بخشی از مقاله
چکيده
گردشگري طبيعت يا طبيعت گردي نوعي از گردشگري تلقي شده است که در آن مسافر با قصد بازديد از منظره هاي طبيعي و محيط - هاي کاملا طبيعي و بکر به مسافرت ميرود. در بسياري از مراجع و منابع ، گردشگري طبيعي را جزئي از گردشگري روستايي به حساب آورده اند. لذا هدف ما در تحقيق حاضر ارزيابي اثرات گردشگران درياچه طشک بر توسعه مناطق روستايي در دهستان عليآباد شهرستان ارسنجان ميباشد. اين تحقيق به روش توصيفي- تحليلي انجام شده است . جامعه آماري تحقيق حاضر را تمامي خانوارهاي هفت روستا از دهستان عليآباد، شهرستان ارسنجان که ٥٣٣ خانوار ميباشند، تشکيل ميدهند. که حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران تعداد ٢٢٣ نفر از اعضاي اين خانوارها برآورد گرديد. در اين تحقيق از روش نمونه گيري تصادفي ساده استفاده شده ، که براي گردآوري داده - هاي مربوطه از پرسش نامه استفاده گرديد. سپس پرسش نامه هاي جمع آوري شده را با استفاده از روش Chi- Square در نرم افزار SPSS تجزيه و تحليل کرديم . يافته هاي پژوهش نشان ميدهد که : در بعد اقتصادي گويه هاي گردشگري تا چه حد سود و منفعت براي مردم روستا داشته ؟ با ميانگين ٣/٧١ درصد و افزايش قيمت اراضي زراعي و مسکوني روستا با ميانگين 98/2 درصد، در بعد اجتماعي - فرهنگي گويه هاي ايجاد و گسترش امنيت در روستا با ميانگين 30/3 درصد و مشارکت مردم روستا در تهيه طرح هاي گردشگري با ميانگين 08/3 درصد و در بعد کالبدي گويه ، افزايش تسهيلات و تجهيزات اقامتي و رفاهي با ميانگين 61/2 درصد از ديدگاه ساکنان داراي بيشترين تأثير در توسعه مناطق روستايي ميباشند. همچنين نتايج نشان ميدهد که در هر سه بعد اقتصادي، اجتماعي- فرهنگي کالبدي ميانگين اثرات گردشگري در توسعه روستاهاي مورد مطالعه پايين تر از ميانه نظري (٣) ميباشد.
واژگان کليدي: اکوتوريسم ، درياچه طشک ، دهستان عليآباد، شهرستان ارسنجان
مقدمه
امروزه گردشگري به عنوان فعاليتي پويا و با ويژگيهاي بارز و منحصر به فرد، بخش مهمي از فعاليت هاي اقتصادي و توليدي کشورهاي توسعه يافته و در حال توسعه را به خود اختصاص داده است (١ :٢٠٠٧ ,UNWTO ). توريسم امروزه يکي از راه هاي درآمدزايي کشورها محسوب ميشود که ارزش افزوده بالايي دارد به عبارتي به قدري در توسعه اقتصادي و اجتماعي کشورها اهميت دارد که اقتصاددانان آن را "صادرات نامرئي" نام نهادند (رضواني، ١٣٧٩: ٨). اين صنعت به عنوان يکي از منابع درآمد و ايجاد اشتغال در سطح ملي و منطقه اي ميتواند رهيافتي براي توسعه اقتصادي در قلمرو ملي باشد، گردشگري به خصوص در زماني که سود فعاليت هاي ديگر بخش - هاي اقتصادي در حال کاهش ميباشد، جايگزين مناسبي براي آنها و راهبردي براي توسعه است (پاپلي يزدي و سقايي، ١٣٨٦: ٨٢).
گردشگري روستايي شامل فعاليت هاي متنوعي است که گردشگران در نواحي روستايي انجام ميدهند. با اين حال انواع مختلف آن تحت عنوان گردشگري طبيعي، گردشگري فرهنگي، گردشگري بومي، گردشگري دهکده اي و گردشگري کشاورزي تفکيک و طبقه بندي شده - اند (١٣٠٢ ,٢٠٠٦ ,Mitchel ). در يک مقياس کلي گردشگري تقريبا ٦ درصد از تجارت جهان را تشکيل ميدهد و سالانه بيش از ٧٠٠ ميليون سفر انجام ميگيرد (لي، ١٣٧٨: ٢). در حال حاضر توريسم به يک واقعيت مهم اجتماعي تبديل شده و گردشگري پاسخي است به نياز فطرت جستجوگر انسان ، کشف اسرار و حقايق زندگي ديرينيان ، آشنايي با فرهنگ ملت ها و لذت بردن از مواهب خدا داده سرزمين ها و گريز از زندگي پرهياهوي شهري ميباشد (شارپلي، ١٣٨٠: ١). براساس ارزيابي انجام شده تا سال ٢٠١١ بيش از ٥٥ ميليون گردشگر سالانه به خاورميانه سفر خواهند کرد به همين اساس تا چهار سال شمار گردشگران خاورميانه دوبرابر خواهد شد و با رشدي حدود ٦٧ درصد ميزان درآمدهاي صنعت گردشگري به ٥١ ميليارد دلار ميرسد (فاضل نيا و نعيم آبادي، ٢٠١١: ٢). گردشگري و بويژه طبيعت گردي به عنوان يکي از شيوه هاي استفاده از جاذبه هاي طبيعي و هم راه حلي براي پايداري پتانسيل ها به شمار ميآيد .
صنعتي که با گسترش قلمروهاي خود در قرن گذشته و حال مي تواند با وجود پتانسيل هاي متنوع و جذاب سرزمين ايران از جايگاهي خاص برخوردار گردد. بر اساس پيش بينيهاي صورت گرفته رشد عمومي صنعت توريسم براي نخستين دهه در پيش رو بين ٣.٤ تا ٦.٧ درصد خواهد بود که بيشترين سهم آن بين ١٠تا ٣٠ درصد مربوط به اکوتوريسم است و با عنايت به اينکه تا يک دهه ديگر شمار طبيعت - گردان که اکنون ٧ درصد از کل مسافران جهان را شامل ميشود به بيش از ٢٠ درصد برسد ضرورت توجه به اين صنعت مورد توجه سرمايه گذاران ، دولتمردان و ... ميباشد (آذر نيوند و همکاران ، ١٣٨٥: ٢). لذا هدف ما در تحقيق حاضر بررسي اثرات اکوتوريسم درياچه طشک بر توسعه روستاهاي پيرامون آن در دهستان عليآباد، شهرستان ارسنجان ميباشد.
سوال تحقيق
اکوتوريسم درياچه طشک بر توسعه روستاهاي اطراف درياچه در ابعاد مختلف (اقتصادي، اجتماعي- فرهنگي، کالبدي، زيست محيطي) چه تأثيري داشته است ؟
فرضيه تحقيق
به نظر ميرسد اکوتوريسم درياچه طشک بر توسعه روستاهاي پيرامون درياچه در ابعاد مختلف (اقتصادي، اجتماعي- فرهنگي، کالبدي، زيست محيطي) تأثير مثبت داشته باشد.
پيشينه تحقيق
فانيان و همکاران (١٣٨٨)، در پژوهشي به بررسي اثرات اقتصادي و اجتماعي گردشگري طبيعي در حوزه هايي با چشم انداز کارستي (مطالعه موردي اطراف شهر يزد) پرداختند. نتايج اين پژوهش نشان ميدهد که : از آنجا که جريان گردشگري در بعضي از اين مناطق کارستي به بيش از ٣٠ سال نيز ميرسد و همچنين بدون برنامه ريزي و دخالت نهادها و سازمانهاي دولتي يا محلي شکل گرفته است ، از اين رو برنامه ريزي در زمينه ساماندهي گردشگري در اين مناطق در وهله اول نيازمند مطالعه ساختار شکل گرفته اين مناطق است .
قاسمي و حاتمينژاد (١٣٩١)، در پژوهشي به بررسي اثرات اکوتوريسم درياچه اروميه در توسعه پايدار اقتصادي جامعه ميزبان مطالعه موردي: شهر اروميه پرداختند. نتايج اين پژوهش نشان ميدهد که در ميان شاخص هاي اقتصادي توسعه پايدار مؤلفه هاي اشتغال ، درآمد و قيمت اراضي شهري به شدت از توسعه گردشگري مبتني بر اکوتوريسم درياچه اروميه تأثير پذيرفته اند.
صيدايي و رستمي (١٣٩١)، در پژوهشي به بررسي سنجش تأثيرات اقتصادي و اجتماعي- فرهنگي توسعه گردشگري (نمونه موردي شهر کرمانشاه )، پرداختند. نتايج اين پژوهش نشان ميدهد که : با توجه به توانمنديهاي شهر کرمانشاه توسعه گردشگري به ترتيب در توسعه اقتصادي و اجتماعي- فرهنگي شهر کرمانشاه تأثير معناداري داشته و به ترتيب ١٧ و ١٦ درصد تغييرات اقتصادي و اجتماعي به توسعه گردشگري بر ميگردد.
گارسيا فالکن و مدينا مانوز (١٩٩٩)، در پژوهشي به بررسي جنبه هاي فرهنگي- اجتماعي، محيطي، اقتصادي و بخصوص توسعه توريسم اشاره کرده اند و راهکارهايي جهت ساخت استراتژيهايي براي توسعه توريسم پايدار در جزيره گران کاناريا پيشنهاد داده اند و توسعه پايدار را به عنوان يک نياز ضروري براي دستيابي به اهداف اقتصادي بدون از بين رفتن محيط طبيعي ميدانند.
بالاگوير و کانتاولا (٢٠٠٢)، در پژوهشي به آزمون نقش گردشگري در رشد بلند مدت اقتصادي اسپانيا با آزمون عليت و هم جمعي پرداختند. نتايج اين پژوهش نشان ميدهد که رشد اقتصادي در اسپانيا، حداقل در سه دهه اخير به طور محسوس و مشهود، به توسعه پايدار گردشگري بين المللي منجر شده است .
وان چن و بوانگ (٢٠٠٨)، در پژوهشي به بررسي رابطه بين توريسم و رشد اقتصادي با استفاده از داده هاي سالانه ٢٠٠٥- ١٩٩٥ در ٨٨ کشور مختلف پرداختند. نتايج اين پژوهش نشان ميدهد که يک رابطه مثبت و معنيدار بين رشد توريسم و رشد اقتصادي در اين کشورها وجود دارد.
مباني نظري
گردشگري يک فعاليت پيچيده و به طور روز افزون در حال گسترش است که نيازمند وجود مديريت تخصصي براي درک تمام ظرفيت - هاي آن است (,٢٠٠٦ ,Weaver and Lawton). فعاليت هاي گردشگري در نواحي روستايي به طور قابل توجهي افزايش يافته است ، از دهه ي ٧٠ در همه ي کشورهاي توسعه يافته گردشگري نقش کليدي در توسعه ي برخي نواحي روستايي که از لحاظ اقتصادي و اجتماعي با رکود مواجه بودند داشته است (خاني و همکاران ، ١٣٨٨: ٥٣). اما گردشگري در نواحي روستايي يک پديده ي جديدي نيست ، بلکه موضوعي است که از انقلاب صنعتي با مفاهيم بازگشت به زادگاه (به عنوان نوعي گردشگري که بوسيله ي ساکنان شهري که اصالتا از نواحي روستايي بودند و تعطيلاتشان را در شهرکهاي خود ميگذراندند وجود داشته است (١١٠١ :٢٠٠٢ ,Perales). اکوتوريسم که اختصار واژه Ecological-Tourism است ، در ادبيات فارسي، جهانگردي زيست محيطي (طبيعت گرد ي) نام گرفته است ، بدان مفهوم که : محيط يا طبيعتي که نه تنها يک جهانگرد بلکه ساير انسانها نيز در آن زندگي ميکنند، طبيعت با هر آنچه که در آن است برداشت و مفهوم بنيادين اين واژه اصطلاحي ترکيبي است . به گونه اي فشرده هدف اصلي از اين گرايش نوين آن است که جهانگردي يا به عبارت ديگر جهانگرد و محيط زيست چه دادوستدهايي با يکديگر مي توانند داشته باشند (آذر نيوند و همکاران ، ١٣٨٥: ٤). پديده هاي طبيعي (کوه ، دريا، دشت ، جنگل ، ...) و چشم اندازهاي جالب جغرافيا يکي از بينظيرترين و جذاب ترين واحدهاي ژئومورفولوژي محسوب ميشوند که به عنوان مهم ترين عوامل گردشگري و توسعه صنعت اکوتوريسم به شمار ميرود (شهماري، ١٣٨٥: ٥٣). بخش بسيار مهمي از فعاليت - هاي گردشگري در دنيا مبتني بر بهره مند شدن از طبيعت است که امروزه اکوتوريسم نام گرفته است چشم اندازها و مناظر زيباي طبيعت مانند سواحل درياها، درياچه ها، تالاب ها، بيشه زارها و غيره از کانون ها و جاذبه هاي توريست پذير اين نوع از گردشگري هستند (فاضل نيا و هدايتي، ١٣٨٩: ١٤٧). اکوتوريسم از شاخه هاي توريسم است که به انواع مختلفي تقسيم ميشود از جمله آنها اکوتوريسم ساحلي، اکوتوريسم جلگه اي و دشتي، اکوتوريسم پايکوهي و کوهستاني، اکوتوريسم حيات وحش و غيره . در توسعه صنعت اکوتوريسم به سرمايه گذاري کلان اقتصادي نياز نيست زيرا طبيعت گردان به امکانات رفاهي و لوکس چنداني نياز نداشته و زيستن در فضاي آزاد و آرام و محيط بکر براي آنها جذاب تر است که در صورت بيتوجهي به اين گونه محيط هاي طبيعي در دراز مدت زمينه تغيير فضاهاي بکر و آرام دستخوش تغييرات فراواني ميشوند (مولائي هشجين و رجبي کلواني، ١٣٩٠: ٢). اکوتوريسم در وهله نخست ناظر بر ملاحظات زيست محيطي و توسعه پايدار است و در آن طبيعت گردي در درجه دوم اهميت قرار دارد. به عبارتي ديگر، اکوتوريسم پيوند دهنده ي دو ديدگاه تعهد شديد به طبيعت و احساس مسئوليت اجتماعي است (رضواني، ١٣٨٧، ٢١). در واقع اکوتوريسم انگيزه اي براي حفاظت از محيط زيست ، به خصوص زماني که موجب تغييرات مثبت اقتصادي ميشود است
(٤٤٨ :٢٠٠٨ ,Stronza and Gordilla). برهمين اساس تعريف ارائه شده از اکوسيستم در بر گيرنده تعهدات فوق نيز ميباشد. در تعريف اکوتوريسم آمده است اکوتوريسم عبارت است از مسافرت مسئولانه و مبتني بر اصول پايداري به نواحي طبيعي براي بهره گيري معنوي و ارضاي نيازهاي روحي و رواني، به گونه اي که همراه با شناخت و کسب آگاهي و احترام به ارزش هاي مردم محلي باشد و به محافظت از نواحي طبيعي و ارتقاي رفاه جامعه ميزبان کمک کند (زاهدي، ١٣٨٥، ٩٠). در واقع اکوتوريسم اغلب به عنوان يک استراتژي بالقوه براي حمايت و حفاظت از اکوسيستم هاي طبيعي، ترويج و توسعه پايدار محلي در نظر گرفته شده است
(١٩٩٩,١٢٣ ,Ross and Wall ). با بررسي متون مربوطه درمييابيم که گردشگري طبيعت يا طبيعت گردي نوعي از گردشگري تلقي شده است که در آن مسافر با قصد بازديد از منظره هاي طبيعي و محيط - هاي کاملا طبيعي و بکر به مسافرت ميرود. در بسياري از مراجع و منابع ، گردشگري طبيعي را جزئي از گردشگري روستايي به حساب آورده اند. گردشگري طبيعت را جزء بهترين نوع گردشگري در راستاي گردشگري پايدار ميدانند. از آنجا که بهترين جاذبه هاي گردشگري طبيعي نظير پارکهاي ملي، مناطق حيات وحش ، کوه ها، درياچه ها و بسياري از مکان هاي فرهنگي به ويژه در کشورهاي در حال توسعه ، عموما در مناطق روستايي قرار دارند ميتوان گفت که گردشگري در اين مناطق نقش بارزي به ويژه در اقتصاد جوامع روستايي ايفا ميکند و از اين جهت تقسيم بندي اين نوع گردشگري به عنوان يکي از انواع گردشگري روستايي منطقي به نظر ميرسد (بمانيان و محمودي نژاد، ١٣٨٨، ٣٠).
مواد و روش تحقيق
معرفي منطقه مورد مطالعه
شهرستان ارسنجان با ٣ دهستان ، ٨٤ روستا و آبادي داراي سکنه ، ٥٤٠٣خانوار و ٢٣٢٧٤ نفر جمعيت روستايي در شمال شرقي استان فارس و در طول جغرافيايي ٥٣ درجه و ١٨ دقيقه و عرض جغرافيايي ٢٩ درجه و ٥٥ دقيقه و بلندي ١٦٣٨ متر از سطح دريا واقع شده است . اين شهرستان از شمال به شهرستان بوانات ، از غرب به شهرستان مرودشت ، از جنوب به درياچه طشک و از شرق به استان يزد محدود است . همچنين اين شهرستان با وسعت ١٤٩٦ کيلومتر مربع در فاصله ١٢٠ کيلومتري شمال شرقي شيراز قرار دارد. شکل شماره (١).
شکل شماره (١). موقعيت منطقه مورد مطالعه
مواد و روش
