بخشی از مقاله
چکیده
امنیت اقتصادی یکی از مهمترین ابعاد امنیت ملی و از اصول مهم و زیرساختهای اساسی کشورها برای دستیابی به توسعه اقتصادی و ارتقای سطح رفاه اجتماعی محسوب میشود و از این رو همیشه مورد توجه سیاستگذاران و برنامهریزان اقتصادی کشورها بوده است. لذا هدف تحقیق حاضر، ارزیابی عوامل مؤثر بر امنیت اقتصادی مناطق روستایی مجاور با مرز در دهستان دوست محمد، شهرستان هیرمند میباشد. این تحقیق به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است. جامعه آماری این تحقیق را تمامی 4174 خانوار دهستان دوست محمد تشکیل دادهاند. که حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 352 نفر از سرپرستان خانوارها برآورد گردید. در این تحقیق از روش نمونهگیری تصادفی ساده استفاده شده، که برای گردآوری دادههای مربوطه از پرسشنامه استفاده شد. سپس پرسشنامههای جمعآوری شده را با استفاده از روش T تک نمونهای در نرم افزار SPSS تجزیه و تحلیل کردیم. نتایج تحقیق نشان میدهد که: از نظر سرپرستان خانوارها از لحاظ بعد امنیت اقتصادی گویههای امنیت حین حمل پول به مقدار زیاد با میانگین 3/56 و ضریب تغییرات 0/18 و امنیت موقع رها کردن ماشین با میانگین 3/25 و ضریب تغییرات 0/23 دارای بیشترین تأثیر میباشند.
کلمات کلیدی: مرز، امنیت اقتصادی، مناطق روستایی، شهرستان هیرمند.
.1 مقدمه
مناطق مرزی به دلیل تماس با محیطهای گوناگون داخلی و خارجی، از ویژگیهای خاصی برخوردارند. وجود مبادلات و پیوندهای فضایی دو سوی مرز، بین کشورهای مجاور و آسیبپذیریها و تهدیدات مختلف در این مناطق اهمیت ویژهای را در فرآیند برنامهریزیهای توسعه، امنیت و آمایش کشور به مناطق مرزی داده است .[10] از آنجا که حفاظت از مرزهای هرکشور از مهمترین مسایل حکومت است، دولتها در یکصدسال اخیر حاکم بر کشورمان سیاستهای متعددی را برای مرزنشینان اتخاذ نمودهاند. این سیاستهاعمدتاً به منظور کاهش بحران بیکاری، فقر، مفاسد گوناگون اجتماعی، ایجاد اشتغال، کاهش قاچاق کالا، برقراری عدالت اجتماعی، کاهش انگیزههای مهاجرت و... بوده است .[7] توجه به امور اقتصادی مردم به نوعی در خدمت اهداف سیاسی بوده است؛ زیرا رفاه اقتصادی، مردم را ترغیب به ماندن در مرزها نموده و حفاظت از مناطق مرزی را برای حکومت تسهیل میکرده است. همچنین مرزنشینان به هنگام بروز بحرانهای سیاسی، مثل جنگ، مدافعان اولیه و اصلی حدود و ثغور کشورند. لذا مسائل مردمان مناطق مرزی نیز در کانون توجه آنان قرار میگیرد .[11] در گذشته متفکران اجتماعی به موضوع امنیت اجتماعی توجه داشتند، اما امروزه مفهوم احساس امنیت به عنوان مفهومی جدید در
1
جامعهشناسی قد برافراشته است. این رویداد که پس از جنگ جهانی دوم به وقوع پیوست. به واسطه تغییر و تحولاتی که پس از جنگ جهانی دوم بر جوامع حاکم گردید، مشخص شد که بعد ذهنی امنیت (احساس امنیت)، اهمیت غیرقابل انکاری پیدا کرده است، زیرا این احساس ناشی از تجربههای عینی و اکتسابی افراد از شرایط و اوضاع پیرامونی است و فقط به به شاخصهای امنیت قابل تقلیل نیست .[3] امنیت به روند توسعه و رشد همه اقشار مردم کمک میکند و سرانجام به توسعه همهجانبه جامعه میانجامد .[14] گاهی اوقات ساختارهای اجتماعی و انتظامی جامعه و شاخصهای لازم، امنیت بالایی را در جامعه نشان میدهد، اما برداشت افراد از فضای اجتماعی یا اطلاعات آنان در مورد دیگران، آنان را در مخمصه روانی احساس ناامنی قرار میدهد .[13] بیتردید در ایجاد امنیت و احساس امنیت عوامل گوناگونی دخالت دارند که فقدان آنها برقراری احساس امنیت را کند کرده یا مانع از تحقق آن شده است .[6] ضرورت مطالعه و تحقیق در خصوص مسئله مطرح شده، از آنجا ناشی میشود که بررسی مفهوم امنیت نشان داده است که هر چند تشخیص نمودهای این مفهوم نسبتاً ساده است، اما اغلب در زندگی روزمره با آن مواجه هستیم و آن را تجربه میکنیم و بسیاری از اعمال و رفتار ما به امنیت اتکا داشته و بر مبنای آن تنظیم میگردد .[2] لذا هدف ما در تحقیق حاضر بررسی عوامل مؤثر بر امنیت اقتصادی روستاهای همجوار با مرز در شهرستان هیرمند میباشد.
.2 پیشینه تحقیق
عندلیب و معطوف (1388) در پژوهشی تحت عنوان "توسعه و امنیت در آمایش مناطق مرزی ایران" به ارزیابی تاثیر امنیت بر توسعه مناطق مرزی اقدام نمودند. نتایج مطالعات نشان میدهد که توسعه و امنیت در مناطق مرزی لازم و ملزم یکدیگر است و توسعه نیافتگی در مناطق مرزی منجر به نا امنی می شود و این ناامنی و توسعه نیافتگی در کل کشور اثرگذار میباشد.[9]
زرقانی (1388) در تحقیقی با عنوان "عوامل موثر در امنیت مرزی با تاکید بر مرز شرقی ایران و افغانستان" به بررسی فاکتورهای موثر بر امنیت در مرزهای ایران با افغانستان پرداخت. وی در تحقیق خود به این نتیجه رسید که عوامل مختلفی در تامین امنیت مرزهای یک کشور تاثیر دارند. رتبهبندی درجه اهمیت و تاثیرگذاری هر عامل بدون توجه به مساله مکان و زمان صحیح به نظر نمی رسد. به عبارت دیگر، شدت و ضعف تاثیرگذاری این عوامل با توجه به مکان جغرافیایی و عنصر زمان متفاوت خواهد بود. وی همچنین اشاره کرد که در تامین امنیت مرز عوامل متعددی دخالت دارند که بعضی از این عوامل تقریبا ثابت و در بیشتر کشورها مشابه است و بعضی عوامل خاص یک کشور یا حتی منطقه ویژه میباشد و در گذر زمان ممکن است میزان تاثیرگذاری آن عامل افزایش یا کاهش یابد.[5]
کریمی و وفایی (1392) در پژوهشی با عنوان "امنیت سازی با توسعه پایدار در مناطق مرزی (مطالعه موردی، شهر مریوان)" به بررسی رابطه بین امنیت و توسعه پایدار اقدام نمودند. نتایج پژوهش گویای این است که توسعه پایدار ارمغان امنیت و امنیت ارمغان توسعه است و امکانات در منطقه مطابق الگوی مناسب توزیع نشده و در جهت تحقق توسعه پایدار نمیباشد.[12]
آکلسون (2003)، در تحقیقی پیرامون مرزهای ایالات متحده و کشور مکزیک، مسئله پیمان (NAFTA) و حملههای تروریستی پس از 11 سپتامبر را مورد بررسی قرار داد. وی به این نتیجه رسید که نیاز به تقویت مرزها امری ضروری به حساب میآید که غفلت از آن میتواند آثار فراملی درپی داشته باشد. [17 ]
بولاک، هادو و کوپولا (2013)، در تحقیقی با عنوان "امنیت مرزی، مهاجرت و گمرکات"، اهمیت مرزهای ملی، عملکرد دولتها و آثار آن بر جابجایی مردم و کالاها را مورد بررسی قرار دادند. نتایج نشان میدهد که از مشخصات بارز مرزها
2
جابجایی غیر قانونی انسان و کالا میباشد که تاثیر مستقیم بر امینت کشور میزبان و به ویژه مناطق مرزی آن دارد. لذا بررسی موضوع مورد نظر امری ضروری برای کشور میباشد.[18]
.3 مبانی نظری
مرز به دو مفهوم عینی مانند مرزهای رسمی کشورها، و یا ذهنی به کار می رود؛ مانند مرزهای عقیدتی. همچنین می تواند باز، بسته یا ضعیف و یا قوی باشد. مرز با واژه و مفاهیم زیادی شناخته شده است. مفهوم اصلی مرز در مقابل واژه border به معنی مرز سیاسی و رسمی است. واژه boundary معنی حدود و محدوده را میرساند. واژه frontier به معنای جبهه و مرز مقابله و مواجهه نشانگر شرایط ستیز و جنگ در مرزهای کشور است .[9]
زندگی جمعی انسان از نیاز به امنیت سرچشمه میگیرد. امنیت از مفاهیم با اهمیت، پیچیده و جدید در دنیای امروز و در بسیاری از مباحث سیاسی، اجتماعی و اقتصادی است که با رهایی از تهدید مرتبط است. بنابراین، هر آنچه یک تهدید را تشکیل میدهد، در حقیقت موضوع امنیت است و دارای دو جنبه است: ذهنی که مبتنی بر درک ارجاعی اهداف است و نسبی، زیرا هیچ فرد یا سیستمی در امنیت کامل به سر نمیبرد.[19] امنیت یکی از اخیار جمعی است که جامعه برای شهروندان خود و هر آن کس که در آن به سر میبرد، فراهم میکند. در بعد عینی، امنیت را میتوان به عنوان فراغت از تهدید تعریف کرد. در بعد ذهنی مراد از امنیت، احساس آرامش و یا عدم احساس تهدید و عدم احساس ترس ناشی از آن از سوی محیطهای دور و نزدیک فرد است. البته این دو بعدعمولاً با یکدیگر همبستگی قوی دارند، هر چند در تحلیل نهایی، اولی تا حد زیادی تعیین کننده دومی است، با وجود این، درصدی از واریانس متغیر امنیت در بعد ذهنی متأثر از محیط نرم افزاری جامعه و نحوه اطلاع رسانی و مضامین آن است .[4]
امنیت اقتصادی در دنیای پس از جنگ سرد به طور روز افزونی به عنوان یک بعد از امنیت مطرح میشود. پس عبارت است از میزان حفظ و ارتقای شیوهی زندگی مردم یک جامعه از طریق تأمین کالا و خدمات، هم از مجرای عملکرد داخلی و هم حضور در بازارهای بینالمللی. به بیان دیگر، امنیت اقتصادی مجموعهای از شرایط، عوامل و ساختارهای اجتماعی است که سبب دلگرمی، آسایش خیال، شوق و ذوق مردم به کار و کوشش و فعالیت و امید به آینده میشود .[1] امنیت اقتصادی به وضعیتی که در آن واحدهای تولیدی بتوانند بدون نگرانی از خطرات محیطی برنامهریزی بلند مدت داشته باشند یا مجموعه-ای از شرایط، عوامل و ساختارهای اجتماعی که باعث دلگرمی، آسایش خیال، ذوق و شوق مردم به کار و کوشش، فعالیت به آینده میشود و یا اینکه چارچوب نهادینهای از شرایط سیاسی، اجتماعی و حقوقی که اعتماد پساندازکنندگان را جلب کرده و امنیت جانی افراد و امنیت حقوقی معاملات را افزایش میدهد .[15]
امنیت اقتصادی یکی از مهمترین ابعاد امنیت ملی و از اصول مهم و زیرساختهای اساسی کشورها برای دستیابی به توسعه اقتصادی و ارتقای سطح رفاه اجتماعی محسوب میشود و از این رو همیشه مورد توجه سیاستگذاران و برنامهریزان اقتصادی کشورها بوده است .[8] امنیت اقتصادی را میتوان مجموعه به هم پیوستهای از متغیرها و عوامل اقتصادی بهشمار آورد که ماهیتی اقتصادی دارند، اما تأثیرگذاری و تأثیرپذیری آنها به حوزه اقتصاد محدود نشده و حوزههای مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و نظامی را نیز در برمیگیرد .[16]
.4 مواد و روشها
3
.4-1 معرفی منطقه مورد مطالعه
شهرستان هیرمند در شمال استان سیستان و بلوچستان و از توابع منطقه سیستان میباشد. این شهرستان در 30 درجه و 7 دقیقه الی 31 درجه و 29 دقیقه عرض شمالی و 59 درجه و 58 دقیقه الی 61 درجه و 50 دقیقه طول شرقی واقع شده است. محدوده مورد مطالعه، از شرق و شمال با کشور افغانستان و از جنوب و غرب به ترتیب با شهرستانهای زهک و زابل همجوار میباشد. هیرمند دارای 2 بخش، 5 دهستان و 303 آبادی میباشد، که بر طبق آماربرداری عمومی نفوس و مسکن 1390، حدود 14857 خانوار و 65471 نفر جمعیت و وسعتی معادل1100 کیلومتر مربع را شامل میگردد (شکل شماره .(1
