بخشی از مقاله
چکیده
در دهههاي اخیر در تحقیقات اقتصادي، اجتماعی و اکولوژیکی به مناطق مرزي و مسائل آنها توجه بسیاري شده است. این رغبت و علاقه وافر از آن نشأتگرفته است که این مناطق ویژه ممکن است موجب ایجاد سازگاري و همسانی اقتصادي در همگرایی بین کشورها گردند. امروزه بازارچه هاي مرزي نقش مؤثري در رشد و توسعه اقتصادي و اجتماعی شهرهاي مرزي ایفاء مینماید. از جمله دلایل اقتصادي ایجاد بازارچه هاي مرزي میتوان به ماهیت طرح مدلهاي توسعه منطقه اي و اثرات مبادلات دو یا چند جانبه جستجو کرد. شهرستان جوانرود با برخورداري از موقعیت خاص استراتژیک و اقتصادي، این قابلیت را دارد که به یکی از قطبهاي مهم تجاري، دروازه کالاهاي وارداتی و نیز مکان مناسب صدور کالا به کشور عراق مبدل شود.
هدف این تحقیق، بررسی و تحلیل اثرات نقش بازارچه هاي مرزي در توسعه و رونق اقتصادي و اجتماعی مناطق مرزي با تاکید بر شهر جوانرود است. این تحقیق از نوع نظري ـ کاربردي بوده که مطالعه آن با روش توصیفی و تحلیلی انجام میگردد. روش جمع آوري داده هاي مورد نیاز شامل مشاهدات میدانی و نیز بهره گیري از اسناد و مدارك موجود در مراکز پژوهشی و کتابخانهها میباشد. نتایج این پژوهش نشان میدهد درصد بیکاري در شهر جوانرود قبل از راه اندازي بازارچه مرزي بالا بوده و این مسئله ناهنجاريهاي اجتماعی و فرهنگی زیادي را به وجود میآورد. ایجاد بازارچه مرزي در این شهر باعث گردید جوانان جویاي کار، به کار مشغول و به تبع آن اقتصاد شهر در وضع بهبودي قرار گیرد که در صورت برنامه ریزي صحیح در همه سطوح شهري و منطقه اي، این مکان میتواند تبدیل به یکی از کانونهاي فعال اقتصادي غرب کشور گردد.
واژگان کلیدي: بازارچه مرزي، اقتصادي، اجتماعی، اشتغال، شهر جوانرود.
مقدمه:
در سراسر مرزهاي کشور ایران مرزنشینانی سکونت دارند که در زندگی خود داراي مشکلات بسیار و متعددي هستند.
عمدهترین آنها عبارتند از: بیکاري، فقر، کمبود درآمد و سرمایه، مشکلات امنیتی و سیاسی، کمبود زمینهاي کشاورزي، آب، مراکز بهداشتی، کمبود راههاي ارتباطی و بسیاري دیگر از مسائل در این مناطق قابل مشاهدهاند با توجه به توسعهي روز افزون مناطق شهري و مهاجرت بی رویه ي روستاییان به ا ین مراکز، جهت دست یابی به شغل و درآمد و رفاه بیشتر، قطعاً استانهاي مرزي خالی از سکنه شده و مردم جهت برخورداري از رفاه بیشتر به مراکز شهري روي میآورند هاین مسئله موجب تمرکز جمعیت در شهرها و بالا رفتن هزینههاي خانواده و معضلات اجتماعی خواهد شد.
٢٠٦
ھما ش م ی ی زی و ا ؛ چا ش و ر یا
30 و 31 فروردین - 1391 دانشگاه سیستان و بلوچستان
National Congress on Border Cities and Security; Challenges and Strategies – CBCS 2012
به عقیده جونز و وایلد مناطق مرزي به عنوان مناطق حاشیهاي و توسعه نیافته شناخته میشوند. این حاشیهاي بودن گرچه میتواند معلول شرایط جغرافیایی مناطق مرزي باشد، اما خود پدیدهي مرزي بودن، بسیاري از امکانات و قابلیتهاي آن منطقه را مضمحل میسازد. آنان معتقدند که با برقراري مرز بین دو کشور، فضاهایی که با یکدیگر متصلاند و تداوم فضایی را تأمین میکنند از یکدیگر میگسلند و حاشیهاي میشوند. این حاشیهاي بودن علت عقبماندگی این نواحی است (ملکی و نادري و محمدي،.(289 : 1389
مناطق مرزي از نقاط حساس و استراتژیک کشور به شمار میآیند. طبیعت منزوي و غیر حاصلخیز مناطق مرزي به خصوص در عرصه هاي کوهستانی و بیابانی ایران، پیوسته به دلیل فقدان رفاه و نبود انگیزه هاي لازم براي زندگی، زمینه ساز مشکلات سیاسی، اقتصادي و امنیتی براي دولتهاي وقت بوده است. ناتوانیهاي بالقوه در تولید، فقدان اشتغال، نازل بودن درآمد و عدم دسترسی به نیازهاي اولیه، عمدهترین مشخصه اقتصادي ـ اجتماعی این مناطق است که زمینه را براي قاچاق کالا در این مناطق فراهم میآورد (سازمان مدیریت، .(49 :1378
وضعیت خاص جغرافیایی مناطق مرزي حکایت از شکافهاي عمیق میان ا ین مناطق و دیگر مناطق کشور دارد. مسائل مربوط به توزیع ثروت، قدرت و منزلت جدي است. روند مرکزگرایی منجر به بروز نوعی عدم تعادل شده؛ به گونه اي که ما شاهد ارتقاء سطح استانداردهاي زندگی در استانهاي مرکزي و کاهش آن در مناطق مرزي هستیم هاز حیث امنیتی، این پدیده منفی ارزیابی شده و میتواند واکنشهایی را به دنبال داشته باشد (ارمغان، (147 : 1389
یکی از سیاستهاي موفق دولت در دو دهه اخیر ایجاد بازارچههاي مرزي بوده است. این بازارچهها در نواحی مرزي، بسته به میزان فعالیت و ارتباط تجاري با کشورهاي همسایه نه تنها توانسته است در ابعاد ملی و منطقه اي اثرات مثبتی را داشته باشد بلکه در سطح محلی تأثیرگذاري شایان توجهی را داشته است.
برنامهریزي توسعه منطقهاي براي تکامل بازارچههاي مشترك مرزي که در نهایت، شرایط توسعه پایدار آن منطقه را فراهم میسازد. کاراترین ابزار توسعه اقتصادي است.
در این مقطع، اقتصاد محیط از دو جنبه مهم شاخهاي از اقتصاد شهر میشود. اولاً که تراکم زیاد که تا وقتی اندك است مشکل اقتصادي ایجاد نمیکند، در صورت ازدیاد جمعیت و برداشت، مشکلزا خواهد بود. ثانیاً برداشت بی روند از محیط زیست به خاطر تولید بیشتر صادرات، سبب خسارت زدن به محیط زیست میگردد که در برنامههاي توسعه بلند مدت عواقب منفی ببار خواهد آورد و میبایست با سیاست گذاريهاي مناسب منطقهاي، رابطه بین بازارچهها و شهرها و نحوه تأمین محصولات صادراتی و عرضه شده در بازارچه ها تحت لواي قانون در آیند. قوانینی که بر پایه شناخت کامل محیط و الگوهاي زیستی – تجاري اهالی آن فرم گرفته باشند و در جهت توسعه و رفاه ساکنین آن وضع گردند. (آزیتا غفوري، .(143 هدف از انجام این پژوهش ارزیابی و بررسی تاثیرات بازارچه مرزي شیخ صالح بر شهر جوانورد و همچنین طرح مشکلات و مسائل موجود و ارائه پیشنهادات و راهکارهاي عملی در این زمینه است.
مبانی نظري پژوهش:
در دهههاي اخیر در تحقیقات اقتصادي، اجتماعی و اکولوژیکی به مناطق مرزي و تأثیرات مرزي توجه بسیاري شده است. این رغبت و علاقه وافر به مناطق مرزي از این نشأتگرفته است که این مناطق جغرافیایی ویژه ممکن است موجب ایجاد سازگاري و همسانی اقتصادي در همگرایی بین کشورها گردند. به طوري که ضمن رفع نیاز مرزنشینان از طریق مبادلات مرزي، این گونه مبادلات به توسعه همکارهاي متقابل اقتصادي، گسترش بازارهاي مرزي محلی، ایجاد صلح و ثبات در مناطق مرزنشین و بالاخره بهبود امنیت در این مناطق و بهبود زیرساختها و خدمات مورد نیاز منطقه را به همراه میآورد (سلیمان و بیجاري و ابطحی نیا،.(251 : 1389 در مجموع اقتصاد مرزي نقشی اساسی در کاهش فقر، توزیع مناسب درآمد، ایجاد روابط دوستی و آشنایی بیشتر، تسریع در همکاري بین نواحی مرزي ایفا میکند با. برنامههاي توسعه شهري در راستاي برنامههاي توسعه هر
٢٠٧
ھما ش م ی ی زی و ا ؛ چا ش و ر یا
30 و 31 فروردین - 1391 دانشگاه سیستان و بلوچستان
National Congress on Border Cities and Security; Challenges and Strategies – CBCS 2012
کشور با بهبود شرایط زندگی ساکنان فقیر و کم درآمد شهري و روستایی و خود اتکایی آنها را در مسیر توسعه ملی کشور قرار میدهد. هدف از این برنامهها تغییر ساختار اجتماعی و اقتصادي و بهبود شرایط اکولوژیکی حاکم بر جامعه است
(طالب،(226 : 1384
برخی مناطق مرزنشین از گذشته به لحاظ ناتوانیهاي طبیعی، خصوصیات اجتماعی و قرابتهاي قومی با مردم مرزنشین آن سوي مرزها، پیوسته انگیزه ساز بسیاري از حرکات غیر قانونی و مبادلات ناخواسته، بوده است. اثرات منفی این مبادلات بر پیکر امور اقتصادي ـ بازرگانی کشور، آشفتگی و ناامنی ساختاري و عدم ثبات جمعیتی مناطق مرزنشین بر کسی پوشیده نیست. وجود چنین تفاوتها و عدم تعادلهاي منطقه اي تأثیرات عمده اي در روند توسعه در مناطق مرزي بر جاي گذاشته است. (رازینی و باستانی، .(12 :1381
زندگی اقتصادي و اجتماعی مردم در استانهاي مرزي بسیار حائز اهمیت است. از اهداف مهم دولت استقلال سیاسی و مرزهاي یکپارچه است و از وظایف اساسی هر دولت در برابر ملت، ارتقاء سطح زندگی مادي و معنوي آنان در سطح مطلوب، توزیع عادلانه ثروت و منابع، کاهش فاصله طبقاتی و ایجاد وفاق جمعی میباشد. براي دستیابی به چنین اهداف مطلوبی، لازم است که به هر منطقه با عنایت به ویژگیهاي جغرافیایی، اجتماعی، اقتصادي و سیاسی آن منطقه در ابعاد خرد و کلان توجه مناسب مبذول گردد. به طور کلی براي تشکیل بازارچههاي مرزي اهداف مشترکی برشمرده میشود که از جمله مهمترین آنها عبارتند از:
-1 کمک به توسعه صادرات و ایجاد تعادل در تراز بازرگانی خارجی کشور
-2 کسب درآمد ارزي و کمک به ایجاد تعادل در تراز ارزي کشور
-3 توسعه و سالم سازي مبادلات ارزي
-4 ایجاد اشتغال و کمک به معیشت مرزنشینان
-5 تثبیت جمعیت در مناطق مرزي و افزایش ضریب امنیت در این مناطق
-6 جلوگیري از گسترش پدیده قاچاق کالا
-7 صادرات کالاها و محصولات تولید شده در مناطق مرزي کشورهاي همجوار و واردات و تأمین کالاهاي مورد نیاز شهرنشینان
-8 ایجاد امنیت اجتماعی در مناطق مرزي
-9 برقراري روابط دوستانه و حسن هم جواري با مرزنشینان کشورهاي همجوار و ایجاد امنیت پایدار در مرزها
-10 کمک به رونق بخشیدن تولید کالاهاي صنعتی، معدنی، کشاورزي و همچنین واحدهاي تولیدي و نیز صنایع دستی استانهاي مرزي
-11 پیشگیري از مهاجرت مردم مرزنشین و کمک به توسعه روابط سیاسی، فرهنگی و اقتصادي با کشورهاي همسایه
(کسرایی، (16 :1389
