بخشی از مقاله
چکیده
پیچیدگی مسائل و مشکلات شهري در زمان معاصر روبه گسترش است.ذات و ماهیت این مشکلات به گونه اي است که چالش هاي ایجاد شده براي شهرها با شیوه هاي مدیریتی پیشین و با ساختاري که از آنها سراغ داریم قابل حل نبوده و بنابراین مدیریت شهرها نیازمند نگرشی نوین در ساختار مدیریت شهرها می باشد. این الگوي جدید امروزه تحت عنوان پارادایمی رو به رشد در عرصه مدیریت شهرها تحت نام الگوي حکمرانی خوب شهري معرفی می شود؛ در الگوي جدید دولت، شهروندان و نهادهاي خصوصی به مشارکت می پردازند. در این بستر است که می توان امیدوار به حل مشکلات ساختاري و کارکردي شهرها بود.
هدف از انجام این پژوهش، تحلیل و بررسی میزان تحقق پذیري حکمروایی خوب شهري در مدیریت شهري، شهر جوانرود از طریق بررسی شاخصهاي حکمروایی خوب شهري است. با توجه به ماهیت تحقیق، روش این پژوهش توصیفی – تحلیلی می باشد. اطلاعات مورد نیاز پژوهش به صورت کتابخانه اي، میدانی و تکمیل پرسشنامه گردآوري شده است. براي تحلیل با بهره گیري از تکنیک TOPSIS به بررسی شهر جوانرود از نظر حکمروایی خوب شهري براساس پنج شاخص شفافیت، مشارکت، حاکمیت قانون، کارایی و پاسخگویی پرداخته شد.
نتایج نشان می دهد که در بخش شفافیت مؤلفه اطلاع یابی براي شفافیت تصمیمات در جایگاه اول، در بخش مشارکت مؤلفه مشارکت در سالم نگهداشتن فضاي سبز شهري در جایگاه اول، در بخش حاکمیت قانون، مؤلفه رعایت قانون در همه زمینه ها در جایگاه اول، در بخش کارایی مؤلفه عملکرد یکسان خدمات شهرداري در مناطق مختلف شهر در جایگاه اول و در نهایت در بخش پاسخگویی مؤلفه نقش شوراها و تلاش در رفع مشکلات شهروندان در جایگاه نخست واقع شده اند.
مقدمه
امروزه شهرها با مسائل و مشکلات پیچیده اي مواجه شده اند این مشکلات که در پی رواج و گسترش شهرنشینی و صنعتی شدن جوامع وضعیت بغرنجی را براي جوامع شهري به وجود آورده اند. مسائلی نظیر فقر،اقتصاد غیر رسمی، بیکاري، الودگی هاي زیست محیطی فرسودگی بافت هاي قدیمی ، حاشیه نشینی و فقر خدمات و زیرساختهاي شهري موضوعاتی هستند که گریبان شهرهاي بزرگ و کوچک را گرفته اند.بنابراین مدیریت شهري فقط در چارچوب محدود ارائه خدمات شهري محدود نمی شود بلکه افقها و مأموریت هاي بسیار وسیع تري را دربرمی گیرد.
هدف اصلی نظام هاي مدیریت شهري بر طرف کردن یا کاهش مسائل و چالش هاي ناشی از رشد سریع شهري است، اما خود این نظام ها در انجام این مأموریت با محدودیت ها و موانع فراوانی در زمینه هاي مختلف سازمانی، سیاسی،اداري، تأمین منابع مالی و نیروي انسانی متخصص روبرو هستند. در سیستم مدیریت شهري جدید براي رفع مشکلات و چالش هاي موجود در زندگی شهري، الگوهاي متعددي ارائه شده است. یکی از این الگوها که الگوي مسلط در مدیریت شهري کنونی محسوب می شود، الگوي حکمرانی شهري است.
حکمرانی موضوعی است که بر نحوه تعامل دولت ها و سایر سازمانهاي اجتماعی با یکدیگر، نحوه ارتباط با شهروندان و نحوه اتخاذ تصمیمات در جهانی پیچیده تمرکز داشته و فرایندي است که از طریق جوامع و سازمانها تصمیمات خود را اتخاذ و به واسطه آن، مشخص می کنند که چه کسانی در این فرایند درگیر و چگونه وظیفه خود را به انجام برسانند. محیط شهري پیچیده، پویا و متنوع مستلزم ظرفیت بالاي مدیریت است که حکمرانی خوب شهري قابلیت فراهم آوردن آن را دارد.
ساختار مدیریتی یک شهر نمودي است از وضعیت کل حاکمیت یک کشور، وجود اختلاف در نحوه مدیریت و همچنین در نادیده گرفتن سایر گروه هاي تأثیر گذار بر شهر موجب می شود سیستم، مدیریتی نامناسب داشته باشد. بخش هاي مختلف یک ساختار نیازمند این هستند که رابطه اي متقابل با همدیگر داشته باشند. عدم این ارتباط موجب می شود که توافق روشنی درباره مسؤلیت ها صورت نگیرد. به منظور رفع این وضعیت همه بخش ها باید توافق روشنی براي انتخاب مسیر و همچنین پذیرفتن مسؤلیت را عهده دار شوند.
حکمروایی خوب شهري، مفهومی است که با مسؤلیت حاکمان و نیز، تعهد شهروندان مرتبط است. فرآیندي که بر اساس کنش متقابل میان سازمانها و نهادهاي رسمی اداره شهر از یک طرف و نهادهاي غیررسمی جامعه مدنی یا عرصه عمومی از طرف دیگر شکل می گیرد و در نتیجه، میتواند به سازگاري منافع گوناگون و پایداري پیشرفت شهري منجر شود. در ایران این ساختار مبتنی بر انتخاب شوراي شهر توسط مردم و انتخاب شهردار توسط شورا جهت مدیریت در سازمان شهرداري است تا حکمروایی شهري مورد نظر تحقق یابد.
شهرداریهاي کشور به علت تعریف نشدن مناسب نقش خود در ساختار، چالش هاي فراوانی را پیش رو دارند. عدم همکاري مناسب شهرداریها با بخش خصوصی و جامعه مدنی که دو عنصر اساسی در تحقق حکمرانی خوب هستند باعث عدم موفقیت شهرداریها از لحاظ مدیریتی شده است، موضوعی که چالش اصلی بیشتر شهرهاي ایران و از آن جمله شهر جوانرود می باشد. با توجه به وجود این چالش در سیستم مدیریتی شهر، حال هدف اصلی این پژوهش، ارزیابی عملکرد شهرداري جوانرود براساس الگوي حکمروایی خوب شهري به لحاظ 5 مؤلفه شفافیت، حاکمیت قانون، مشارکت، کارایی و اثربخشی و پاسخگویی می باشد.
پیشینه پژوهش
حکمرانی مفهوم جدیدي نیست. بلکه به پیشینگی تمدن بشري است. معناي ساده حکمرانی فرایند تصمیم گیري و فرایندي است که به وسیله آن تصمیمات اجرا می شوند - یا نمی شوند - . حکمرانی در چندین زمینه می تواند استفاده شود، مثل: حاکمیت شرکتی، حاکمیت بین المللی، حاکمیت ملی و حاکمیت محلی.
از آنجایی که حکمرانی فرایند تصمیم گیري و فرایند اجراي تصمیمات است، تحلیل حکمرانی روي بازیگران رسمی و غیررسمی در تصمیم گیري و اجراي تصمیمات و ساختار هاي رسمی و غیر رسمی، که براي دستیابی به هدفها و اجراي تصمیمات در یک مکان به وجود می آیند، متمرکز می شود.
حکمرانی و کاربرد آن عمري به درازاي تاریخ بشر دارد، گرچه از دهه 1980 میلادي به این سو به عنوان یک واژه علمی وارد مباحث سیاسی، اقتصادي و اجتماعی شده و کاربرد روز افزونی داشته است.
جامعه نوین شهري با ویژگی هایی چون ناهمگونی جمعیتی، تحرك اجتماعی بالا، تفکیک و قشربندي گسترده و سازمان دهی اجتماعی و سیاسی جدید به همراه مطالبات گوناگون و پراکنده سیاسی اجتماعی و مدنی شهروندان زمینه شکل گیري روابط جدید میان آنان و حکومت هاي محلی شده است. این تحولات به طبع زمینه را براي دیدگاهی جدید در مدیریت - خصوصاً مدیریت شهري - باز نمود.
بر اساس این دیدگا ههاي جدید، حکمروایی فرایندي است که مشکلات و معضلات جامعه - جامعه شهري و شهر - با تلاش و تکاپوي جمعی و با اتکاء به قدرت عمومی و به کارگیري آن حل می شود و سامان می یابد و هرگاه چنین مفهومی از حکمروایی برکیفیت و نحوه انجام وظایف آن تأکید کند، مفهوم حکمروایی خوب مطرح می شود
با رواج این نظریه و همچنین افزایش چشمگیر جمعیت شهري و بالا رفتن میزان مطالبات شهروندان، دولتهاي مختلف که بازخورد سیاستهاي خود را در شهر می دیدند،عمیقاً حکمروایی خوب را مورد مطالعه قراردادند.
در ایران تحقیقاتی که پیرامون حکمرانی خوب شهري صورت گرفته است:
اکبري در سال 1386، در مقاله سرمایه اجتماعی و حکمروایی شهري، دیدگاههاي نظري حاکم بر حکمروایی شهري را تشریح و نشان داده است که مبانی نظري حکمروایی شهري را باید نزد نظریه پردازان علوم سیاسی جستجو کرد و سرمایه اجتماعی نیز عامل قوام و تداوم حکمروایی است. به عبارتی دیگر، شکل گیري حکمروایی شهري مبتنی بر سرمایه اجتماعی است و ائتلاف رژیم هاي سیاسی در جهت حکمروایی خوب شهري منوط به وجود سرمایه اجتماعی است.
قلی پور در سال 1387 در کتابی با عنوان حکمرانی خوب و الگوي مناسب دولت به بررسی حکمرانی خوب تأکید شده است و معتقد است که حکمرانی خوب با ویژگیهایی که دارد در تنظیم روابط دولت، بخش خصوصی و نهادهاي مدنی به گونه اي عمل می کند که هر یک از بخش با اثربخشی بالا به اهداف تعیین شده دست یابند.
تاجدار و اکبري در سال 1387 در مقالهاي با عنوان زنان و حکمرانی خوب شهري به این نتیجه رسیده اند که تحقق حکمرانی خوب شهري در گرو تبیین کاربردي جایگاه زنان به عنوان نیمی از شهروندان است.
رفیعیان و حسین پور در سال 1390 در کتابی با عنوان حکمرانی خوب شهري، از منظر نظریات شهرسازي به بررسی حکمرانی خوب پرداخته است. رفیعیان در کتاب خود با معرفی مؤلفه هاي حکمرانی خوب شهري و همچنین پرداختن به تعریف پذیري آنها، اصول حکمرانی خوب شهري را در تفرق سیاسی و همچنین براي منطقهگرایی و قلمرو عمل حکومت محلی تحلیل می نماید.
آدینه وند در سال 1391 در پایان نامه خود با عنوان ارزیابی عملکرد شهرداري هاي هشتگانه شهر اهواز در چهارچوب حکمرانی خوب شهري به این موضوع پرداخته است. نتیجه این تحقیق نشان داده، شهرداريهاي مناطق هشتگانه شهر اهواز داراي عملکرد مناسبی در چهارچوب حکمرانی خوب شهري نمی باشند. نتایج این تحقیق نشان داد که عدم درك مناسب از وضعیت شهر و همچنین برنامه ریزي نامناسب جهت بهبود آن از دلایل ضعف شهرداري هاي مناطق هشتگانه شهر اهواز است.
ابراهیم زاده و اسدیان در سال 1391 در مقاله اي تحت عنوان تحلیل و ارزیابی میزان تحقق پذیري حکمروایی خوب شهري در ایران - شهر کاشمر - ، در این پژوهش جهت سنجش میزان تحقق پذیري حکمروایی خوب شهري سه معیار؛ شفافیت، قانونمداري و کارایی سنجیده شد و نتایج یافته ها نشان داد که حکمروایی خوب شهري در این شهر تحقق نیافته است.
