بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف تبیین عوامل مؤثر در پایداري اقتصادي و بررسی نقش مولفه هاي سرمایه ي اجتماعی در پایداري اقتصادي تدوین گردیده است. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی و با استفاده از مطالعات اسنادي و پیمایش میدانی انجام شده است. براي بررسی میزان پایداري روستاها ازمدل تاپسیس استفاده شده و براي بررسی رابطه بین سرمایه اجتماعی و پایداري اقتصادي از ضریب همبستگی اسپیرمن و رگرسیون چند متغیره استفاده گردید. نتایج تحقیق نشانگر آن است که وضعیت روستاهاي منطقه مورد مطالعه از نظر پایداري اقتصادي چندان مطلوب نیست به گونه اي که همه روستاها در وضعیت نسبتا ناپایدار قرار دارند و سرمایه اجتماعی با پایداري - بخصوص پایداري اقتصادي - داراي رابطه معناداري است.
مقدمه
محیط اجتماعی، پایداري و سلامتی ازجمله مباحثی هستند که در ارتباط با سرمایه اجتماعی مورد تاکید قرار گرفته اند - کلانتري و همکاران،. - 130:1390 امروزه موضوع پایداري سرلوحه ي تمامی فعالیت ها و برنامه هاي توسعه، از جمله توسعه روستایی است. جنبه هاي مختلفی براي پایداري به طور اعم و پایداري اقتصادي به طور اخص مطرح شده اند که عمدتا شامل سه جنبه اجتماعی – فرهنگی، اقتصادي – فنی و زیست محیطی می شوند - نوري پور و همکاران،. - 64 :1390 از دلایل عمده ناپایداري روستاها عوامل و مشکلات اقتصادي است بنابراین پایداري اقتصادي عاملی حیاتی در ماندگاري جمعیت روستایی شناخته می شود. و بدین منظور بیش از هر چیز باید ظرفیت ها و قابلیت هاي نواحی روستایی شناسایی شود تا با بهره گیري عقلایی از آن امکان تقویت نظام اقتصادي نواحی روستایی فراهم آید و به تدریج خانوارهاي ساکن روستا با مشاغل متعدد و منابع درآمد گوناگون درگیر شوند - قدیري معصوم و همکاران،. - 3:1389 شرط لازم براي پیشرفت هر جامعه بخصوص جوامع روستایی توسعه همه جانبه، ایجاد روابط گرم، گسترش انسجام اجتماعی، بسط مشارکت اجتماعی و از همه مهمتر اعتماد متقابل - فرد، جامعه، دولت - است که این سازه ها از مؤلفه هاي سرمایه اجتماعی هستند.
سرمایه اجتماعی مفهوم جدیدي است که امروزه در تحلیل هاي اجتماعی – اقتصادي پیرامون توسعه جوامع روستایی مطرح است. سرمایه اجتماعی بر منابع موجود در روستا تأکید دارد این منابع شامل: روابط انسانی، شبکه ها و نهادها در ساختارهاي اجتماعی است. به هر جهت روستاها در فرایند توسعه اجتماعی و انسانی به شاخص هاي سرمایه اجتماعی نیازمندند. امروزه اهمیت سرمایه اجتماعی به منظور رسیدن به توسعه روستایی موضوع رو به رشد بسیاري از مطالعات در سالیان اخیر بوده - سلمانی و همکاران، - 3:1387 و جدیداً وارد مباحث اقتصادي شده است و در کنار سرمایه هاي فیزیکی و انسانی مورد توجه جدي قرار گرفته است - سوري،. - 1 :1384 مؤلفه هاي سرمایه اجتماعی از جمله اعتماد و انسجام و مشارکت اجتماعی با کم کردن هزینه ها - سوري ، - 208 : 1384 و کنترل نوسانات درآمدي و کاهش فقر - شادي طلب و همکاران، - 35 :1387 و افزایش شغل و درآمد و افزایش رفاه فردي - نجار زاده و همکاران ، - 190 : 1391 موجب افزایش پایداري اقتصادي می گردند.
موضوع پایداري سرلوحه تمامی فعالیتها و برنامه هاي توسعه از جمله توسعه روستایی است در اغلب مطالعات پایداري، جنبه هاي مختلفی براي پایداري به طور اعم و پایداري روستایی به طور اخص مطرح شده است که عمدتا شامل سه جنبه اجتماعی- فرهنگی، اقتصادي- فنی و زیست محیطی می شوند - . - pearce,2006:44 در ایران جامعه روستایی و بخش کشاورزي در دهه هاي آخر قرن بیستم به دنبال پیوند اقتصاد کشور به اقتصاد توانمند و سلطه جو جهانی در مسیر دگرگونی و در نتیجه ناپایداري قرار گرفت این دگرگونی ها نزدیک به یک قرن به آرامی در جریان بود ولی در چند دهه گذشته شتاب گرفت و موجب از بین رفتن صنایع روستایی، سرمایه گذاري در صنایع شهري، رکود فعالیت هاي کشاورزي، استفاده محدود از منابع طبیعی، مهاجرت نیروي جوان روستایی به شهرها و تخلیه روستاها گردید - پاپلی یزدي و همکاران، . - 2 :1387 روستاهاي شهرستان زنجان بویژه روستاهاي دهستان قلتوق نیز همانند سایر روستاهاي کشور در دهه هاي اخیر دچار دگرگونی هاي فراوانی گشته است به گونه اي که علی رغم بهره مند شدن از خدمات جدید در تعامل با جامعه شهري و پیشرفت هاي جهان دچار مشکلات زیادي شده است.
اکثر روستاهاي دهستان قلتوق با درآمد کم، عدم اشتغال ونرخ بالاي بیکاري، نبود فرصتهاي اشتغال در بخش کشاورزي، عدم امنیت غذایی به دلیل نبود درآمد کافی براي پوشش هزینه هاي زندگی، مهاجرت روستاییان به شهر و روند نزولی جمعیت و حتی تخلیه کامل بعضی روستاها طی سالهاي اخیر مواجه بوده اند. از دهه1960 به این سو شاهد ظهور نظریه هاي جدید سرمایه همچون سرمایه انسانی، سرمایه فرهنگی و سرمایه اجتماعی هستیم. ریشه استفاده از اصطلاح سرمایه اجتماعی به سال1916 و به کاربرد اولیه آن توسط یک معلم جوان ترقی خواه به نام هنیفن باز می گردد. او در بحث از مراکز اجتماعات مدارس روستایی بر اهمیت احیاي مشارکت اجتماعی براي تداوم دموکراسی و توسعه تاکید کرد و مفهوم سرمایه اجتماعی را وضع نمود هنیفن هر دو وجه منافع خصوصی وعمومی سرمایه اجتماعی را برجسته کرد اما به رغم این نوآوري مفهومی توجهی را برنیانگیخت و بدون هیچ اثري ناپدید شد.
پس از آن مفهوم سرمایه اجتماعی چندین بار به طور مستقل بازآفرینی شد در دهه1950توسط سیلی و همکارانش براي تحلیل عضویت حومه نشینان شهري در کلوبها،در دهه1960توسط جیکبز که برنامه ریز شهري بود براي تاکید بر ارزش جمعی پیوندهاي غیر رسمی همسایگی در کلان شهر هاي جدید و در دهه1970 توسط لوري اقتصاد دان براي تحلیل میراث اجتماعی برده داري به کار گرفته شده است.اما مفهوم سرمایه اجتماعی تنها در دهه 1980بود که به شدت مورد توجه قرار گرفت و توانست با گسترش نظري و تجربی جایگاه تعریف شده اي در میان نظریه هاي جامعه شناسی به خود اختصاص دهد این امر عمدتا مرهون کلمن - - 1998جامعه شناس آمریکایی و تحقیق او در زمینه مشارکت در امور مدرسه در شهر شیکاگو است. پس از آن بوردیو در شهر فرانسه ابعاد دیگري از این مفهوم را روشن کرد و مطالعه پاتنام - - 1993 در زمینه رابطه سرمایه اجتماعی و نهاد هاي دموکراتیک در ایتالیا از عوامل مؤثر در این گسترش می باشد - توسلی و موسوي،-5:1384 . - 6 در زیر به ذکر چند نمونه از مطالعات انجام شده در جهان و ایران در زمینه پیشینه این موضوع پرداخته میشود:
رس - 1991 - 1 به مطالعه سرمایه اجتماعی در روسیه پرداخت و دریافت که افراد به شبکه هاي غیر رسمی متوسل می شوند و از طریق گسترش همکاري به جبران ناکامی سازمانهاي رسمی می پردازند. پومکاو - 2006 - 2 به مطالعه نقش سرمایه اجتماعی در توسعه روستایی تایلند پرداخت و به این نتیجه رسید که سرمایه اجتماعی بالا امکان مشارکت اجتماع در روابط عمومی و توسعه مبتنی بر اجتماع را ممکن می سازد. گریب - 2007 - 3 به مطالعه نقش سرمایه اجتماعی در روستا پرداخت و از بررسی علل مهاجرت هاي روستایی- شهري به این نتیجه رسید که چگونه توزیع منابع سرمایه اجتماعی در یک اجتماع پویایی اقتصادي- اجتماعی و جمعیتی را تغییر می دهد. سوري - - 1383 به مطالعه سرمایه اجتماعی و عملکردهاي اقتصادي پرداخت و به این نتیجه رسید که کاهش سرمایه اجتماعی رابطه منفی و کاملا معنی دار با رشد اقتصادي و سرمایه گذاري بخش خصوصی دارد.
علمی و همکاران - - 1383 به مطالعه سرمایه اجتماعی و چگونگی تاثیر آن بر اقتصاد پرداختند و به این نتیجه رسیدند که سرمایه اجتماعی بالا هزینه هاي مبادلاتی را کاهش داده و امکان همکاري وفعالیت هاي داراي منافع متقابل را افزایش می دهد و از شدت مشکلاتی که به شکست بازار منجر می شود می کاهد. فراهانی - - 1385 به ارزیابی پایداري در نواحی روستایی و سطح بندي پایداري نقاط روستایی شهرستان تفرش در طبقات مختلف پایداري و ارائه راهکارهاي مناسب براي هر یک از روستاها در ابعاد مختلف اقتصادي، اجتماعی و کالبدي با توجه به مولفه هاي شهرستان تفرش پایدار پرداخت. فیروز آبادي وایمانی - - 1385به مطالعه سرمایه اجتماعی و توسعه اقتصادي- اجتماعی کلان شهر تهران پرداختند و به این نتیجه رسیدندکه سرمایه اجتماعی مناطق رابطه مثبتی با توسعه مناطق شهري در تهران دارد.
میري و همکاران - - 1387به مطالعه نقش سرمایه اجتماعی در توسعه روستایی پرداختند و به این نتیجه رسیدندکه افزایش سرمایه اجتماعی باعث توسعه روستایی می شود.سلمانی و رمضان زاده - - 1389به بررسی ابعاد سرمایه اجتماعی در توسعه روستایی پرداختند و به این نتیجه رسیدند که تعامل اجتماعی بیشترین نقش را در بین سایر شاخص هاي سرمایه اجتماعی در توسعه روستایی داشته است.
قاسمی و همکاران - 1389 - به مطالعه رابطه سرمایه اجتماعی با توسعه اقتصادیپرداختند و دریافتند که سرمایه اجتماعی درون گروهی موجب اختلال سازمانی و فرقه اي می شود و نتیجه آن عدم توسعه است در مقابل سرمایه اجتماعی برون گروهی به فرآیند توسعه اقتصادي کمک می کند.عبدلی - 1390 - به ارزیابی نقش سرمایه اجتماعی در توسعه روستایی با تاکید برکیفیت زندگی پرداخت و دریافت که افزایش سرمایه اجتماعی با توسعه روستایی بویژه دربعد اجتماعی و کالبدي رابطه مثبت و کاملا معنادار دارد.امین بیدختی - - 1390 به بررسی نقش سرمایه اجتماعی در توسعه اقتصادیپرداخته و دریافتند که سرمایه اجتماعی بر رشد اقتصادي غیر نفتی بخصوص در کشور هاي در حال توسعه نقش شایانی دارد.
