بخشی از مقاله
چکیده
توسعه پایدار با هدف رفع نیازهای جامعه بشری امروز و بهبـود شـرایط زیسـت محیطـی بـه صـورت مسـتمر مطـرح میگـردد. شناسایی ویژگی های "شهر پایدار" و یا "محیط پایدار " در اقلیم و فرهنگ خاص، به ما این امکان را میدهـد تـا بتـوانیم در برنامه ریزی های آتی شهرها به توفیق های بیشتری دست یابیم. دستیابی به ویژگی های مسـکن مناسـب (پایـدار) بـه عنـوان اساسی ترین ابزار و شالوده اصلی برنامه ریزی میباشد. در این مقاله سعی شده معیارهای اصلی به منظور دستیابی به "مسـکن پایدار" ( فرم، امنیت و پایداری در مسکن) مورد ارزیابی قرار گیرد. در همین راستا جهت ثبـت یـک نتیجـه گیـری مسـتدل و کاربردی برنامه ریزی فیزیکی از مدل تحلیل شبکه ای ANP) )به دلیل جامعیـت و توانمنـدی بـرای تصـمیم گیـری دقیـق و امکان سنجی و رتبه بندی معیارها و زیر معیارها با یکدیگر را فراهم میکند استفاده شـده اسـت. معیارهـا و زیـر معیارهـا بـرای یافتن راهکارهای مسکن مناسب در محلات و توسعه پایدار محله ای در نظر گرفته شده و سپس راهکارهای مسکن مناسـب بـا توجه به ویژگیهای گوناگون اولویت بندی میشود. این فرایند بدلیل قابلیت انعطاف و ارزش گذاری متفاوت در شرایط خـاص در هر مکان، قابل تعمیم و توصیه برای سایر محلات نیز میباشند.
کلمات کلیدی : ( توسعه پایدار، مسکن پایدار، فرایند تحلیل شبکه ای ANP، محله آخوند)
-1 مقدمه
توسعه پایدار که از جمله نظریهها و سیاستهای اخیر و جاری تلقی میشود، بخش عمده ای از ادبیات شهرسازی سال-های اخیر را به خود اختصاص داده است. اما نظریه اخیر در مقیاس محلی هنوز به درستی تبیین نشده و میتواند به عنوان موضوع پژوهش ها مد نظر باشد، توسعه پایدار در مقیاس محله مسکونی است(نوریان،عبداللهی، .(1387 در این بین مسکن به عنوان مهمترین بخش محله، یکی از نیازهای اساسی انسان است و علاوه بر نیازهای مسکونی، نیازهای زیستی سکونت، توسعه و تکامل خانوار، محرمیت را بیان میکند(بزی و جواهری، .(1390
امروزه طراحی و ساخت مسکن سالم و پایدار، از بعد زیست محیطی و اجتماعی و اقتصادی مورد توجه گستردهای قرار گرفته است. راهکارهای جهت دستیابی به مسکن محلی پایدار در نظریههای مختلف توسط اندیشمندان گوناگون دهههای
1 و -* استادیار دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره)، دکترای آمایش و شهرسازی از فرانسه، شماره تماس:09121676665 -2 دانشجوی برنامه ریزی شهری دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره) -3 دانشجوی برنامه ریزی شهری دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره)
1
اخیر مطرح شده است. اما امکان توصیه و اجرای آنها در کشورهای گوناگون بدون در نظر گرفتن شرایط محلی و بومی آنها امکانپذیر نیست. در کشور ما نمیتوان انتظار داشت بدون مطالعات زمینهای و صرفاٌاجرای روش های متداول در کشورها به سوی تحقق توسعه پایدار قدم برداشت. در این مقاله کوشش شده است که راهکارهایی جهت دستیابی به مسکن محلی مناسب در راستای توسعهپایدار ارزیابی و ارزشگذاری شوند تا بهترین راهکارها با توجه به شرایط بومی هر محله طبقهبندی شوند. مدل ANP در این راستا به کمک این به فرآیند میآید تا با تعیین ضریب اهمیت معیارهای پایداری ارائه شده، با توجه به خصوصیت مکانی هر محله، گزینهها را بر اساس میزان تطابق با شرایط محله ارزشگذاری کرده و راهکار مورد قبول را از میان آنها مشخص میکند.
با توجه به مطالب مذکور، در این مقاله سعی بر آن است تا به سوالات زیر پاسخ داده میشود: -چه معیارهایی برای دستیابی به مسکن محلی پایدار بایستی شناخته و ارزیابی شوند؟ -چگونه میتوان به بهترین راهکار برای ایجاد مسکن پایدار در هر محله دست یافت؟
-2 روش تحقیق
در اولین گام هدف تحقیق که دستیابی به مسکن پایدار میباشد مشخص میگردد . بعد از انجام مطالعات کتابخانهای و اشراف به ادبیات موضوع، معیارها، زیرمعیارها و گزینههای مناسب انتخاب میشود. در این مرحله با تبدیل مسئله مورد بررسی به یک ساختار شبکه ای مهمترین قسمت فرآیند تحلیل شبکهای انجام میشود؛ زیرا در این قسمت با تجزیه مسائل پیچیده از طریق فرآیند شبکهای شکلی که با ذهن انسان تطابق دارد، تبدیل شوند. سپس با توجه به مطالعات میدانی آن انجام شده و پرسشنامههای پر شده توسط کارشناسان، اطلاعات گردآوری شده و آمار و نقشههای مربوط به محله مورد مطالعه ضریب اهمیت معیارها و زیرمعیارها تعیین میگردد. در ادامه سازگاری در قضاوتها برای تعیین ضرایب اهمیت معیارها و زیرمعیارها از طریق نرم افزار "Super Decisions" بررسی میگردد. در مرحله بعدی ضرایب اهمیت راهکارها مشخص شده تا با تعیین امتیاز نهایی، گزینهها اولویتبندی شوند. این فرآیند در نمودار شماره((1 ارائه شده است.
نمودار -1 نمودار فرآیند تحقیق
2
-3معرفی محدوده
محله آخوند یکی از قدیمی ترین محلات قزوین به شمار می رود. این محله که دردوران صفویه ایجاد شده است، در همجواری محلات با ارزش دیگریهمچون محله سردار , مغلاوک ( مغلواک ) قرار گرفته و تقریباً در ضلع جنوب غربی محدوده بافت قدیم قزوین واقع شده است. یکی از ویژگیهای خاص محله آخوند مجموعه های بسیار ارزشمند تاریخی است که درفضای این محله قرار دارد. این مجموعه شامل خانه محصص، خانه امام جمعه ، حمام بلور و امامزاده آقاسید محمد است. وجود این تعداد عناصر شاخص و با ارزش در این وسعت محدود، ازاهمیت و توجه خاصی برخوردار میباشد. به همین جهت نحوه برخورد با این محله و مجموعه از یک دقت نظر و ذکاوت فوق العادی باید همراه باشد(هاشمپور، .(1385
همجواری مرکز محله آخوند با مرکز محله سردار از دیگر ویژگیهای خاص این دو مجموعه فضای شهری میباشد. محله آخوند و مرکز محله آن از یک سلسله مراتب فضایی، همسایگی، تعلق خاطر و حس مکان و هویت خاص تاریخی برخوردار بوده و پویایی خود را به عنوان یک محله و مرکزیتی برای آن حفظ نموده است (همان). این محله به دلیل دسترسی مناسب به خدمات اساسی (دسترسی به تأسیسات و تجهیزات، کاربریهای تجاری عرضه کننده خوراک و پوشاک، نزدیکی به بازار قدیمی شهر)، عبور و مرور مناسب وسایل نقلیه، ارزش بالای زمین، وجود فضاهای سبز در اطراف محله و در نهایت مرمت و ساخت سازهای جدید که باعث پیوستگی مناسب کالبدی در داخل محله شدهاست، به عنوان نمونه موردی در این تحقیق، مورد مطالعه قرار گرفته است.
شکل-1موقعیت محله آخوند
-4 تبیین مفاهیم
-1-4 توسعه پایدار
برای کمک به درک مفهوم مسکن محلی پایدار بایستی ابتدا مفهوم توسعه پایدار را درک و سپس این مفهوم را به چارچوب شهری و مسکن ارتباط داد. شورای بینالمللی ابتکارات زیست محیطی محلی توسعهپایدار را این گونه تعریف میکند:
3
»توسعهپایدار توسعهای است که خدمات محیطی و اجتماعی که این خدمات به آنها وابستهاند، ارائه میدهد« (عزیزی، .(1380
