بخشی از مقاله
مقدمه
در حال حاضر هر ده سال یک بار به جمعیـت دنیـا رقمـی معادل یک میلیارد نفر اضافه مـی شـود. از سـال 1850 تـا 1930 فقط با گذشت کمتر از 80 سال جمعیت جهـان دو برابر شد .(1) بـرای ارتقـاء سـطح سـلامت جامعـه برنامـه تنظیم خانواده به عنوان ابزار مهم تأمین بهداشت مـادران و کودکان از توجه ویژهای برخوردار شده است .(2) روشهای تنظیم خانواده شامل وسایل و روش های متعددی است که فرد می تواند برای پیشگیری از حاملگی از آن ها استفاده کند.
* نویسنده مسئول: داود شجاعی زاده، دکتری آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت، گروه آموزش و ارتقاء سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی تهران، تهران، ایران تلفن: 021-88989128، ایمیل: Shojae5@yahoo.com
یکی از این روش ها توبکتومی یا بسـتن لولـه هـای رحمـی است. این روش یـک راه پیشـگیری از بـارداری بـهصـورت دائمی است .(3)
سالانهتقریباً 700 هزار زن عقیمسازی داوطلبانه را انتخاب میکنند که نشان میدهد که این روش علاوه بر اینکه مورد نیاز زنان است، روش مورد تقاضای آنان نیز میباشد .(4) بیش از 220 میلیون زوج در سراسر دنیا تاکنون از روشهای عقیمسازی استفاده کردهاند .(5) طبق آمار میزان عقیمسازی در ایران در مهرماه سال 1379، 17/1
http://jech.umsha.ac.ir
56 تاثیر آموزش در کاهش افسردگی زنان دارای سابقه توبکتومی Archive of SID
مریم اتفاق و همکاران
درصد بود((6 که این میزان در سال 1380 به 21/5 درصد نگرانی جنسیتی تظاهر می نماید و نظر به اینکه اخـتلالات
رسید .(7) روانی به عنوان یکی از پیامدهای طولانی مدت عقـیم سـازی
در ســالهــای اخیــر بــا افــزایش اســتفاده از ایــن شــیوه، مطرح می باشند((7، که از مهمترین این اختلالات افسردگی
پرسش هایی در مورد عوارض احتمالی آن مطرح شده است می باشد، پژوهشگر بر آن شد تا مطالعـه ای باهـدف تعیـین
.(8) در برخی مطالعات به یـک سـندرم بعـد از توبکتـومی تأثیر آموزش بروی این افراد انجام دهد. نتایج به دست آمده
اشاره شده است که به طور متغیر بـا احسـاس نـاراحتی در می تواند ما را در به کارگیری برنامه های مؤثرتر بـرای ارائـه
ناحیه لگن، تشکیل کیسـت تخمـدان و بـه ویـژه منـوراژی خدمات پیشگیریکننده در کنترل افسردگی یاری نماید.
مشخص می شود. البته هنوز ثابـت نشـده کـه بسـتن لولـه مواد و روشها
باعث ایجاد این تغییرات می شود .(4) هرچند بخش بزرگی این پژوهش یک مطالعه مداخله ای از نوع نیمه تجربی بـود
از افرادی که عمل عقیم سازی را انجام می دهند از تصـمیم که در سال 1391 در بـین 80 نفـر از زنـان دارای سـابقه
خود راضی هستند، شمار اندکی هم دچار پشیمانی بعـد از عمل توبکتومی مراجعه کننده به مراکز بهداشت شهرسـتان
عمل شده و درخواست برقـراری مجـدد بـاروری از طریـق کبودرآهنگ از توابع استان همدان انجام گردید. با استفاده
جراحی را دارند. این درخواست معمولاً به دلیـل تغییـرات از آمار موجود در ارتباط با تعداد زنان توبکتـومی شـده در
پیش بینی نشـده در وضـعیت شخصـی افـراد، مثـل مـرگ مراکز بهداشتی درمانی و با درنظرگـرفتن سـطح اطمینـان
کودک، ازدواج مجدد یا بهبود وضعیت اقتصادی، اجتمـاعی آماری 95 درصد، توان آزمون 90 درصد در سـطح خطـای
مطرح میشود .(9) نوع اول 5 درصد و حداقل تفاوت حدود 0/3، حجم نمونـه
مطالعه ای در هند نشان داد که عوارض بعد از توبکتومی در تعداد 40 نفر در هر گروه مداخله و کنترل در نظـر گرفتـه
سه دسته طبقه بندی می شوند: مسائل مربوط به قاعـدگی، شد.
مســائل جنســی و افســردگی. بیشــترین اخــتلالات روانــی درمجمــوع از بــین مراکــز بهداشــتی درمــانی شهرســتان
گــزارششــده بعــد از توبکتــومی اضــطراب، افســردگی، کبودرآهنگ، دو مرکز بهداشـتی درمـانی بـه عنـوان گـروه
تحریک پذیری، ترس، اختلال حافظه، حمله عصـبی و روان مداخله و دو مرکز بهداشتی درمانی به عنوان گـروه کنتـرل
رنجوری یا ناراحتی روانی ذکرشده است کـه در 15 تـا 20 در نظر گرفته شده و 40 نفر در هر گروه به صورت تصـادفی
درصــد مــوارد مــیباشــد .(10) در مطالعــه فیروزآبــادی و ساده از لیست دفاتر تنظیم خانواده ایـن مراکـز انتخـاب و
همکاران (11) تفاوت معنی داری در افسردگی قبـل و بعـد وارد مطالعه شدند. همسـان سـازی در دو گـروه بـر اسـاس
از عمل توبکتومی گـزارش شـده بـود، بـه ایـن معنـی کـه سن، سطح تحصیلات و اشتغال انجام شد. شرایط ورود بـه
افسردگی 6 ماه بعد از عمل به میزان قابلتـوجهی افـزایش مطالعه، گذشتن حداقل 6 ماه از عمل توبکتـومی، نداشـتن
یافته بود. در مطالعه ای در چین نیـز میـزان افسـردگی در مشکل حـاد از یـک مـاه گذشـته، سـکونت در شهرسـتان
زنان دارای سابقه انجام عمل توبکتومی2/34 بـار بیشـتر از کبودرآهنگ و علاقه مند بودن به پاسخ دادن به سـؤالات و
زنانی بود که این عمل را انجام نداده بودند(.(12 نوری زاده شرکت در مطالعه بود. روش گـردآوری دادههـا بـر اسـاس
و همکاران نیز میـزان افسـردگی در زنـان سـترون شـده را پرسشنامههای بدون نام بود که به صورت خود گزارشدهی
13/3 درصد گزارش کردند(.(7 از شــرکتکننـــدگان در مطالعــه تکمیـــل گردیــد. بـــه
ازآنجایی که یکـی از روش هـای مـؤثر در تنظـیم خـانواده، شرکت کنندگان در مطالعه اطمینان داده میشد کـه تمـام
عقیم سازی زنان می باشد و تعدادی از زنانی که عقیم سازی پرسشنامهها ضـمن حفـظ محرمانـه بـودن، بـرای تحلیـل
را انتخاب می کنند، ممکن است به نوعی سـندرم نوروتیـک آماری یکجا گردآوری خواهنـد شـد. شـرکتکننـدگان در
مبتلا شوند که به صورت درد، افسردگی، خودبیمارانگاری و مطالعه با تمایل و کسب رضـایتنامـه وارد مطالعـه شـدند.
http://jech.umsha.ac.ir
مطالعه حاضر مـورد تائیـد کمیتـه اخـلاق دانشـگاه علـوم پزشکی تهران میباشد. با توجه به ملاحظات اخلاقی بـرای گروه کنترل نیز پـس از انجـام پـس آزمـون هماننـد گـروه مداخله کلاسهای آموزشی برگزار شد.
تاکنون ابزارهای متعددی برای غربالگری اخـتلالات روانـی در جمعیت بکار رفته است. یکـی از آن هـا پرسشـنامه 28
سؤالی سلامت عمومی [General Health Questionnaire-
28(GHQ-28)] است که در سـطح وسـیعی اسـتفاده شـده است. مطالعات روان سنجی نسخه های مختلف آزمـون کـه بروی 70 کشور به انجام رسیده است، نشان مـی دهـد کـه نسخه 28 نسبت به سایر نسخههـا دارای بیشـترین امتیـاز اعتبار، حساسیت و ویژگی است(.(13 در این پـژوهش نیـز از دو پرسشــنامه جمعیــت شــناختی شــامل 11 ســؤال و پرسشنامه سلامت عمـومی GHQ-28 اسـتفاده شـد. ایـن پرسشنامه دربرگیرنده 4 شاخص علائم جسمانی، اضـطراب و بی خوابی، اختلال در عملکرد اجتماعی و افسـردگی بـود که هرکـدام بـا 7 سـؤال بـا طیـف 4 گزینـه ای(صـفرتا (3 نمره گذاری گردید. در این روش نمره دهـی، کسـب نمـره بالاتر نشان دهنده احتمال وجود اخـتلالات روانـی در بـین شرکت کنندگان در مطالعه بود. ضریب همبسـتگی درونـی سؤالات بـرای ابعـاد مختلـف پرسشـنامه توسـط نوربـالا و پالاهنگ بین 0/82 تا 0/93 گزارششده است.
سطح سلامت روان در دو گـروه در قالـب پـیش آزمـون بـا استفاده از پرسشنامه GHQ-28 سنجیده شد. سپس زنـان شرکت کننده در گروه مداخله، 4 جلسه برنامه آموزشـی را در طــی دو مــاه دریافــت کردنــد. در ایــن جلســات از اســتراتژیهــای آموزشــی ســخنرانی و پرســش و پاســخ به صورت چهره بـه چهـره و گروهـی اسـتفاده گردیـد کـه تقریباً هر جلسه نیز بسته به سؤالات افراد 30 دقیقه طـول میکشید.
محتوی برنامه آموزشی ارائه شده شامل مهارت های زندگی، توبکتومی و نتایج آن، مدیریت استرس، مهارت حل مسئله و خشـم، خودآگــاهی و غیــره بــود. 2 مــاه بعــد از مداخلــه آموزشی پس آزمون از هـر دو گـروه مداخلـه و کنتـرل بـه عمل آمد تا میزان اثربخشـی مداخلـه آموزشـی در ارتقـاء
Archive of SID
مجله آموزش و سلامت جامعه، دوره 1، شماره 1، بهار 1393 57
سطح سلامت روان و کاهش میزان افسردگی زنان مشخص شود.
تجزیهوتحلیل دادهها با بهرهگیری از نرمافزار SPSS نسخه 18انجام شد، در این مطالعه از آزمونهای تی مستقل، من ویتنی، کایاسکوئر، آزمون دقیق فیشر، کوواریانس (ANCOVA) و ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد. سطح معنی داری برای همه آزمونها کمتر از 0/05 در نظر گرفته شد.
