بخشی از مقاله
چکیده
زن، حقوق او و مقایسهاش با مرد از جنبههای مختلف از جمله مقولات چالش برانگیزی است که همواره در طول تاریخ و از دیدگاه ادیان، مذاهب و فرهنگهای گوناگون مورد بحث بوده است. قرآن کریم آفرینش زن و مرد را از گوهری یکسان میداند و هیچ تفاوتی در فطرت و سرشت آنان قایل نیستو ملاک تقرّب و سعادت را تنها تقوا میداند. زن و مرد از موهبتهای الهی به طور یکسان برخوردارند و مایهی آرامش و تکامل یکدیگرمعرّفی شده اند. موضوع حقوق زن در اسلام و قرآن، امروزه برای بسیاری از جویندگان حق و حقیقت در سایر ادیان نیز امری ثابت شده است.
تحقیق در مورد این دسته از آیات از جنبههای مختلف میتواند روز به روز پرده از زوایای عمیق این موضوع بردارد. موضوع این مقاله نگاه بلاغی به بخشی از این آیات است که از لحاظ زیباییشناختی مورد تحلیل و تدقیق قرار گرفته و میزان بهرهگیری از صنایع بلاغی در این آیات و تأثیر آنها بر فهم عمیق موضوع تبیین شده است. روش پژوهش در این مقاله، کتابخانه ای و جمع آوری منابع و رجوع به تفاسیر میباشد. استفاده از انواع صنایع ادبی در »آیات النساء« جهت رعایت عفّت کلام در بیان مسایل مربوط به رابطه زناشویی و توصیه به ملایمت و عطوفت در برخورد با زنان و استفاده از الفاظ و عباراتیّلن در این توصیهها به عنوان بخشی از نتایج این پژوهش، قابل ذکر است.
-1 مقدمه
در قرآن کریم 243 آیه از 28 سوره به زنان اختصاص یافته است که این نشان دهنده ارج و منزلت زن در قرآن و احیای حقوق پایمال شده وی میباشد. در این مبحث با توجه به گستردگی موضوع به عنوان نمونه به تحلیل بلاغی و زیبایی شناختی3 آیه از مجموع آیاتالنساء؛ یعنی، آیه187 سوره بقره و آیههای 36 و43 سوره آلعمران بر اساس تفاسیر برجسته قرآن کریم پرداخته میشود. قرآن کریم احیاء کننده حقوق زن است مخالفان لااقل این اندازه اعتراف دارند که قرآن در عصر نزولش گامهای بلندی به سود زن و حقوق انسانی او برداشت. ولی قرآن هرگز به نام احیای زن به عنوان انسان و شریک مرد در انسانیت و حقوق انسانی، زن بودن زن و مرد بودن مرد را به فراموشی نسپرده است. که البته این تمایز در شخصیت زن و مرد را میتوان از حیث بلاغی و عاطفی و لحن کلام در آیات به وضوح ملاحظه نمود. در این مجال قصد بر این است که جنبههای بلاغی و زیبایی شناختی برخی از این آیات مختص زنان بیشتر تبیین گردد.
-1-1 تبیین موضوع
ابتدا باید حکم قرآن درباره زن و شأن و منزلت وی را بدانیم. در یک کلام میتوان گفت که میان احکام نظری در این باب و واقعیتهای تاریخی یعنی فکر و عمل بسیار فاصله افتاده است و هر اندازه که زن معنا ارج و قدر دیده باشد عملا تحقیرشده و سخت محدود مانده است - ستاری، - 37 :1373 قرآن میگوید: خداوند زن و مرد را در گوهر آفرینشِ یکسان آفریده است و طینت آنان را از یک آب و گل یا از خمیرهی یگانه - نفس واحده - سرشته است. - همان، - 38 این برخلاف دیدگاه برخی از روانشناسان غربی است که بر وجود تفاوتهای تکوینی میان زن و مرد اصرار می ورزند و همین تفاوتها را منشأ پیوند میان این دو جنس میدانند از این نگاه، زن و مرد چون دو سیارهاند که در دو جهت مخالف به گرد یکدیگر در گردشاند.
همچنین خداوند میفرمایند: - حجرات. - 13/ ترجمه: - ای مردم! ما همه شما را از زن و مرد آفریدیم و آنگاه شعبهای بسیار و فِرَق مختلف گرداندیم تا بدانید که اصل و نسب و نژاد مایه افتخار نیست بزرگوارترین شما نزد خدا کسی است که با تقواتر باشد - در این آیه شریفه نیز خداوند هدف از خلقت زن و مرد را شناخت بیشتر ساحت مقدس احدیت قرار داده است و ملاک و میزان برتری انسانها را نسب، مقام، مال، علم، رنگ، زبان و اهل فلان نقطه جغرافیایی بودن قرار نداده است؛ بلکه با ارزش ترین چیز نزد خدا تقواست و تقوا این است که به دستورات الهی عمل شود
این که خدای تعالی »سوره نساء« را درباره زنان و به نام زن فرستاده و با کلمه اول »اتقوا« مردها را مخاطب قرار داده و آنان را متوجه حقوق انسانی پایمال شده زن ها میسازد، نشان از اهمیت این موضوع دارد.
در عصر جاهلیت زن مظلوم بود و اسلام منت گذاشت بر انسان؛ زن را از مظلومیتی که در جاهلیت داشت بیرون کشید مرحله جاهلیت مرحلهای بود که زن را مثل حیوانات بلکه پایین تر از او میدانستند؛ اسلام زن را از آن لجن زار جاهلیت بیرون کشید.
-2-1 پیشینه پژوهش
در مورد آیات النساء که 243آیه از مجموع آیات قرآن کریم را شامل م شود می توان به کتبی اشاره کرد که به جمعآوری مجموع این آیات و همچنین شرح و تفسیر آنان پرداخته اند از جمله این کتب میتوان به »آیات النساء« اثر مولوده علمشاهی و »تفسیر زنان« به اهتمام محمد بیستونی در دو مجلد اشاره کرد. در زمینه پژوهشهای اخیر انجام شده در ارتباط با این آیات؛ پژوهشی در سال 1393 با عنوان » بررسی و تحلیل آیه شریفه الرجال قوامون علی النساء« توسط سیفعلی زاهدیفر در فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات تفسیری، بهار 1393 به رشته تحریر در آمده است. نگارنده در پژوهش حاضر بر آن است تا آیات 187سوره بقره و 36 و 43 آل عمران را بر اساس تفاسیر برجسته قرآن کریم تحلیل و تفسیرکرده و در ادامه نگاهی تحلیلی به بلاغت آیات داشته است.
-3-1 هدف و سوالات پژوهش
- 1 - 3 - 1 هدف نگارنده در این مقاله آن است که به بررسی و تحلیل و تفسیر سه آیه از مجموع آیات النساء بپردازد و در ادامه به نکات بلاغی و زیبایی شناختی این آیات اشاره نماید. و در پایان پاسخگوی سوالات زیر خواهد بود:
- آیات النساء در تبیین شان و منزلت زن و اعطای حقوق انسانی وی تا چه اندازه تأثیر گذار است؟
- آیا ویژگیهای بلاغی این آیات با سایر آیات متمایز میباشد و تاثیری در فهم بهتر موضوع آیات دارد؟
- 2 تفسیر آیه 187 سوره بقره:
- بقره - 187/ ترجمه: آمیزش جنسی با همسرانتان در شب روزهداری حلال است، آنها لباس شما هستند و شما لباس آن ها خداوند میدانست که شما به خود خیانت میکردید - و این کار که ممنوع بود انجام میدادید - پس توبه کرد بر شما و شما را بخشید اکنون با آنها آمیزش کنید و آن چه را خدا بر شما مقرر کرده طلب کنید بخورید و بیاشامید تا رشته ی صبح از رشتهی سیاه - شب - برای شما آشکار گردد سپس روزه را تا شب تکمیل کنید. در حالی که در مساجد مشغول اعتکاف هستید با زنان آمیزش نکنید این مرزهای الهی است به آن نزدیک نشوید خداوند این چنین آیات خود را برای مردم روشن میسازد، باشد که پرهیزکار گردند.
در شأن نزول این آیه شریفه، دو روایت آوردهاند، به شرح زیر:
-1 از ششمین امام نور ضمن بیانی در مورد آیه شریفه نقل کردهاند: که در آغاز فرود آیات مربوط به روزه و مقررات آن، پیروان قرآن موظف بودند که از ابتدا تا پایان ماه مبارک رمضان سخت سرگرم عبادت و خود سازی و تزکیه جان و روح باشند به همین جهت عمل زناشویی در سراسر ماه بر آنان حرام شده بود و نیز موظف بودند که قبل از خواب شبانه افطار کنند، و چنانچه کسی پیش از افطار می خوابید، تا افطار شب آینده، خوردن و آشامیدن بر او ممنوع بود. در این شرایط، یکی از یاران پیامبرﷺ به نام »مطعم« که سالخورده ای ناتوان اما جدی بود و روزه میگرفت، وارد خانه شد تا افطار کند، اما هنگامی که منتظر آماده شدن غذا بود، خوابش برد، از این رو از خوردن غذا امتناع کرد، و فردای آن شب با همان گرسنگی و ضعف برای کندن خندق، راهی میدان شد. در آنجا به همراه همرزمان با ایمان خویش سخت در گیر کارزار با سپاهیان احزاب و دفاع از مدینه بود که ناگاه بر اثر ضعف مفرط از هوش رفت و نقش زمین شد. پیامبرﷺ بر بالین او آمد و از تماشای حال و روز وی متاثر شد.
