوري اطلاعات نيز توصيفي از نوع ميداني است ، زيرا به فرآيندهاي جاري و آثار مشهود و يا روندهاي در حال گسترش توجه دارد و اطلاعات موردنظر از طريق پرسشنامه و بررسي اسناد و مدارك جمع آوري شده است .
جامعه آماري اين تحقيق مديران و معاونين مديريت شعب بانك كشاورزي در استان ها مي‌باشند و با توجه به شناخت از جامعه آماري و تاييد اساتيد محترم راهنما و مشاور ، 14 نفر از مديران و 14 نفر از معاونين استانها به عنوان نمونه آماري انتخاب و پرسشنامه براي آنان ارسال گرديد كه از اين تعداد 22 مورد در تحزيه و تحليل داده ها مورد استفاده قرار گرفت .
4-بررسي و بحث
همانگونه كه بيان گرديد به هنگام استفاده از AHP در ابتدا بايد يك درخت سلسله مراتب مناسب كه بيان كننده مساله تحت مطالعه است ، فراهم گردد . سطح اول هر درخت بيان كننده هدف تصميم گيري است . دراين تحقيق هدف ، ارزيابي و رتبه‌بندي استانها بر مبناي فاكتورهاي كارآيي و اثربخشي مي‌باشد. سطح آخر هر درخت نيز بيان كننده گزينه هايي است كه با يكديگر مقايسه مي شوند و براي انتخاب در رقابت با يكديگر هستند . درتحقيق حاضر گزينه ها ، استانها مي باشند . سطح يا سطوح مياني نشان دهنده فاكتورهايي هستند كه ملاك مقايسه گزينه ها مي باشند .
قبل از پرداختن به تعيين رتبه استانها ، به چگونگي تعيين اولويت هريك از استانها بر مبناي معيارهاي بكار گرفته شده براي تعيين كارايي و اثربخشي آنها ، مي پردازيم . از آنجا كه مقادير كمي معيارهاي بكار رفته جهت تعيين بهترين سيستم در ادارات ستادي بانك كشاورزي موجود بوده و بنابراين به جاي طراحي پرسشنامه مجزا براي استخراج اولويت استانها بر مبناي معيارهاي مذكور، از اطلاعات گردآوري شده فوق ، استفاده گرديد . از آنجا كه مقادير برخي از معيارها بصورت عدد، برخي به صورت ميليون ريال و برخي نيز به صورت رتبه ارائه شده اند ، به منظور حل مشكل فوق و تعيين رتبه استانها از فراواني نسبي استفاده شده است كه به منزله رتبه هر استان تلقي مي گردد .
جدول شماره 1 اولويت فاكتورها ، جدول شماره 2 اولويت معيارهاي كارآئي ، جدول شماره 3 اولويت معيارهاي اثربخشي ، جدول شماره 4 رتبه بندي استانها به روش تجربي ( وضع موجود ) و جدول شماره 5 رتبه‌بندي استانها بر مبناي معيارهاي اثربخشي و كارائي ( وضع پيشنهادي ) را نشان مي دهد .
جدول شماره 1 : اولويت فاكتورها
مولفه اولويت ( ضرايب)
كارآيي 8053/0
اثربخشي 1947/0
جمع 1
جدول شماره2 : اولويت معيارهاي كارائي
شاخص اولويت ( ضرايب)
سودآوري 3122/0
جذب انواع سپرده ها 1831/0
وصول مطالبات معوق 1568/0
طرح هاي پيشنهادي و تصويب شده استان 0933/0
برقراري ارتباط با مشتريان هدف 0912/0
ساده سازي روشها و تسريع در انجام امور 0690/0
بهسازي منابع انساني 0557/0
مشاركت كاركنان 0388/0
جمع 1
جدول شماره 3 : اولويت معيارهاي اثربخشي
شاخص ها اولويت ( ضرايب)
جلب رضايت مشتريان 3098/0
اعتبار تخصيصي در جهت افزايش كارگاه‌ها و صنايع 1339/0
تخصيص اعتبارات درجهت اشتغال زايي 1245/0
مشاركت در طرح هاي روستايي 1159/0
بهسازي جايگاه دام و طيور 0790/0
تبديل نيروي محركه چاه ها 0716/0
مقاطع صحيح پرداخت تسهيلات متناسب با نياز طرحها 0593/0
تعداد افرادي كه خسارت دريافت كرده اند 0559/0
تعداد افراد تحت پوشش بيمه اي 0502/0
جمع 1
جدول شماره 4 : رتبه بندي استانها به روش تجربي ( وضع موجود )
رتبه استان اولويت
1 قزوين 70/77
2 آذربايجان غربي 23/75
3 قم 02/72
4 گلستان 38/71
5 زنجان 02/71
6 لرستان 07/69
7 خراسان 71/68
8 كردستان 45/67
9 مركزي 27/67
10 اصفهان 05/67
11 مازندران 02/65
12 خوزستان 97/64
13 ايلام 85/64
14 سمنان 80/64
15 آذربايجان شرقي 63/64
16 همدان 06/64
17 اردبيل 67/61
18 تهران 01/61
19 يزد 16/60
20 كهكيلويه و بويراحمد 39/58
21 كرمانشاه 32/57
22 گيلان 28/57
23 فارس 92/56
24 كرمان 57/56
25 بوشهر 20/54
26 هرمزگان 62/53
27 چهارمحال و بختياري 52/51
28 سيستان و بلوچستان 99/42
جدول شماره 5 : رتبه بندي استانها بر مبناي معيارهاي اثربخشي و كارايي
( وضع پيشنهادي)
رتبه استان اولويت
1 تهران 1759/0
2 اصفهان 0949/0
3 سمنان 0836/0
4 مازندران 0704/0
5 يزد 0690/0
6 فارس 0642/0
