بخشی از مقاله
چکیده:
در معماری و شهرسازی گذشته به دلیل وجود روابط همسایگی که در فضاهای باز محله و شناختی که در بین ساکنین به وجود می آمده، محله ها دارای محیطی امن برای ساکنین بوده چرا که فضاهای باز محله ها محل ملاقات و گفتگوی شهروندان بوده و افراد در این مکان گرد هم می آمدند اما در دوران معاصر فضاهای باز شهری اغلب برای اتومبیل طراحی شده اند، که نه تنها برای ارضای نیازهای اجتماعی مناسب نبوده بلکه سبب قطع روابط اجتماعی و نادیده گرفتن سنتها و فرهنگ جوامع نیز شده است.به این جهت توجه به مسکن و محلات و به تبع آن پایداری در ابعاد مختلف در محلات ضروری می باشد.با این توصیف و لحاظ اهمیت موضوع ، در این پژوهش سعی شده است ضمن تبیین شاخص ها و معیار های مرتبط با موضوع و استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و از طریق مطالعات کتابخانه ای و روش های میدانی چون مشاهده و پرسش نامه و مصاحبه به بررسی محله آخوند قزوین به عنوان نمونه موردی پرداخته شود.نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که شاخص ها و معیار های مسکن پایدار اجتماعی در این محله از جمله امنیت در شب و ارتباطات و تعاملات میان ساکنین در وضعیت ناپایداری قرار دارد و درمقابل ساکنین حس تعلق بالایی به این محل دارند.بدین ترتیب می بایست راهکارها و پیشنهاداتی در زمینه افزایش پایداری اجتماعی در سطح این محله ارائه گردد.
واژه های کلیدی: پایداری ، مسکن پایدار، پایداری اجتماعی ، تعاملات اجتماعی، محله آخوند قزوین
(Dominski, 1992:148)
-1مقدمه:
در کشور ما، همانند دیگر کشورهای رو به پیشرفت، در چند دهه ی گذشته ، با تمرکز روزافزون جمعیت در شهرها، این شهرها را با مشکلات بسیاری ازجمله، تأمین مسکن مناسب رو به رو کرده و به تبع آن، ناپایداری در شهرها و مناطق اطراف را نیز در پی داشته استبنابراین،. لزوم توجه به مسکن و برنامه ریزی آن در راستای توسعه ی پایدار شهری در چهارچوب برنامه ریزی های ملّی، منطقه ای و شهری، بیش از پیش احساس می شود تا با بهره گیری از دانش و تکنیک های برنامه ریزی، مشکلات شهروندان را برطرف کرده و درنتیجه، محیطی آرام و سرسبز، همراه با امنیت و آسایش و رفاه، برای آنان فراهم شود. (حکمت نیا وانصاری،(191 : 1391 در ادامه این پژوهش به بررسی پایدار اجتماعی شاخص ها و مولفه های موثر بر مسکن پایدار پرداخته خواهد شد.
-2مبانی نظری:
-1-2پایداری:
پایداری در مفهوم گسترده آن به معنی اداره و بهره بردار ی صحیح و کارا از منابع پایه، طبیعی، مالی و نیروی انسانی برای دستیابی به الگوی مصرف مطلوب است که با به کارگیری امکانات فنی و ساختار و تشکیلات مناسب برای رفع نیاز نسل امروز و آینده به طور مستمر و رضایت بخش امکان پذیر می شود(زیاری،(3:1380 همچنین تعریف سازمان ملل متحد از پایداری چنین است : سیاست توسعه پایدار چنان سیاستی است که در نتیجه اعمال آن، منافع مثبت حاصل از مصرف منابع طبیعی ، بتواند برای زمانهای قابل پیش بینی در آینده ادامه و دوام داشته باشد. (لقایی و محمدزاده،(34:1378
-2-2ابعاد توسعه ی پایدار شهر
بیشتر پژوهشگران بنا به تعریف گزارش "برانت لند "(که در آنسه لایه ی توسعه، برابری، مساوات و حفاظت از محیط زیست مشخّص شده) توسعه ی پایدار را در سه بعد محیط زیست، اقتصادی و اجتماعی مورد بررسی قرار می دهند . برخی دیگر ازجمله، زاکس دو بعد مکانی و فرهنگی را به تفکیک اضافه می کند. همچنین به نقل از زا کس برخی مانند جیوارد (1996)، چارلز (1995) و کومار (1993) و دیگران معتقد به پایداری نهادی یا سیاسی در توسعه ی پایدار هستند .دست نیافتن به هریک از ابعاد، سبب ضعیف شدن پایداری و دوری از شکل توسعه ی پایدار است (زاکس ،( 2: 1375 ابعاد پایداری که در جغرافیا و برنامه ریزی شهری کاربرد دارد را می توان اینگونه تقسیم بندی کرد:
پایداری اکولوژیکی که بر ضرورت حفظ محیط زیست شهری تأکید دارد( (Jepson , 2001:491 ، پایداری اقتصادی که به ارتقای شرایط اقتصادی توجه می کند(میرکتولی و مناف یآذر، (49:1388 پایداری اجتماعی فرهنگ و جامعه شهر را مورد نظر قرار می دهد ، سازماندهی تصویب قوانین و ارتباط بین نهادها، محور پایداری نهادی است(زاکس،(2:1375 و نما و مبلمان شهر و در کل ساختار
فیزیکی شهر مورد تأ کید پایداری کالبدی می باشد.
-3-2پایداری اجتماعی در مسکن:
در معماری و شهرسازی گذشته به دلیل روابط همسایگی که در فضاهای باز محله وجود داشته و شناختی که در این میان در بین ساکنین به وجود می آمده، محله ها را به محیطی امن برای ساکنین بدل کرده بود چرا که فضاهای باز محله ها محل ملاقات و گفتگوی شهروندان بوده و افراد در این مکان گرد هم می آمدند و بر اساس سنتهای کهن( جشنها، اعیاد، مراسم مذهبی و...) با یکدیگر
ارتباط برقرار می کرده و معاشرت می نمودند. فضاهای باز در محدوده های مسکونی جایی بوده که در آن انسان به ارضای نیازهای اجتماعی خود می پرداخته است. بنابراین پایداری اجتماعی به این وسیله در معماری بومی مشهود است.اما در دوران معاصر فضاهای باز شهری اغلب برای اتومبیل طراحی شده اند، که نه تنها برای ارضای نیازهای اجتماعی مناسب نبود، سبب قطع رابطه اجتماعی و نادیده گرفتن سنتها و فرهنگ جوامع نیز شده است.( صمدی فرد و دیگران،( 2:1392
-4-2شاخص های پایداری مسکن:
در یک تقسیم بندی کلی میتوان شاخص های مرتبط با پایداری مسکن را در سه دسته کلی پایداری اجتماعی ، پایداری اقتصادی و پایداری زیست محیطی تقسیم کرد که معیار ارزیابی هر شاخص به شرح زیر می باشد:
پایداری اجتماعی : تامین مسکن در استطاعت ، ارائه خدمات برای افراد ناتوان و مسن ، تشویق همبستگی اجتماعی ، ایجاد تنوع و اختلاط اجتماعی ، حفظ ویژگی های فرهنگی و تاریخی
پایداری زیست محیطی : کاهش مصرف انرژی،کاهش میزان آلودگی، حفظ تنوع زیستی، توسعه استانداردهای ISOو CENبرای ساخت پایدار ، بهبود کیفیت هوای درونی ، استفاده از نور طبیعی ، تامین زیرساخت های زیربنایی و روبنایی و تامین فضای سبز کافی
پایداری اقتصادی : پایداری مصالح ساخت ، پایداری روشهای ساخت ، صرفه جویی در مصرف آب و زمین و مصالح ، استفاده از روشهای مناسب تامین مسکن افراد جامعه ،حمایت مالی برای تولید کنندگان ،توسعه خدمات جدید مانند املاک ساختمانی ،توسعه روشهای برنامه ریزی ساخت ، بازسازی و نوسازی (فلاح ، (5:1389
