بخشی از مقاله
مقدمه
مفهوم نشر امروزه فقط شامل چاپ جلدهای مشخص از یک کتاب، با روشی که برای اولین بار گوتنبرگ2 ابداع کرد، نیســت؛ همان طور که شاهد نشر و توزیع کتاب در قالبهای مختلف و روشهای متنوع الکترونیک و دیجیتال هستیم.
در دهههای اخیر و متأثر از تغییرات فناوری، نشر کتاب دوران تازهای را آغاز کرد، که تمامی زیرساختهای آن تحوالت و دگرگونیهای عمقی را شاهد بوده است. برخی از این دگرگونیها به دلیل سرعت و شتابی که داشتهاند، بسیار غافلگیرکننده بودهاند؛ حتی برای کشورهایی که احتمال وقوع این تحوالت را میدادند. در این میان کشورهای در حال توسعه، که اغلب مصرفکنندة فناوری هستند، با تغییر و تحوالت شدیدتر و در نتیجه بحرانیتری روبهرو شدهاند. ظهور، رشد، و گسترش برخی از مظاهر فناوری در عرصة چاپ و نشر نیز خودنمایی میکند. خودناشری3 از نتایج به کارگیری فناوری در این عرصه است. دالیل و زمینههای رواج و گسترش خودناشری در کشورهای مختلف به لحاظ تفاوتهای سیاسی، اجتماعی، و فرهنگی و ساختار و سنتهای نشر کتاب یکسان نیست. با توجه به این تفاوتها، کشورها در درجات مختلف خودناشری قرار میگیرند. داریوش مطلبی )1385( عوامل مؤثر رشد خودناشری را در کشورهای توسعهیافته به این ترتیب بیان میکند:
رشد سریع فناوری اطالعات، شبکههای اطالعرسانی، و نرمافزارهای نشر رومیزی، و رواج آن در بین پدیدآورندگان و نخبگان جامعه زیرساختهای خـرید و فـروش الکترونیکی و امکان عرضه و فروش کتاب در شبکههای اطالعرسانی از سوی پدیدآورندگان
وجود بنگاهها و مراکز سرمایهگذاری متعدد برای سرمایهگذاری و توزیع آثار خودناشران
عالقهمندی پدیدآورندگان به داشتن روابط انسانی نزدیک با ناشران، ویـراستاران، و سـایر عـوامل تولید کتاب )که ماهیت اقـتصاد صـنعتی مـانعی بر این ارتباط است.(
ناخرسندی پدیدآورندگان از قراردادهای نشر )که احساس میکنند آن چنان که باید، از منافع اقتصادی اثر بهرهمند نمیشوند.(
بزرگ شـدن نـاشران )کـه سبب انحصاری شدن بازار کتاب و سلیقههای نشر، و جریان منافع در حلقة بستهتر میشود ـ که با خواستههای پدیدآورندگان همسو نیست.( سختگیریهای ناشران در انتخاب کتابهایی با کیفیت بـاالتر و صـرفة اقـتصادی مناسب
)این مسئله باعثشده است ناشران به انـتشار آثار ناشران تازهکار تمایلی نداشته باشند(. خودناشری پدیدة عصر انقالب الکترونیک است؛ انقالبی که در قلمرو ارتباطات دگرگونیهای
متعدد و متنوعی به همراه داشته، و در شماری از گونههای ارتباطی )مانند نشر( تأثیرهای عمیق بر جا گذاشته است. به طور معمول، خودناشری همانند یک روند رابطة پدیدآورندگان آثار و مخاطبان را از تأثیرهای خود بیبهره نگذاشته است و موجب تسهیل و تسریع آن میشود.
در واقع از زمانی که احساس شد پدیدآورندگان میتوانند بدون واسطه و طی مراحل مرسوم با خوانندة خود مستقیم روبهرو شوند، باب تازهای در نشر گشوده شد. تحوالت نرمافزاری هم ـ مانند دسترسی به شمار بسیار زیادی از منابع در کتابخانههای دیجیتال و همچنین انواع نرمافزارهای ویرایش فنی و زبانی متون و نرمافزارهای استناددهی ـ این امکان را در اختیار پدیدآورندگان قرار داده است که بسیاری از مسئولیتهایی را که پیش از این ناشران انجام میدادند، خود انجام دهند.
تعریف
خودناشــری پدیدهای است که پدیدآورنده اثر خود را بدون همکاری با ناشر منتشر کند و
9
زمستان 93 شماره 15
بررسی دیدگاه نویسندگان ایرانی
فـصلنــا مه تحلیــــــلی پـــژوهشی کــتـاب مهر
مسئولیت انتشار و عرضة آثار را بر عهده گیرد. از زمانهای گذشته نیز شماری از پدیدآورندگان آثار خود را خود منتشر میکردند. چنین پدیدهای تازگی ندارد. به این دسته از پدیدآورندگان مؤلف ـ ناشر، یا ناشر ـ مؤلف گفته میشد. اما خودناشری به معنای جدید پدیدة دگری است و مراد از آن این است که پدیدآورنده با استفاده از نرمافزارهای حرفهای پردازش متن و سایر نرمافزارها، بدون همکاری با ناشر، انتشار و عرضة آثارش را انجام میدهد.
فرهنگ لغت مریام وبســتر)2014( 4 خودناشری را این گونه تعریف کرده است: «انتشار )کتاب( با اســتفاده از منابع خود نویسنده.» در دانشــنامة آزاد ویکیپدیا5، خودناشری به انتشار هر کتاب یا رســانة دیگر از سوی نویســندة اثر، بدون دخالت مؤسسة انتشاراتی اطالق میشود. در خودناشــری نویسنده مسئول کنترل تمامی مراحل است؛ مانند طراحی جلد و صفحات داخلی، قالببندی، قیمتگذاری، توزیع، بازاریابی، و روابط عمومی. نویسندگان میتوانند تمام مراحل کار را خود انجام دهند، یا تمام یا بخشــی از فرآیند را به شرکتهایی که این خدمات را ارائه میکنند برونسپاری کنند. )ویکیپدیا )2014
پیشینه
خودناشری را اولین بار بنجامین فرانکلین6 در قرن هجده میالدی طراحی و پیادهسازی کرد. فرانکلین در سال 1758 کتاب راه ثروت،7 و لورنس استرن8 کتاب تریسترام شاندی9 را در همین قرن به روش خودناشری منتشر کردند )پاترسون .)2012 در اواخر قرن هجده ویلیام بلیک10، شاعر و نقاش، این طرح را ادامه داد.
میتوان گفت اولین شخصی که به طور مشخص با تمامی مؤلفههای خودناشری کار کرد، ویرجینیا وولف11 بود، که به کمک برادرش در اوایل قرن بیست و در سال 1941 به خودناشری اقدام
10
زمستان 93 شماره 15
بررسی دیدگاه نویسندگان ایرانی
فـصلنــا مه تحلیــــــلی پـــژوهشی کــتـاب مهر
کرد. )پاترسون )2012
خودناشری را فقط پدیدآورندگان گمنام، که نتوانسته بودند برای آثار خود ناشری بیابند، انجام نمیدادند. چارلز دیکنز12 کتاب معروفش را با نام سرود کریسمس13 و مارک تواین14 اثر مشهور خود را، ماجراهای هاکلبری فین15، با روش خودناشری به چاپ رساندند.
از دیگر نویسندگانی که به خودناشری آثارشان اقدام کردهاند، میتوان به جین آستن16، امیلی دیکنسون17، ناتانیل هاتورن18، مارتین لوتر19، مارسل پروست20، درک والکات21، و والت ویتمن22 اشاره کرد. )پاترسون )2012
نویسندگان مشهور معاصر نیز اقدام به خودناشری کردند. کتاب جیمز آلچر23 با عنوان خودت انتخاب کن24 در سال 2013 به این شیوه منتشر شده است، که در ماه اول با فروش 44294 نسخه در صدر لیست پرفروشترین آثار غیر داستانی آمازون و والاستریت ژورنال قرار داشت )آلچر، .)2013 جی. کی. رولینگ25 نیز نسخة الکترونیکی مجموعة هری پاتر را مستقیم، از طریق وبسایت شخصی خود، به فروش میرساند. )گاردین )2012
معرفیگزینههایخودناشریکتابهایالکترونیکی انتشارمستقیمکیندلآمازون26
این امکان بستر نرمافزاری انتشار کتاب الکترونیکی27 آمازون است. این سرویس که بهاختصار KDP خوانده میشود، این امکان را برای نویسندگان مستقل فراهم میکند تا نسخة الکترونیکی کتاب خود را در سایت آمازون به فروش برســانند. برای بارگذاری فایل کتاب روی این سرویس، هیچ هزینهای دریافت نمیشــود. نویسنده از فروش هر نسخه، بسته به اینکه در کدام سرویس آمازون به فروش برسد، بین 35 تا 70 درصد دریافت میکند.
11
زمستان 93 شماره 15
بررسی دیدگاه نویسندگان ایرانی
فـصلنــا مه تحلیــــــلی پـــژوهشی کــتـاب مهر
اگر نویسنده خود تمامی مراحل تألیف و انتشار کتاب را انجام داده باشد28، باید یک طرح روی جلد و قالب مناسب برای کتاب ارائه دهد و میتواند از ابزارهایی نظیر موبی پاکت ایبوک کریتور29 یا کالیبر30 استفاده کند ـ که به نویسنده اجازه میدهد کتاب الکترونیکیاش با قالب مقبولِ آمازون تولید کند. سرویس انتخاب31KDP گزینهای جدید است که برخالف سرویس سادة قبلی، نویسنده وارد سرویس بازاریابی برای کتاب خود میشود. در عوض، نویسنده باید نسخهای از کتاب دیجیتال خود را به مدت نود روز در اختیار آمازون قرار دهد. این سرویس به نویسنده سود بیشتری میپردازد )تا 70 درصد(؛ ولی کتاب او را به کتابخانهای که در اختیار مشترکان آمازون قرار دارد، اضافه میکند. این مشترکان، که حق عضویت میپردازند، میتوانند کتاب را برای مدتی امانت بگیرند و در ازای هر بار امانت بردن کتاب، مبلغی به نویسنده پرداخت میشود.
اسماشوردز
اسماشوردز32، از پیشــگامان کتابهای الکترونیکی و بزرگترین توزیعکنندگان کتاب الکترونیکی خودناشری، بیش از 125 هزار عنوان و بیش از چهلهزار نویسنده دارد. نویسنده فایل ورد اثر خود را به همراه تصویر روی جلد آپلود کرده و در عرض فقط چند دقیقه کتاب الکترونیکی را در قالب دلخواه خود خواهد داشت. نویسنده میتواند کتاب الکترونیکی خود را در سایت اسماشوردز یا یکی از چندین فروشگاه بزرگ کتابهای الکترونیکی )مانند فروشگاه کتاب الکترونیکی بارنز اند نوبل33، آیبوک اپل34، سونی35، کوبو36، بیکر اند تیلورز بلیو37 و دیگران( بفروشد.38 همچنین امکان فروش کتابهای الکترونیکی نویسندگان به کتابخانهها و توزیع در کتابخانهها از این طریق فراهم است. اسماشوردز برای قالببندی کتابهای الکترونیکی راهنمایی ساده و رایگان39 ارائه میدهد و نویسندگان را به طراحیهای ساده برای کتابهای الکترونیکی تشویق میکند؛ اما نویسندگان میتوانند
12
زمستان 93 شماره 15
بررسی دیدگاه نویسندگان ایرانی
فـصلنــا مه تحلیــــــلی پـــژوهشی کــتـاب مهر
با کیفیتی حرفهای کتابهای الکترونیکی را با تمامی امکانات طراحی و تولید کنند. همچنین ارائة ISBN رایگان برای کتابهای الکترونیکی از دیگر خدمات اسماشوردز است.
به محض اینکه نویسنده کتاب خود را در اسماشوردز آپلود میکند، نمودار دایرهای پویایی قیمت کتاب و دریافتیها را در تمامی کانالهایی که کتاب در آنها عرضه شــده است، بهوضوح نمایش میدهد. کتابهایی که در فروشــگاه خود اسماشوردز به فروش میرسند، 85 درصد سود را نصیب نویسنده خواهند کرد. کتابهایی که با کمک شبکة خردهفروشی بارنز اند نوبل، آیبوک اپل، سونی کوبو، دیزل40، بیکر اند تیلورز بلیو فروخته میشوند، 60 درصد از قیمت فروش را نصیب نویسنده، 30 درصد را به شبکة خردهفروشی، و 10 درصد را به اسماشوردز ارائه میدهند.41
بوکبیبی
بوکبیبی42 مشابه سیدیبیبی43، و دارای یک مدل کسب و کار کمی متفاوت از برخی رقبای خود است. به جای اینکه درصدی از فروش را به خود اختصاص دهد، نویسندگان باید ابتدا 99 دالر حق ثبتنام و سپس 19 دالر سالیانه برای استفاده از خدمات آن پرداخت کنند.44
بــوک بیبی امکان ارائه و توزیع کتاب را با کمک تمامی فروشــگاههای بزرگ و عمدة کتابهای الکترونیک ارائه میدهد. ابزار پیشخوان حساب نویسنده45 نیز، که برای پیگیری و تحلیل دادههای فروش کتاب است، کنترل گردش مالی را برای نویسندگان مقدور کرده است.46
سرویس PubIt بارنز اند نوبل
عملیات خودناشری سرویس PubIt بارنز اند نوبل47 ویژگیهایی مشابه KDP آمازون ارائه میدهد. سرویس PubItبارنز اند نوبل نرخ سود نویسندگان را برای عناوینی که قیمت 2/99 دالر و
13
زمستان 93 شماره 15
بررسی دیدگاه نویسندگان ایرانی
فـصلنــا مه تحلیــــــلی پـــژوهشی کــتـاب مهر
باالتر دارند، 65 درصد از قیمت فروش تعیین کرده است. اگر نویسنده انتخاب کند که قیمت کتاب را پایینتر از 2/99 یا باالتر از 9/99 دالر تعیین کند، این نرخ سود به 40 درصد از مبلغ فروش افت میکند. 65درصد بارنز اند نوبل به مبلغ سود 70درصدی آمازون نزدیک است.
ســرویس PubItبارنز اند نوبل ابزار تبدیلی رایگانی است که فایلهای ورد48، تکست49، اچتیامال50، یا آرتیاف51 نویسنده را دریافت، و خودکار به فایل ای پاب تبدیل میکند ـ که نویسنده بعدها آن را در فروشــگاه ایبوک بارنز اند نوبل بارگزاری میکنــد. بارنز اند نوبل این امکان را به نویسندگان میدهد تا با استفاده از ابزار شبیهساز نوک52 نحوة نمایش کتابهای الکترونیک را بر روی دستگاه کتابخوان ببینند. با حرکت رو به جلوی بارنز اند نوبل، ویژگیهای منحصر به فردی ایجاد خواهد شد، که میتواند به ارائة امکان ویژگیهای برخط )رشتهای( وایفای و محلی به نویسندگان خودناشر در فروشگاهها منجر شود.53
لولو54
هنگامی که نویسندگان یک کتاب چاپی را در لولو منتشر میکنند، گزینة انتشار کتابهای الکترونیکی را نیز در اختیار دارند. کتابهای الکترونیکی لولو از فروشگاه آیبوک اپل، وبسایت لولو55، و بارنز اند نوبل )نوک( توزیع میشوند. مزیت اصلی که لولو در قلمرو کتابهای الکترونیکی دارد، این است که یکی از تجمیعکنندگان تعیین و مشخصشده برای فروشگاه آیبوک اپل است. لولو ابزار تبدیل به ای پاب و خدماتی هم مبتنی بر هزینه ارائه میدهد.56 لولو 10 درصد از درآمد نویسندگان را از محل فروش کتابهایشان در فروشگاه آیبوک اپل و بارنز اند نوبل )نوک( برمیدارد.57 اینکه بتوان گفت لولو در مقایسه با رقبای خود )اسماشوردز( چه مزیتی دارد، تا حدودی مشکل است. اما شاید بتوان گفت نرخ سود لولو در مقایسه با اسماشوردز میتواند مزیت نسبی باشد.
14
زمستان 93 شماره 15
بررسی دیدگاه نویسندگان ایرانی
فـصلنــا مه تحلیــــــلی پـــژوهشی کــتـاب مهر
بوکتانگو
راهکارهای نویسنده58 از بزرگترین خودناشران در ایاالت متحده است که با بوک تانگو59 وارد بازار کتابهای الکترونیکی DIY شد. اظهار نظر دربارة اینکه آیا بوک تانگو را «برنامة کاربردی60 تولید کتابهای الکترونیکی» یا «پلتفرم خودناشری» باید نامید یا نه، کمی سخت است. بوک تانگو روشی رایگان و ساده برای آپلود نوشتهها، ویرایش آنها برای قالببندی مناسب، و سپس بارگزاری و ارائة آن به طور خودکار در فروشگاههای کتابهای الکترونیکی مختلف )کیندل، نوک، کوبو، و آیبوک( است. توانایی داشتن قابلیتهای قالببندی 61WYSIWYG ویژگی خوب این پلتفرم است و نویسنده میتواند یک تصویر جلد منتخبِ خود یا طراحیشده )با استفاده از برخی قالبهای آماده( را بارگزاری کند. در مجموع استفاده از بوک تانگو راه معقول و مناسبی برای قالببندی کتابهای الکترونیک و توزیع مستقیم آنها در فروشگاههای بزرگ کتابهای الکترونیکی به نظر میرسد.
