بخشی از مقاله
چکیده
امروزه توسعه گردشگری در تمامی عرصه ها، چه در سطح ملی و منطقهای و چه درسطح بینالمللی مورد توجه برنامهریزان دولتی و شرکتهای خصوصی قرار گرفته است. آگاهی جوامع از اینکه گردشگری منبع درآمد ارزی بسیار مناسب و قابل ملاحضه در اختیار اقتصاد یک کشور قرار میدهد، باعث شده است که گردشگری مفهوم بسیار گستردهای در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی پیدا کند و به عنوان یک امکان قابل توجه توسعه منطقهای، ناحیهای و محلی محسوب گردد.
مکان توریستی بازارچه شهرستان مهاباد واقع در آذربایجان غربی که به نوعی پوششی مناسب برای توسع اقتصادی منطقه است. در واقع به عنوان مهمترین بخش در اقتصاد داخلی، در جذب گردشگران داخلی میتواند حائز اهمیت بسیاری باشد. لذا این سؤال مطرح میشود که مهمترین مولفههای موثر بر جذب و رضایت گردشگران کدامند؟
این پژوهش از نظر روش تحقیق از نوع تحلیلی، توصیفی و پیمایشی است و با توجه به هدف، از نوع تحقیقات توسعه ای و کاربردی میباشد. برای تجزیه و تحلیل دادهها از تکنیک تحلیل عاملی، تحلیل خوشهای با استفاده از نرمافزار SPSS پرداخته شده است. نتایج تحلیل عاملی حاکی از آن است که نظرات گردشگران درباره مولفههای موثر بر جذب و رضایت گردشگران از بازارچه به چهار عامل دسته بندی شده است که به ترتیب اولویت به عنوان عامل های خدماتی - رفاهی، اقتصادی، دسترسی، محیط طبیعی نام گذاری شدهاند ودر نهایت شاخص ها در سه خوشه دسته بندی شده اند.
مقدمه
امروزه گردشگری یکی از مهمترین منابع درآمد تعداد زیادی از کشورهای جهان به حساب میآید. محدود بودن بسیاری از منابع همچون، گازها و کانیهای معدنی، دولت را به تفکر وا داشته است که از منابع پایداری همچون میراث فرهنگی و طبیعی خود بهره-برداری نموده و با انواع برنامهریزیها این میراث و جذابیتهای آن را تبدیل به منابع درآمد اقتصادی کنند.
توریسم صنعتی است که آثار اقصادی و اجتماعی قابل توجه دارد. ایجاد اشتغال و دستیابی به درآمد ارزی پایدار و مناسب و همچنین شناخت متقابل فرهنگی در راستای صلح و وفاق بین المللی از آثار اقتصادی و اجتماعی این صنعت است. جاذبه های گردشگری با توجه به میزان جذابیت خود می توانند گردشگری را به سوی خود جذب نمایند و در این زمینه ساختار جذاب این جاذبه ها در زمینه جذب گردشگری دارای اهمیت بسیار میباشد.
توریسم از لحاظ اقتصادی، بدون شک یکی از مهم ترین شکل های نیرو در جهان ماست که اهمیت بسیاری برای کشور ها در حال رشد دارد و به عنوان بزرگترین صادرات سود آور در جهان شناخته شده و مهمترین تامین کننده ارز خارجی و اشتغال است .
دریک مقیاس کلی گردشگری 6 درصد تجارت جهانی را تشکیل داده است و سالانه بیش از 700 میلیون سفر انجام میگیرد. بر اساس ارزیابیهای انجام شده تا سال 2011 بیش از 55 میلی ون گردشگر سالانه به خاور میانه سفر خواهند کرد بر همین اساس تا چهار سال آینده شمار گردشگران خاور میانه دو برابر خواهند شد و با رشدی حدود 67 درصد میزان درآمد صنعت گردشگری به 51 میلیارد دلار می رسد . و سازمان جهانی گردشگری - WTO - برآورد کرده که تا سال 2020 تعداد گردشگران بینالمللی به 1/6 میلیارد نفر خواهد رسید؛ این بدان معناست که متوسط رشد تعداد گردشگران سالانه حدود 4/3 درصد خواهد بود
برخی از مطالعات انجام شده در زمینه گردشگری، به عوامل زیست محیطی که گردشگران ضمن دیدارشان از مقصد، با آن ها روبه رو هستند، پرداخته اند که عبارتند از پاکیزگی محوطه های عموی و خصوصی به زیبایی طبیعی پارک های ملی، کوهها و سواحل، آب و هوا، میزان ترافیک و آلودگی در شهرهای عمده و زیر ساخت هایی که آسایش و نیازهای دیدارکنندگان را فراهم می سازند.
از سوی دیگر تحقیق دسته ای از محققان، متوجه راههای مقابله با از بین رفتن احتمالی منابع یا محیط طبیعی است که گردشگران را به مناطق مورد نظر میکشاند. با افزایش تعداد گردشگران، مکانهای جذب گردشگری شلوغ شده و بر زیر ساختهای محلی فشار وارد ش ده و آسیبهای وارده به محیط اطراف به مرحلهای میرسد که باز سازی آنها دشوار یا برگشت ناپذیر است. این مشکلات تهدید بالقوه برای رضایت گردشگران و در نتیجه، برای تقاضای گردشگری ایجاد میکنند. در نهایت این مسائل میتواند درآمد حاصل از گردشگری را تنزل بخشد .
دید منفی گردشگران نسبت به جرائم بالقوه، به عنوان مشکلی در صنعت گردشگری مطرح است. محققان متعددی نشان دادهاند مأموران اجرای قانون خود را در کاهش جرائم در جهت حمایت از گردشگران، متعهد میدانند. در این راستا، متولیان امور در کشورهای مختلف، واحد ویژهای را جهت رسیدگی به مسائل گریبان گیر گردشگران، آموزش دادهاند
تحلیل اقتصادی بر نحوه تأثیر عوامل اقتصادی بر انتخاب مقصد و رضایت گردشگران، تأکید دارد. مقالات متعددی وجود دارد که موضوع آنها بردغدههای اجتماعی و فرهنگی مرتبط با صنعت گردشگری ارتباط دارند.[8] انگیزه بسیار پیچیده گردشگری در بین گردشگران متفاوت است. مناطق گردشگری باید بدانند که گردشگران، از کدام بخش بازار رضایت دارند. چرا که در این صنعت ایجاد وفاداری به محصول و جذابیت، به منظور دیدار مجدد گردشگران از محل بسیار دشوار است.
رضایت مشتریان به مسئله برجسته وچشم گیر برای اکثر صنایع خدماتی تبدیل شده است. با رجوع به صنعت گردشگری، می توان بیان نمود که گردشگران راضی به احتمال فراوان مکانهای را که به آنجا سفر کردهاند به سایرین توصیه میکنند که این یکی از ارزانترین و تأثیر گذار ترین نوع از بازاریابی و پیشرفت است.
علاوه بر این رضایت گردشگران معمولا به افزایش نرخ حمایت از ماندگاری، وفاداری و جذب گردشگر کمک می کند که این امر نیز در کسب اهداف اقتصادی چوت افزایش تعداد توریستها و میزان سود کمک کننده خواهد بود. در نتیجه عموما ارتباط ثابتی بین رضایت گردشگر و کسب موفقیت بلند مدت اقتصادی در مقصد گردشگر وجود دارد. استان آذر بایجان غربی نیز همانند اغلب نواحی کشور از امتیازات و جاذبه های ویژهای در جذب گردشگر در سطح ملی و جهانی بهره مند است ، و شهرستان مهاباد به عنوان یکی از شهرستانهای این استان دارای جاذبه های طبیعی، تاریخی و اقتصادی فراوانی است که یکی از آنها بازارچه است.
این بازارچه یکی از مهمترین و کم نظرترین بخش درآمد آور این شهرستان بشمار میرود ولی متاسفانه به دلیل مشکلات مختلف از جمله، مشکلات اقامتی، مشکلات مربوط به رفت و آمد، عدم سرمایهگذاری و بیتوجهی دولت برای توسعه تجهیزات و امکانات و ایجاد پروژههای ارزشمند سازی تا کنون این جاذبه گردشگری نتوانسته آن طور که باید در امر توسعه منطقه موثر واقع شود. لذا در پژهش حاضر سعی بر آن است که مهمترین مولفههای موثر بر رضایت و جذب گردشگران به این بازارچه بررسی شود.
پیشینه پژوهش
محمدی و فخر فاطمی - - 1384 در مقالهای تحت عنوان"نقش بازارچه های مرزی در توسعه فضایی مناطق مرزی پژوهش موردی: بازارچه مرزی باجگیران" به این نتیجه رسیدن که برای رسیدن به اهداف تشکیل بازارچه میتوان با برطرف کردن موانع رکورد فعالیت بازارچه و گسترش خدمات و تسهیلات آن و فراهم کردن امکانات ارتباط دیگر روستاهای بخش یا بازارچه این امکان را فراهم کردتا روستاهای دیگر مناطق نیز بتوانند از تسهیلا و خدمات بازارچه بهره مند شوند.
صدر موسوی و دخیلی کهنموئی - - 1384 در مقاله ای تحت عنوان"ارزیابی و ضعیت تسهیلات گردشگری استان آذربایجان شرقی از دیدگاه گردشگران" به این نتیجه رسیدهاند که مکانهای گردشگری استان در اغلب زمینهها فاقد امکانات و تسهیلات لازم برای جلب رضایت گردشگران میباشند. برنامه ریزی اصولی و به ویژه تهیه و اجرای طرح جامع گردشگری استان نه تنها می تواند امکان جذب گردشگر بیشتر را فراهم آورد بلکه میتواند آثار زیان بار توسعه گردشگری بر محیط زیست و فرهنگ جامعه را نیز کاهش دهد.
سعید اردکانی و همکاران - - 1389 در مقالهای تحت عنوان"شناسایی و اولیتبندی مولفههای موثر برسطح رضایت گردشگران خارجی در شیراز با استفاده از تکنیکهای تحلیل عاملی وتصمیم گیری چند شاخصه" به این نتیجه رسیدهاند که از میان شاخص های به کار گرفته شده نگرش ایرانیها نسب به گردشگران، سبک زندگی، آداب ورسوم فرهنگ ایرانیان، امنیت و اطمینان خاطر، و تنگناهای ارتباطی در رأس عواملی هستند که رضایت گردشگران خارجی را در فراهم میآورد
کوزه چیان و همکاران - - 1390 در قاله تحت عنوان"نقش ابعاد کیفیت خدمات گردشگری در رضایتمندی گردشگران ورزشی" به این نتیجه رسیدهاند که ارائه خدمات با کیفیت، شاید از مهمترین عناصری باشد که موجب رضایت مراجعه کنندگان م شود؛ فقط سازما هایی میتوانند این خدمات را به طور پایدار ارائه دهند که در مورد مراجعه کنندگان از نگرش جامعی برخوردار بوده و تعهد عمیقی به آنان داشته باشند.
محدوده مورد مطالعه
منطقه مورد مطالعه بازارچه مرزی شهرستان مهاباد است که در داخل شهرستان واقع شده است. شهرستان مهاباد - شکل شماره: - 1 با مساحت 2591 کیلومتر مربع دارای 201149 نفر جمعیت است - بر اساس سرشماری سال . - 1385 شهرستان مهاباد در موقعیت طول جغرافیایی 45 درجه و 43 دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی 36 درجه و 46 دقیقه شمالی از نصف النهار گرنویج قرار گرفته و با دو بخش، مرکزی و خلیفان دارای 224 روستا دارای سکنه میباشد. مهاباد دارای آب و هوای کوهستانی با زمستانهای سرد و تابستانهای نسبتاً معتدل و چهار فصل بسیار جذاب است. [14]موقعیت دقیق بازارچه در ابتدای وردیه میاندوآب به مهاباد و ورودیه ارومیه و مهاباد واقع شده است:
شکل شماره -1 موقعیت جغرافیایی محدوده مورد مطالعه
روش پژوهش
این پژوهش به منظور دستیابی به مولفههای موثر بر رضایت و جذب گردشگران انجام گرفته است. از این رو به لحاظ هدف، از نوع کاربردی و از نظر ماهیت روش، از نوع تحقیقات کیفی و از لحاظ جمع آوری اطلاعات یک مطالعه اسنادی- پیمایشی است. جامعه مورد مطالعه در این پژوهش عبارت است از گردشگران ورودی به شهرستان مهاباد که در بهار سال1394 انجام شده است.
در این پژوهش برای دستیابی به نمونهای مطلوب، متناسب با اهداف مطالعه از روش نمونهگیری تصادفی ساده و برای تعیین تعداد نمونه-ها از رابطهی کوکران بهره گرفته شده است برای تعیین تعداد نمونه، یک پیش مطالعه انجام شد که در آن 30 پرسشنامه تکمیل شد. نتایج بررسی این پیش مطالعه نشان داد که واریانس متغیر مورد مطالعه برابر 0/48 میباشد. بر این اساس با استفاده از فرمول کوکران - بدون داشتن حجم جامعه آماری - ، حجم نمونه کل در این مطالعه با سطح خطای 5 درصد 329 تعیین شد. تجزیه و تحلیل دادهها نیز با استفاده از نرم افزار SPSS انجام گرفته است. برای بررسی روایی پرسشنامه نیز از روایی صوری استفاده شد.
مدل تحلیل عاملی: تحلیل عاملی از مقوله تحلیلهای چند متغییره است که در بین مجموعهای از متغییرهای به ظاهر مرتب رابطه خاصی تحت یک مدل فرضی برقرار میکند.
تحلیل عاملی نامی عمومی است برای برخی از روشهای آماری چند متغییره که هدف اصلی آن خلاصه کردن اطلاعات زیاد است. در عین حال خلاصه کردن اطلاعات به ترتیبی صورت میگیرد که نتیجه خلاصه شده از نطر مفهوم معنی دار است. البته تحلیل عاملی کاربردهای مختلفی می تواند داشته باشد. اگر در تحلیل عاملی هدف خلاصه کردن تعدا شاخصها به عوامل معنی دار باشد باید از تحلیل عاملی نوع R استفاده گردد؛ در صورتی که هدف ترکیب و تلخیص تعدادی از مکانها و نواحی جغرافیایی در گروه های همگن در درون یک سرزمین باشد از تحلیل عاملی نوع Q باید استفاده شود[16] تحلیل عاملی شامل 5 مرحله زیر است:
-1 تشکیل ماتریس دادهها؛
-2 محاسبه ماتریس همبستگی؛
-3استخراج عاملها؛
-4دوران عاملها؛
-5 نامگذاری عاملها؛
مدل تحلیل خوشهای: تکنیکی است برای گروه بندی افراد یا موضوعات به طوریکه در این گروهبندی موضوعات درون گروه شباهت زیادی با هم دیگر داشته، اما تفاوت قابل توجهی با گروههای دیگر دارند. بنابراین اگر گروهبندی فوق به شیوه صحیح انجام گیرد. در یک مجموعه نزدیک به هم قرار میگیرند در حالیکه فاصله زیادی با سایر گروهها خواهند داشت.
تحلیل خوشهای در موقعیتها و و موضوعات مختلف مورد استفاده قرار میگیرد. به عنوان مثال ممکن است محققی دادههای را از طریق پرسشنامه از تعداد زیادی از افراد جمع آوری کند که بدون طبقهبندی آنها دادههای فوق بیمعنی باشند. در چنین مواردی تحلیل خوشهای امکان تلخیص دادهها در تعدادی گروه یا طبقه را فراهم میکند تا محقق بتواند به تجزیه و تحلیل، استنتاج و نتیجه-گیری مناسب دست یابد .[17] در این مقاله از تجزیه و تحلیل خوشهای k میانگین به عنوان ورودی برای هر عامل استفاده گردید. الگوریتم به دست آمده در گروه پاسخ دهندگان به صورت گروههای خوشهای نامنطم دو تایی و به وسیله طبقهبندی نزدیک ترین مقادیر به مرکز مورد استفاده قرار گرفت. تعداد گروههای خوشهای و تعداد نمونههای موجود در هر خوشه بصورت ذهنی و بر اساس سهولت تفسیر مشخص گردیده است.
تجزیه و تحلیل دادهها سیمای آزمودنیها
داده های بخشهای مندرج در پرسشنامه در قالب آمار توصیفی ارائه میشود. بر این اساس جدول شماره - - 1 سیمای آزمودنیها را به تصویر میکشد.
