بخشی از مقاله
مقدمه
معیار تعیین جایگاه و اقتدار جهانی کشورها و اساس توسعه همه جانبهی آنها، بر میزان تولید دانش و دستاوردهای پژوهشی و کاربردهای آن در ارتقاء سطح جهانی تکیه دارد. بنابراین اهمیت دادن به امر تحقیقات و افزایش فعالیت های پژوهشی در هرکشوری سبب توسعه و پیشرفت می گردد، و خودکفایی و استقلال واقعی را برای آن کشور به ارمغان می آورد(.(1
امروزه سنجش و پایش علم در حوزه ها و موضوعات مختلف در مراکز و دانشگاه های گوناگون به دلایل مختلف مورد توجه و تأکید قرار گرفته است. علوم ورزشی از جمله این حوزه ها است که جایگاه و رتبه مهمی را برای خود در جهان پیدا کرده است.
جایگاه پژوهش در علوم ورزشی به دلیل گستردگی موضوعات و گرایش های گوناگون و ارتباط تنگاتنگ آن با سلامتی و کیفیت زندگی انسان ها، به اندازه ای مهم است که بخش قابل توجه ای از بودجه پژوهش اکثر کشورها را به خود اختصاص داده است. در ایران مطالعات علم سنجی با تکیه بر پایگاه استنادی ISI از سال 1375 آغاز شد(.(2 تحقیقات مختلفی در حوزهی علم سنجی انجام شده است ولی در زمینه حوزه علوم ورزشی تحقیقهای بسیار کمی انجام شده است که از جمله میتوان به تحقیقی با عنوان تولید علم جهان در حوزه تربیت بدنی و مدیریت ورزش با
روش علم سنجی اشاره کرد که نتایج آن نشان داده شده در مقام 35 جهان قرار دارد که 0/37 درصد علم جهان در حوزه تربیت بدنی و مدیریت ورزشی را تولید نموده است(.(3
همچنین در تحقیقی دیگر نتایج حاکی از آن بود که در طی سی سال (1980-2009)، تنها 128 مدرک از ایران در این پایگاه راه یافته و همچنین 484 مولف در تولید این آثار مشارکت داشتهاند که 344 نفر از آنان ایرانی و 140 نفر خارجی بودهاند. بیشترین تحقیقات نیز به گرایش فیزیولوژی ورزش و زیرشاخه سیستمهای انرژی تعلق داشته است(.(4
در حوزه های دیگر نیز تحقیقات گوناگونی انجام گرفته است برای نمونه، انصافی (منابع طبیعی)، زمانی و همکاران (کشاورزی و منابع طبیعی)، یوسفی و همکاران (ایمنی شناسی)، Budd و Adkins (کتابداری و اطلاع رسانی)، Patra، Li و همکاران (سلول های بنیادی) به این نتیجه دست یافتند که روند تولیدات علم این حوزه ها روند رو به رشدی داشته است(5-6، به نقل از 1و .(7-9
Archambault نیز در بررسی انتشارات علمی کشور های خاورمیانه در پایگاه های استنادی ISI پرداخت و مشخص شد که رشد انتشارات علمی منطقه خاورمیانه بسیار سریع بوده (حدود چهار برابر سریع تر از سطح جهانی)(.(10 تربیت بدنی و علوم ورزشی یکی از حوزه های
مجله علم سنجی کاسپین، سال اول، شماره اول، بهار و تابستان 93، صفحه 28-32 تولیدات علمی ایران در حوزهی علوم ورزشی/ مسعود یمینی فیروز و دیگران
علمی مهم جهان است که در تولید علمی این رشته به عنوان یک رشته نوپا و پر اهمیت در ابعاد مختف تحصیلی و زندگی باید مورد توجه قرار گیرد تا ضمن ارتقاء آگاهی پژوهشگران در این زمینه موجبات تکامل ایده-های علمی شده و مسیر گسترش تولید علمی این حوزه را هموارتر سازد. رشد و توسعه از یک سو و جذابیت فعالیتهای ورزشی در بین آحاد مردم از سوی دیگر موجب گردیده است تا توجه همگان به این رشته معطوف گردد.
بنابراین از آنجا که ما از نظر تولید علمی در آغاز راه هستیم، نگرش مثبت و واقع بینانه به نتایج علم سنجی در ترغیب و تشویق پژوهشگران موثر است که می تواند موجب توجه جدی به مسائل پژوهش شود که خود
رسیدن به جایگاه شایسته ایران را در بر خواهد داشت.
مواد و روش ها
پژوهش حاضر از نوع مطالعات علم سنجی است که با استفاده از شاخص های کمی و کیفی پایگاه ISI، به تحلیل مدارک علمی حوزه علوم ورزشی نمایه شده کشور ایران از سال 1994 تا 17 مارچ 2013 پرداخته است. منبع گردآوری داده ها پایگاه ISI است.
جامعه آماری پژوهش حاضر را تعداد 302 مدرک در حوزهی علوم ورزشی تشکیل میدهد که توسط پژوهشگران ایرانی طی بازهی زمانی مورد نظر در پایگاه ISI نمایه شده است.
برای بازیابی اطلاعات کتابشناختی مدارک مورد بررسی از راهبرد جستجوی زیر استفاده شده است:
Address= (Iran) Refined by: Research Areas= (SPORT SCIENCES) Timespan=All Years. Databases=SCI-EXPANDED, SSC
بعد از استخراج مدارک مربوطه و دریافت گزارش استنادی از پایگاه ISI، کلیه اطلاعات در کاربرگه مخصوص پژوهش وارد شده و با توجه به اهداف پژوهش در نرم افزار آماری Excel مورد تجزیه و تحلیل قرار
گرفت.
یافته ها
برای بررسی رشد کیفی مقالات نمایه شده ایران در حوزه ی علوم ورزشی از شاخص h استفاده گردید. نتایج نشان داد که میزان استناد تا تاریخ 17 مارچ 2013، 1515 بار بوده است که 49 مورد آن خود استنادی بوده است. میانگین استناد به هر مقاله نیز 5/02 برآورد گردید، بنابراین شاخص h مساوی است با 20، یعنی بطور میانگین 20 مقاله منتشر شده کشور ایران در این حوزه در ISI حداقل 20 بار مورد استناد قرار گرفته است (جدول شماره .(1
از لحاظ زمانی بیشترین مدارک مربوط به سالهای 63) 2012 مدرک علمی) و 57) 2010 مدرک علمی) و کمترین مدارک مربوط به سالهای 1993، 1995، 1996 و 1998 می باشد که هیچ مدرک علمی در این سال ها در پایگاه مربوطه ثبت نشده است (نمودار (1
جدول شماره.1 وضعیت استناد به مقالات نمایه شده ایران در حوزه علوم ورزشی در WOS طی سالهای 1994-2013
تعداد کل مدرک تعداد کل خود استنادی تعداد استناد بدون میانگین شاخصH
استناد خود استنادی
302 1515 49 1466 5/02 20
نمودار.1 توزیع فراوانی تولیدات علمی ایران در حوزه علوم ورزشی طی سال های مورد بررسی
بحث و نتیجه گیری
این پژوهش تصویر کلی از تولیدات علمی کشور ایران در حوزه علوم تعداد (%83/77)253 مورد، مقاله بوده است که بیشترین تولیدات نیز در
ورزشی در پایگاه استنادی ISI ارائه نموده است. نتایج تحلیل استنادی از سال 2012 منتشر شده است که نشان از رشد صعودی در مقایسه با سال
پایگاه استنادی ISI نشان داد که طی دوره 20 ساله کل تولیدات علمی های قبل بوده است و از دلایل آن می توان به افزایش تعداد دانشجویان
ایران در حوزه علوم ورزشی، 302 مدرک است که از این دورههای تحصیلات تکمیلی و ضرورت داشتن مقاله ISI در برخی از
29
Caspian Journal of Scientometrics. 2014; 1(1): 28-32
Yaminifirooz M, et al.
دانشگاه ها اشاره کرد. این نتیجه با یافتههای پژوهش انصافی، زمانی و همکاران، جان محمدی، Budd و Adkins، Patra، Li و همکاران، Archambault و Blinchon مشابه بود است(1و .(5-11
شاخص اچ ایران در این حوزه 20 برآورد گردید، یعنی بطور میانگین 20 مقاله منتشر شده در ISI حداقل 20 بار مورد استناد قرار گرفته است. اما در سایر حوزه های علمی مانند دندانپزشکی(با (28 h و ریاضی (با h (56 میزان اچ بیشتر گزارش گردیده است. همچنین در حوزه اقتصاد و پرستاری میزان شاخص اچ به ترتیب 17 و 19 گزارش شد(.(12
بنابراین اگرچه با وجود تعداد استنادات و شاخص h بدست آمده تاحدودی میتوان از لحاظ کیفی مقالات نمایه شده کشور ایران را در حوزه علوم ورزشی قابل قبول دانست اما از لحاظ کمی، تعداد مدارک نمایه شده در طول 20 سال با توجه به تعداد اعضای هیئت علمی، محققین و دانشجویان حوزه ورزشی ایران، ناچیز است که این موضوع باید مورد توجه
مسئولین پژوهشی و آموزشی کشور قرار گیرد. بطور کلی می توان این گونه نتیجه گیری کرد که تولید علم ایران در حوزه علوم ورزشی از سال 2007 رشد چشمگیری داشته است. لذا مسئولین امور با توجه به یافته های این پژوهش باید همچنان در جهت افزایش تولید علم و ارتقاء رتبه کشور ایران بکوشند و با بهره گرفتن از سیاستهای تشویق، پژوهشگران را به چاپ مقاله در مجلاتی که توسط پایگاههای اطلاعاتی معتبر نمایه میشود ترغیب نمایند.
