بخشی از مقاله
چکیده
توسعه پایدار از جمله راه حل هایی است که در قرن اخیر برای حل معضلات شهری مطرح شده است. راهبردهای توسعه پایدار شهری شامل مقیاس های بین المللی، ملی و محلی می شوند که جوامع مختلف به فراخور موقعیت خود از آن ها بهره می جویند. از سوی دیگر اهمیت مفهوم محله یا اجتماع محلی نیز در ایران از دیرباز مورد توجه بوده و با گذشت زمان و تغییر محسوس جوامع مختلف لزوم بحث بر مفهومی چون محله پایدار را که توجه چندانی هم به آن نشده بیشتر نشان می دهد. اهمیت مفهوم امنیت اجتماعی در قالب محله پایدار هنگامی مشخص می شود که مقوله امنیت اجتماعی در رابطه با شاخص های اصلی محله پایدار یعنی سرزندگی و پویایی مورد مطالعه قرار گیرد چرا که اساس پیدایش سرزندگی و پویایی در محله، حضور مردم می باشد و حضور مردم نیز منوط به وجود فضایی امن است. در این پژوهش که عمدتاً با رویکرد کیفی و با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی انجام گرفته است تلاش شده پس از مرور مباحث نظری و تدوین مدل تحلیلی با آزمون شاخص ها در قالب یک مطالعه موردی، نتایجی واقعی تر و قابل استنادتری به دست آید. در این راستا محله ملاصدرا در شهر قزوین به عنوان نمونه موردی انتخاب شده و تعداد 90 نفر از اهالی آن مورد مصاحبه قرار گرفتند. نتایج مطالعه موردی حاکی از آن است که در بخش هایی از محله که کوچه های بن بست و تعداد پنجره های مشرف به فضاهای عمومی بیشتر است امنیت اجتماعی هم بیشتر است. درنهایت پس از تحلیل نتایج پرسشنامه ها و هم چنین مشاهدات میدانی، مدلی برای سنجش امنیت اجتماعی برای رسیدن به محله پایدار تدوین شده است که در این مدل، مفهوم امنیت اجتماعی به طور کلی به دو بعد کالبدی و غیرکالبدی تقسیم پذیر است.
واژههای کلیدی: امنیت اجتماعی، اجتماع محلی، محله پایدار، محله ملاصدرا، قزوین
-1 این مقاله مستخرج از یک پروژه تحقیقاتی می باشد که در طول یک نیمسال تحصیلی انجام گرفته است.
1
-1 مقدمه
رشد فزاینده شهرنشینی با سرعتی وصف ناشدنی در قرن اخیر و به خصوص در کشورهای در حال توسعه و تحولات گسترده در بافت های شهری معاصر و تغییر ساختار محسوس آن ها سبب پیدایش معضلات بسیاری در حوزه های اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی شده است. برای حل مشکلات مذکور، نظریه » توسعه پایدار«2 توس متخصصان ارائه گردید. با توجه به این که یکی از شاخه های توسعه پایدار به پایداری اجتماعی اختصاص یافته است شاید یکی از بهترین راه حل ها برای حل مشکلات شهری توجه ویژه به اجتماعات سلول های شهری یعنی پایداری اجتماعی محله های شهری باشد.
محله شهری به عنوان کوچک ترین واحد سازمان فضایی شهری در پایداری شهری نقشی اساسی را ایفا می کند، به طوری که ایجاد هویت شهری و توسعه اقتصادی و اجتماعی و محیطی شهری بدون در نظر گرفتن نقش توسعه محله ای امری ناممکن به نظر می رسد، زیرا توسعه محله ای پایدار زمینه مهم در ملموس کردن بسیاری از اصول و معیارهای مندرج در نظریه های توسعه شهری پایدار می باشد. گستردگی بس و بررسی تمامی معیار های توسعه محله ای پایدار از یک سو و اهمیت مسائل اجتماعی و امنیتی و در یک کلام و پایداری اجتماعی از سوی دیگر، سبب شد تا در این مقاله به بررسی پایداری اجتماعی در محله ها با تاکید بر امنیت اجتماعی پرداخته شود.
-2 روش شناسی تحقیق
به طور کلی روش تحقیق در این مقاله از نوع توصیفی- تحلیلی می
باشد که در بخش های ابتدایی برای جمع آوری اطلاعات اولیه، مبانی
و جمع بندی چهارچوب نظری از روش کتابخانه ای استفاده شده است و
در بخش نمونه موردی (محله ملاصدرا) از دو روش میدانی و پیمایشی استفاده گردیده است. در روش میدانی از ابزارهای عکسبرداری و نوت برداری و در روش پیمایشی از ابزار پرسشنامه استفاده شده است. پرسشنامه ها به روش نیمه تصادفی میان 90 نفر از اهالی محله توزیع شدند که نیمی از آن ها را بانوان و نیمی دیگر را آقایان تشکیل می
دادند. در نهایت بر اساس چهارچوب نظری و با توجه به اطلاعات
برآمده از پرسشنامه ها و برداشت های میدانی، مدلی برای سنجش
امنیت اجتماعی در راستای تحقّق مفهوم محله پایدار تدوین گردیده
است.
-3 مبانی نظری
-1-3 توسعه شهری پایدار در ابتدای بحث لازم است تا دو مطلب از یکدیگر تمییز شود: یکی »
توسعه پایدار شهری«3 و دیگری » پایداری شهری« است که » کلمه »توسعه« نشانگر »فرآیندی« است که در طی آن »پایداری« می تواند اتفاق بیفتد. اما »پایداری« مجموعه ای از وضعیت هاست که در طول زمان دوام دارد.[1] «
2 - sustainable development 3 - sustainable urban development
2
مقوله توسعه پایدار شهری به عنوان یک موضوع مهم در کلیه جوامع مطرح بوده و سهم زیادی در ادبیات توسعه شهری به خود اختصاص داده است. گستردگی بسیار آن باعث شده تا ارائه یک تعریف مشخص از آن امری دشوار تلقی شود، اما سعی می شود توسعه پایدار شهری از بین مفاهیم و اصول اساسی تر تشریح شود. توسعه پایدار شهری محدوده ای فراتر از تشریح شرای زندگی ساکنان را در بر می گیرد و شامل موضوعاتی چون نقش نهادینگی در توسعه، فراگیری و گستردگی خدمات اجتماعی و میزان محرومیت از منافع و خدمات زیست محیطی در سطح یک
شهر نیز می گردد و در عین حال به این نکته تکیه میکند که شهر
چیزی فراتر از یک فضای جغرافیایی است. [2]
مفهوم توسعه پایدار به تغییرات شهری و به فرم کالبدی شهر نیز
توجه دارد و نکاتی مانند برنامه ریزی آموزشی، بهداشتی و رفاه
اجتماعی را نیز در بر گرفته است. از این گذشته، این گونه نکات
توسعه پایدار را در سطح وسیعی مطرح می سازد. از آن جمله این که
در مورد رشد شهر ها و تراکم های افقی و عمودی کنترل رشد امری ضروری به نظر می رسد. [3] بلوورز4 توسعه پایدار شهری را در بهره وری در استفاده از زمین و
تشویق به استفاده مجدد از ساختمان ها می داند و نیز معتقد است که
اندازه، تراکم و مکان زیست گاه های انسانی که برای پایداری
مناسب باشد، به تناسب توسعه ی تکنولوژی در انرژی، تولید،
ساختمان و حمل و نقل متغیر خواهد بود. [4] انبوه دیگری از این دست نظریات را می توان در میان خیل عظیمی از
تعریفات برای توسعه شهری پایدار مشاهده کرد که تاکید ویژه ای بر ابعاد کالبدی و زیست محیطی شهر پایدار دارند و به نظر می رسد آنچه که کمتر از بقیه مورد توجه قرار گرفته است بعد اجتماعی این مقوله باشد. از این منظر نیز می توان توسعه پایدار شهری را شرایطی دانست که شهرنشینان امروز و شهروندان فردا بتوانند در آن در کمال آرامش و امنیت زندگی کنند و ضمن تندرستی از عمر طولانی و سازنده بهره مند گردند. [5] در واقع توسعه پایدار چه به معنای خاص آن توسعه پایدار شهری و چه به معنای عام آن توسعه ای است که هدف آن، زندگی همراه با رفاه و عزت های انسانی است و ماندگاری خود را در پویایی و رفع فقر و فاقه می جوید. [6]
-2-3 شهر پایدار و پایداری اجتماعی بیشتر محققان بنابر تعریف گزارش برانتلند که در آن سه لایه توسعه،
برابری و مساوات و حفاظت از محی زیست مشخص شده، توسعه پایدار
را در سه بعد زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی مورد بررسی قرار می
دهند. »پایداری اجتماعی به ساختارهای اجتماعی و شرای زندگی
جمعیت انسانی با درنظر گرفتن آنان به عنوان موضوعات اصلی در تحقق اهداف توسعه پایدار توجه می کند.[7] « بدیهی است که تعریف کردن ابعاد اجتماعی از تعریف کردن ابعاد زیست
محیطی و اکولوژیکی مهم تر و کیفی تر است؛» زیرا نمی توان به سادگی بر معیارهایی همچون ظرفیت مسافت طبیعی متکی بود. واژه هایی همچون قابلیت زندگی و کیفیت زندگی، تعاریف و مشخصات خاص خود را دارند.[8] « در همین راستا بحرینی مهمترین اجزای شهر پایدار را
