بخشی از مقاله
مقدمه:
ایران کشوری با جاذبههای فراوان میباشد. غنای جاذبه ها در ایران موجب شده است که آن را جهانی در یک مرز بنامند. جاذبههای ایران آنقدر متنوع است که تقریبا برای هر سلیقهای انگیزه کافی برای سفر بدین کشور را بهجود میآورد (نصیری و توتونچی، .(214 : 1382 گردشگری روستایی یکی از بخشهای جذاب گ ردشگری است که توسعه سریع آن را میتوان به ویژه از دهه 1950 بدین سو جستجو کرد، که در کنار فعالیت های سنتی همچون گردش در خارج شهر و کوهنوردی، رونق یافته است. توسعه گردشگری در مناطق روستایی عنصری اساسی است و یکی از راههای نجات روستاییان از فقر، مهاجرت و مشکلات اجتماعی و اقتصادی به شمار میرود. گردشگری روستایی یکی از انواع مختلف گردشگری است و شامل فعالیتها و گونههای مختلف گردشگری در محیط های روستایی و پیرامون آنها میشود و نیز دربردارنده ارزشها و آثار متفاوتی برای محیط زیست روستا اعم از طبیعی و انسانی است .(Soteriades , 2002: 617) همچنین، گردشگری روستایی را میتوان نوعی مسافرت دور از خانه به مکانهایی خارج از شهرک های اصلی و کنار ساحلی تعریف کرد ( England Research, .(2005:1 برخی نیز گردشگری روستایی را نوعی فعالیت در مناطق تفریحی- تجاری در روستا میدانند که خدماتی را برای گردشگران عرضه میکند .(Campbell, 1999: 120) در یک مفهوم کلی، میتوان گردشگری روستایی را فعالیت گردشگری در محیط روستا دانست، یا در یک حوزه کاربردی وسیعتر، آن را فعالیت گردشگری در حوزه غیر شهری تلقی کرد که فعالیتهای انسانی در آن غالبا بخش کشاورزی است .(Oppermann, 1996: 88)
مسیرا معتقد است توسعه روستایی طیف وسیعی از فعالیتهای گوناگون و بسیج انسانی را شامل می شود که مردم را به ایستادن روی پای خود و از میان برداشتن ناتوانیهای ساختاری موجود قادر میسازد، ناتوانیهای مذبور باعث میشود که مردم در شرایط نامساعد زندگی کنند (بهرامی، .(147 : 1383 مناطق روستایی معدودی توانسته اند از مشکلات کاهش جمعیت، پایین آمدن سطح اشتغال و درآمدها، کاهش خدمات عمومی، و از دست دادن خصوصیات روستایی فرهنگی بگریزند. این نکته به طور وسیعی مورد پذیرش قرار گرفته است که راهبردهای جدیدی برای کمک به احیای اجتماعی و اقتصادی جوامع روستایی مورد نیاز است .(Holland et al., 2003: 23) گردشگری روستایی همانند هر فعالیت دیگری منبع درآمد و اشتغالزاست و زنجیرهای از فعالیتهای اقتصادی و خدماتی را بهوجود می آورد. طبق گفته گانون در سال 1994، توسعه توریسم در نواحی روستایی میتواند زمینهساز رشد اقتصادی، تنوع بخشی اقتصاد روستایی، ایجاد اشتغال و درآمد، کاهش مهاجرت های خارجی و امکان جمعیتپذیری، بهبود زیرساخت ها، و موارد دیگر در مناطق روستایی شود (نقل از مهدوی، .(50 :1381 گردشگری روستایی میتواند راهبردی برای توسعه همهجانبه دولت از نظر اقتصادی، گردشگری روستایی میتواند اثرات اقتصادی مهمی را برای نواحی روستایی دربرداشته باشد. گردشگران روستایی برای اقامت، خری کالاهای محلی، و خدمات، پول پرداخت میکنند. این پولها در فعالیتهای محلی جریان مییابد و موجب تحرک مناطق روستایی در برآورده کردن هر چه بهتر و بیشتر نیازهای بازدیدکنندگان می شود و اثرات مبهم اقتصادی آن به کند شدن روند تخلیه سکونتگاه-های روستایی منتهی شود (جوان و سقایی، .(113 :1383 گردشگری روستایی، به عنوان یک ابزار برای تولید اشتغال و توسعه اقتصادی در سطح منطقه، میتواند امیدهایی را برای کاهش فقر فراهم آورد .(Slee, 1997: 81) گردشگری روستایی می-تواند به احیا و زنده نگه داشتن این آداب و فرهنگها در این گونه محیطهای اجتماعی- تاریخی کمک شایان توجهی بکند. در هر حال سیاستگذاران و برنامه ریزان به گردشگری به عنوان صنعتی که ثبات اقتصادی و جمعیتی را برای جوامع روستایی به دنبال دارد، می نگرند و بسیاری گردشگری را عنصر لازم برای حرکت به سوی اصلاح مناطق روستایی میدانند و از گردشگری به عنوان راهبردی که می تواند با توجه به اثربخشی خاص خود به جوامع روستایی حیات دوباره بدهد و انها را پا بر جا نگه
دارد، یاد میکنند (ازکیا و دیگران، .(1387 بنابراین، گردشگری روستایی به عنوان یک کارکرد فراساختاری میتواند از طریق مشارکت و وابستگی به سایر بخشهای اقتصادی و فرهنگی جامعه گسترش و تداوم یابد و به نوبه خود در رشد و تعالی روستا و بالطبع گره خوردن آن با توسعه ملی نقش مهمی در فرآیند توسعه کشور ایفا کند.
مبانی نظری
توسعه روستایی
در اوایل 1990 ، توسعه روستایی تقریبا مترادف با توسعه کشاورزی بوده، مفهوم آن با اشاره ضمنی به عمران کلی مناطق روستاییبا تمرکز بر اصلاح کیفیت زندگی روستاییان همراه بود. در چارچوب این مفهوم، توسعه روستایی موضوعی جامع و چند بعدی به شمار می رفت که توسعه کشاورزی و فعالیتهای وابسته بدان در مناطق روستایی را در بر میگرفت (زمانیپور، .(1379:51 ریو را و قمر (Rivera and Qamar, 2003: 40) بر این باورند که توسعه روستایی فراتر از توسعه کشاورزی بوده، در برگیرنده اهمیت اقتصادی و توان درآمدزایی در موضوعات گوناگون مانند فعالیتهای غیر زراعی، اکوتوریسم، صنایع دستی، فعالیتهای بیرون از مزرعه، توسعه زیر ساختهای کالبدی و اجتماعی است.
ادبیات توسعه روستایی با تعاریف متعدد از توسعه روستایی همراه است. به گفته مادو (Madu, 2007: 110)، با توجه به ماهیت چند بعدی توسعه، توسعه روستایی ابزاری برای کمک به روستاییان برای الویتبندی نیازهایشان با بهرهگیری از سازمانهای بومی و موثر است. این سازمانها توانایی محلی را فراهم میآورند و برای روستاییان به ویژه زنان روستایی، در زیرساختها و خدمات اجتماعی سرمایهگذاری میکنند . وی در ادامه بیان میکند که توسعه روستایی محیط فرهنگی-اجتماعی روستا را بهبود می بخشد و باعث توانایی افراد برای کسب درآمد و رفاه پایدار میشود. به عقیده باریوس ( Barrios, 2008: 4 )، به نقل از گزارش بانک جهانی، توسعه روستایی در بر گیرنده فعالیتهایی از قبیل ایجاد زیرساختهای کالبدی و اجتماعی، تامین خدمات مالی در نواحی غیر شهری، فعالیت های کارآفرینی در سطح خرد و متوسط در اجتماعات روستایی و شهرهای دارای رابطه نزدیک با مناطق روستایی نسبت به سایر مناطق شهری، و توسعه بخشهای سنتی روستا مانند مدیریت منابع طبیعی و کشاورزی است.
توسعه پایدار
توسعه پایدار هدفی است که سیاست ها و روش های حامی استانداردهای کنونی زندگی را رد میکند. با توجه بدین تعریف، میتوان چند ویژگی اصلی توسعه پایدار را بدین شرح یادآور شد:
– 1 توسعه پایدار به مثابه راهبردی دراز مدت فرض میشود که از حفاظت و مدیریت چشمپوشی نمیکند؛
– 2 در توسعه پایدار، تعادل سطح رفاه بین نسلهای متمادی و درون یک نسل واحد مد نظر قرار میگیرد؛
– 3 توسعه پایدار به مثابه یک نسخه جهانی ارزشمند برای همه کشورها بدون در نظر گرفتن میزان توسعه، شرایط سیاسی و اجتماعی- فرهنگی آنها فرض میشود .(Tosum, 2001: 290)
هریس Harris, 2000: 5) )، به نقل از گزارش "آینده مشترک ما" کمیسیون برنتلند، تعریفی استاندارد از توسعه پایدار را بدین شرح ارائه میکند: توانایی ایجاد توسعه برای اطمینان از اینکه نیازهای نسل حاضر بدون به خطر انداختن توانایی نسل آینده برای رفع نیازهایشان برطرف میشود. وی معتقد است که توسعه پایدار دارای سه جنبه به شرح زیر است:
اقتصادی: باید یک نظام پایدار اقتصادی توانایی آن را داشته باشد که: الف) کالاها و خدمات را به صورتی مداوم تامین کند، ب) در سطوح دولتی، کمتر از وتمهای خارجی استفاده شود، ج) در ایجاد تعادل میان بخش هایی از اقتصاد کشور که باعث بهبود کشاورزی و سایر صنایع میشود، کوشا باشد.
