بخشی از مقاله
چکیده:
معماری این دوره ( در کشور ما ) تا حدود نسبتا زیادی از فرهنگ فاصله گرفته و گاهی در نقطه مقابل با فرهنگ ما میباشد. حریم در فرهنگ ما ایرانیان از اهمیت والایی برخوردار است. بنابراین به مطالعه حریم و مطالعه انسان شناسی قشر استفاده کننده از مجتمع مسکونی می پردازیم. این پژوهش از نوع توصیفی B تحلیلی و با هدف بررسی زمینه های موثر در طراحی مجتمع های مسکونی با رویکرد حریم شخصی در شرای کنونی جامعه انجام گرفته است. جامعه آماری این تحقیق ساکنین مناطق 22 گانه تهران بزرگ بوده اند که از میان آنها 483 نمونه به روش تصادفی ساده مورد پرسشگری مستقیم قرار گرفته اند و از طریق ابزار پرسشنامه با بکارگیری نرم افزار SPSS رواب بین متغیر های تحقیق مورد آزمون قرار گرفته است. نتایج حاصل از تحقیق نشان داده که متغیر"تحولات فرهنگی جامعه" با 22/1 ، بیشترین و" تکنولوژی و مصالح جدید" با 33 ، کمترین عناصر تاثیر گذار بر کمرنگ شدن رعایت حریم شخصی در مجتمع های مسکونی می باشد.
کلید واژه: فرهنگ ،هویت ،حریم، مجتمع های مسکونی.
1
International Conference on Civil Engineering Architecture & Urban Sustainable Development 27&28 November 2013, Tabriz , Iran
-1 مقدمه:
خانه کهن ترین، مهم ترین و حیاتی ترین فضای زیست انسان بوده است و شاید بتوان بیان کرد که تنها فضایی است که نقشی حیاتی و ضروری داشته است[1]خانه مکانی است که بودن در آن شکل می گیرد و امکان شدن را فراهم می آورد. خانه بستر رشد آدمی را فراهم کرده و بیشتر از
آنکه مرتب با نیازهای مادی انسان باشد، مرتب با نیازهای وجودی
و امکان شدن اوست. انسانی که بی خانمان است گمگشته و بی بنیاد
میشود. رهایی از بیگانگی و سرگشتگی و رسیدن به معنای خود و دیگری
در محیطی به نام خانه امکان پذیر است.[2 ]و اولین فضایی است که
تجربه رواب انسانی در آن آزموده و چارچوبی فیزیکی است که در آن
منابع اجتماعی و اقتصادی فرد آمیخته می شود. عدم دسترسی به مسکن
مناسب ، می تواند سبب بروز یا افزایش اختلالات روانی و مشکلات
گوناگون شودو از این رو خانه را می توان مبدا و مقصد زندگی
روزمره انسان دانست. بیشتر عمر افراد در محل سکونتشان سپری می
شود و علاقه دارند که سکونتشان در محلی دلخواه باشد و ترجیح می
دهند بیشترین سرمایه شان را به سکونتگاه خود اختصاص دهند. [3] خانه برای انسان همواره بیش از یک مفهوم مادی و کاربردی بوده، بگونه ای که حتی میتوان فرم بیرونی و تقسیم بندی های داخلی آنرا به گرایش های فرهنگی واجتماعی در هر بوم نسبت داد. [4]در قران واژه مسکن به معنی جائی که در آن آرامش باشد آمده است و آنرا نعم الهی می خواند. به طور کلی خانه در قران کریم فضایی است که از تزاحم های محیطی به دور بوده، آرامش درون انسان و راز و نیاز با خدا در آن وجود داشته باشد و به معنای محل نزول رحمت الهی و به معنای مسکن و محل سکنی و آرامش جان آدمی است. [5]در گذشته خانه ایرانی مکانی برای بدست آوردن آرامش افراد و همچنین فضایی برای گردهم آیی افراد خانواده بود.[6 ]هدف از معماری خانه حفظ حریم و نگهداری حرمت خانواده و تفکیک جایگاه زنانگی و مردانگی بود. مفهوم جنسیت زن و مرد و در کل ، بدن آدمی تحت تاثیر مستقیم طبیعت تعریف می شد. طبیعت نقش تعیین کننده ای در زمینه برداشت انسان از وضعیت فیزیولوژیک و بدن خود داشت.سبک معماری و فضای خانه و فرهنگ خانواده بر امر مسلم زیست شناختی و ذات طبیعی استوار بود[2]معماری خانه ایرانی همه متاثر از فرهنگ و گذشته جامعه خود بوده است. اما امروزه کمرنگ شدن این پیوند باعث شده که مجتمع های مسکونی نه بر پایه هویت اصیل خود بلکه با تقلید از الگوهای غربی شکل گیرند[7]اگر
چه شیوه جدید مسکن به بخش سخت افزاری مسئله مسکن سازی یعنی
اقتصاد مسکن و شهر مربوط می شود اما بخشی که بیشتر درگیر حوزه
فرهنگ زندگی شهری است به آداب فرهنگ و قوانین این سبک جدید
زندگی مربوط می شود در واقع مسکن به عنوان محی مسکونی از دیدگاه
فرهنگی اجتماعی روانی و اقتصادی قابل بررسی است.[8 ]در الگوهای شهرسازی کهن ایران، خانه ها بازتاب فرهنگ و هویت جامعه خود بوده است.[7]اما امروزه به علت جبر زندگی و تک بعدی نگری و اصل قرار گرفتن اقتصاد بسیاری از ارزشهای انسانی و احتماعی نادیده گرفته می شود[9] سبک معماری خانه می تواند کلید راه یابی به فرهنگی باشد که از
طریق فضای ساخته شده متظاهر می شود. [2] معماری محل تجلی نظم و قدر است. محل سکون و آرامش و دریافت های روحی از عالم قدسی ست. لذا
2
International Conference on Civil Engineering Architecture & Urban Sustainable Development 27&28 November 2013, Tabriz , Iran
ورود به چنین مکانی باید خود حکایت این داستان بلند باشد. معمار مسلمان در جهت عینیت بخشیدن به معنا از هنر سنتی بهره برده است: هنر سنتی بر عملی استوار است که ماهیتی قدسی دارد و محلی برای انتقال معرفتی با سرشت قدسی دارد.[11] خانه برای انسان از چنان اهمیتی برخوردار است که می توان آن را مرکز دنیای فرد نامید. [8 ]. طی چندین سال گذشته بر اثر تغییر و تحولات اجتماعی ،سیاسی و اقتصادی دگرگونی های بسیاری در نوع و چگونگی شکل گیری بافت های مسکونی رخ داده است. [11]با توجه به تغییر ساختار کالبدی در خانه های امروزی و عدم هماهنگی آن با مولفه های اقلیمی و فرهنگی و ناکارآمدی آن ، درک الگوهای گذشته و به کارگیری آن در معماری امروز با توجه به شرای جدید می تواند راه حل مناسبی در طرح ریزی خانه ها باشد. [6 ].کار طراحی به میزان زیادی تابع رفتارها و فعالیتهای انسان است[12] و باید با توجه به پیشینه دینی و فرهنگی غنی ایرانی اسلامی و جلوگیری از فراموش شدن آنها باشد.[13 ]
جامعه شناسان هویت اجتماعی مجتمع های مسکونی را به کالبد معماری مجتمع های مسکونی وابسته می دانند و اینگونه می گویند که هویت در عین اعلام وجود شی یا مفهوم با مختصات خاص می تواند به طور عام به عنوان مجموعه صفات ممیزه پدیده ها و موضوعات نسبت به یکدیگر تعریف شود[8] بی تردید جوامع در دورانهای تاریخی متفاوت دارای اعتقادات و باورهای گوناگون به همراه ارزشها و سننی بوده اند که ساختار هویتشان را شکل می داده است. ترسیم هویت جدید در ادبیات غرب و آثار ساختاریشان که نگاه تازه ای به انسان و رواب وی با همنوعش و با حیات خویش دارد، نشاندهنده و بیانگر این موضوع است که هویت فق و فق گذشته نیست بلکه حال و آینده نیز بخشی از هویت
امروز ماست که در شرای زمانی و مکانی خاص خود شکل میگیرد.[14 ]
مفهوم هویت فرهنگی بیانگر نوعی پیوستگی زمانی از گذشته تاکنون
است و بیانگر خصوصیات و توانمندی های بارور فرهنگی است که بقای
جامعه را تضمین می کند.[15 ] از نظر راپاپورت هویت قابلیت تمیزو
تشخیص عنصری از عنصر دیگر است.[16 ] بحران هویت و ورود معماری
بیگانه در شهرها از جمله چالش های جدی در عرصه معماری و هویت شهرهای کشور در عصر حاضر است[17]در خانه سازی جهان اسلام فضاهای متنوع و عناصر موجود،ساختار خود را با جلای برگرفته از فرهنگ و رسوم اجتماع و در یک کلام دین مزین ساخته اند[18] و همینطورمسکن در
جوامع مختلف برخواسته از ویژگیهای اقلیمی فرهنگی و اجتماعی آن
بوده است.[19 ]
تهران به عنوان پایتخت یک کشور اسلامی هنوز نتوانسته است ویژگی
ها و مظاهر یک شهر اسلامی را بدست آورد و هیچ الگو و ضابطه ای که نشان دهنده توجه به ماهیت اسلامی در ساخت و ساز تهران باشد وجود ندارد. اگر چه تا کنون اقداماتی از طرف مدیریت شهری برای توجه به هویت اسلامی در ساخت و سازهای شهری صورت گرفته، ولی هنوز وضع موجود با وضعیت ایده ال فاصله زیادی دارد[11]هدف این مقاله واکاوی اصل حریم است تا بتوان آن را بر پایه نیازهای فرهنگ امروز دوباره مطرح کرد و بهترین رهنمود برای رسیدن به این هدف ، معاصر سازی و تطبیق اصل حریم با روش های شهرسازی معاصر و شیوه معاصر زندگی
مردم در شهرهای اسلامی است[21]
