بخشی از مقاله
چکیده
استقرار هر عنصر در موقعیت فضایی کالبدی هر ناحیهای، تابع اصول، قواعد و ساز و کارهای خاصی است که در صورت رعایت آن اصول، موفقیت و کارآیی عملکردی آن عنصر در همان مکان مشخص بیشتر خواهد شد. در غیر این صورت، مشکلات عدیدهای بروز خواهد کرد. یکی از این عناصر، بازارچههای مرزی است. با گسترش شهرنشینی، جمعیت شاغل در این بازارچهها نیز افزوده شده است.
تأکید بر جنبه کسب درآمد صرف، منجر به مکانیابی نامناسب بازارچهها در نواحی مرزی شده است. این تحقیق، با روش توصیفی- تحلیلی و تکیه بر منابع کتابخانهای و میدانی به دنبال یافتن پاسخ این سؤال است که آیا بازارچه مرزی میلک در نزدیکی شهر زابل بر اساس اصول همه جانبه توسعه، مکانیابی شده است؟ نتایج نشان داد که این مکانیابی بر اساس اصول همه جانبه توسعه فضایی بازارچههای مرزی در ایران صورت نگرفته است که در نتیجه مشکلات عدیدهای را به دنبال داشته است.
-1 مقدمه
مرزهای سیاسی مهمترین عامل تشخیص و جدایی یک واحد سیاسی از واحدهای دیگر است و خطوط مرزی خطوط اعتباری و قراردادی هستند که به منظور تحدید حدود واحد سیاسی بر روی زمین مشخص میشود
انسان برای مشخص ساختن پیرامون جولانگاه خود، آنگونه که با گستره جولانگاه همسایه تداخل نیابد، ناچار به تعیین خطوطی قراردادی در بخش پیرامون محیط زیست یا قلمرو خود است.
گونه گسترش یافته این مفهوم، خط پیرامونی است که در بخش پایانی جولانگاه یک ملت را مشخص میسازد و جنبهای سیاسی پیدا کرده و مرز خوانده می شود
بازارچه مرزی محوطهای است محصور واقع در نقطه صفر مرزی و در جوار گمرکات مجاز به انجام تشریفات ترخیص کالا قرار دارند و اهالی دو طرف میتوانند کالا و محصولات مورد نیاز خود را با رعایت مقررات صادرات و واردات در این بازارچه عرضه نماید
در سالهای اخیر بازارچههای شهرهای مرزی کشور جایگاه ویژهای از لحاظ ارزش اقتصادی و همچنین جذب گردشگران، به دلیل داشتن شرایط مناسب از جمله صدها کیلومتر مرز مشترک با کشورهای همسایه پیدا کردهاند. این بازارچهها، خلأ اقتصادی موجود در محدوده مرزها را جبران کرده و از خالی شدن حاشیه مرزها جلوگیری مینمایند که این امر خود میتواند در بالا بردن ضریب امنیت مرزها و جلوگیری از قاچاق، بسیار مؤثر واقع شود.
با راه اندازی بازارچه ها و گذرگاههای مرزی و استفاده بهینه از ظرفیتهای اقتصادی مرزها، وضعیت معیشتی و اقتصادی مردم مرزنشین منطقه رونق مییابد و توسعه اقتصادی مناطق دور افتاده و محروم در شهرهای مرزی با عنایت به مقوله امنیت مرزی و بهرهگیری از قابلیتهای مرزنشینان در دفاع از حدود و ثغور کشور، اهمیت بازارچههای مرزی را مطرح نموده و ارتقاء داده و رونق خاصی به اقتصاد ساکنین حاشیه مرزهای رسمی میبخشد.
از طرف دیگر بازارچهها پتانسیل تبدیل کردن شهرهای مرزی به شهرهایی با هدف گردشگری را نیز دارا هستند و میتوانند موجب توسعه این صنعت درآمدزای دنیای معاصر شوند. جذب گردشگر داخلی و خارجی موجب رشد و شکوفایی اقتصادی مناطق مختلف کشور می شود و در این زمینه بسترسازی مناسب به منظور تسهیل در امور خدماتی گردشگران یکی از مهمترین راههای جذب توریست داخلی و خارجی به شهرهای مرزی است
بازارچههای مرزی میبایست در ایجاد محیطی آرام از طریق مشارکت فعال در روند بازرگانی خارجی در نقاط حساس کشور، کاهش بحرانها و تنشهای اقتصادی اجتماعی و تقلیل هزینههای امنیتی دولت در این مناطق، واگذاری بخشی از کارکرد و تصدی دولت در تأمین مایحتاج کالایی ساکنان مناطق مرزی به مکانیزم مورد عمل در بازار و تعیین نقشی برای مناطق مرزی در تقسیم کار ملی کمک کند.
همچنین آنها میبایست باعث کاهش هزینههای توزیع، حمل و نقل شوند. این بازارچهها با اشتغالزایی و کسب درآمد برای ساکنین مناطق مرزی میتوانند گام مؤثری در کاهش شغلهای کاذب مثل قاچاق کالا شوند. همچنین درآمدهای گمرکی این بازارچهها میتواند منبع درأمدی برای دولت محسوب شود. این بازارچهها با فراهم ساختن زمینههای مبادلات و تجارت خارجی میتوانند در رشد و توسعه اقتصادی کشور کمک شایان توجهی نمایند
یکی دیگر از دلایل ایجاد بازارچههای مرزی افزایش ضریب امنیت از طریق توسعه تجارت میباشد و به عنوان یک اهرم در ایجاد اشتغال و توسعه روابط تجاری با کشورهای همجوار به شمار میرود که در سالهای اخیر پیوسته تأثیر قابل توجهی در فعالیتهای اقتصادی کشور داشته است. در واقع با ایجاد این گونه بازارچهها ضمن آنکه انگیزه لازم برای اقامت اهالی بومی در این نواحی فراهم میشود ضریب امنیت نیز افزایش مییابد
از طرفی راهاندازی بازارچههای مشترک مرزی به ویژه در شرق و غرب کشور که سالهای متمادی به واسطه مشکلات منطقهای اعتبار و امنیت تجاری خود را از دست داده بودند مانند مشعلی مجدداً این مناطق را روشن نمود و موجب گردید تا تجار غیر بومی به واسطه حضور و بهرهمندی تسهیلات بازارچهای از مناطق مذکور دیدن کنند و از قابلیتهای اقتصادی و توانمندیهای کشاورزی، صنعتی و معدنی استانهای مرزی و همچنین مرزهای کشور همسایه اطلاع حاصل نمایند. اثرات اقتصادی بازارچه های مرزی تا قبل از مجاز شدن واردات اقلام قابل ورود به آنها از سایر مبادی گمرکی، رو به رشد بوده ولیکن با تغییر این قانون موجب تغییر این رویه گردید و نهایتاً تأثیرات منفی این اقدام در مناطق، در حال حاضر محسوس است و این قانون باعث کاهش تردد وسایل حمل و نقل در جادههای مرزی، کاهش فعالیتهای واحدهای خدماتی بین راهی، کاهش کارگران فعال در بازارچه جهت جابجایی کالا، عدم حضور نمایندگان سازمانهای مسؤل صادرات و واردات در بازارچه به دلیل عدم ورود کالا از آن مبادی گردیده است.
این تحقیق بر آن است تا در سایه این سؤال اصلی که آیا بازارچه مرزی میلک در شمال استان سیستان و بلوچستان براساس اصول لازم توسعه فضایی بازارچههای مرزی در ایران صورت گرفته، به این سؤالات جزئی پاسخ دهد.: آیا مکانیابی طوری هست که بتواند از محصولات سایر استانها و شهرستان ها برای صادرات استفاده نماید؟ آیا در زمان تأسیس بازارچه به جنبه مکانی آن توجه شده است؟ آیا تأسیس بازارچه، کمکی به جلوگیری مهاجرت از منطقه نموده است؟
-2 مواد و روشها
این مقاله با روش توصیفی - تحلیلی و تکیه بر منابع کتابخانهای و میدانی در پی تبیین میزان اهمیت مکانیابی مطلوب در توسعه بازارچه میلک میباشد. برای بررسی میزان تأثیر مکانیابی مطلوب در توسعه بازارچه مرزی میلک از ابزار پرسشنامه و مصاحبه با خریداران و فروشندگان نیز استفاده شده است. منطقه مرزی شرق و جنوبشرق کشور از نقاط بسیار حساس و استراتژیکی هستند که بنا به دلایلی چون طبیعت منزوی، غیر حاصلخیز بودن، عرصههای کوهستانی و بیابانی، فقدان رفاه و انگیزههای لازم برای زندگی، همواره جزو آسیب پذیرترین مناطق کشور به لحاظ اجتماعی و اقتصادی بوده اند.
از سوی دیگر وجود پتانسیل های قوی نظیر در بر داشتن کیلومترها مرز آبی، گمرگ، نیروی کار جوان، برخورداری از معادن غنی و سایر موارد این مرزها را به بسترهایی مطلوب جهت حضور سرمایه گذاران و رهانیدن ساکنین این استانها از بسیاری از مشکلات و معضلات ناشی از فقر و بیکاری تبدیل نموده است
میلک، روستایی است از توابع بخش مرکزی شهرستان هیرمند در استان سیستان و بلوچستان، این روستا هم مرز با کشور افغانستان است - شکل. - 1 پل بزرگ ابریشم بر روی رودخانه هیرمند در مجاورت این روستا قرار دارد این پل - میلک - در مرز افغانستان از گذرگاه های مهم مرزی ایران است. میلک در دهستان جهان آباد قرار دارد و براساس سرشماری سال 1385 دارای444 خانوار با 24385 نفر جمعیت است
بازارچه میلک در مجاورت روستای میلک و در جوار رودخانه مرزی مشترک پریان و در نزدیکی شهر زرنج مرکز ولایت نیمروز افغانستان قرار دارد - شکل. - 1 این بازارچه در حال حاضر دارای هفت انبار، غرفههای تجاری و ساختمان اداری بازارچه، گمرک، پاسگاه انتظامی و باسکول 60 تنی میباشد
شکل :1 موقعیت شهر زابل و بازارچه میلک در کشور، استان و شهرستان
