بخشی از مقاله
چکیده
ترسیب کربن در زیتود ه گیاهی و خاک ، ارزان ترین راهکار ممکن برای کاهش دی اکسیدکربن اتمسفر است. بنابراین تحقیق حاضر به مقایـسه ترسیب کربن در تیپ های مختلف گیاهی در منطق ه جلگهای میانکاله شهرستان بهشهر در استان مازندران پرداخت. پـس از تعیـین گونـه هـای غالب تیپهای رویشی، تعداد پلاتها با استفاده از روش آماری و اندازه مناسب پلات به روش حداقل سطح در هر یک از آنها تعیین شد. سپس اندامهای هوایی و زیرزمینی گونههای غالب قطع، به آزمایشگاه منتقل و میزان کربن آلی آنها به روش احتراق تعیین شد. همچنین نمونهبرداری خاک برای تعیین میزان کربن آلی، هدایت الکتریکی، اسیدیته، بافت و وزن مخصوص ظاهری خاک صورت پذیرفت. در پایان معنیداری میزان کربن ترسیب شده در اندامهای گیاهی و خاک، با استفاده از تجزیهوتحلیل واریانس و مقایسه میانگینها به روش دانکن و اختلاف معنیدار بین عوامل خاکی با استفاده از آزمون t-Test تعیین شد و ارتباط بین پوشش گیاهی و خاک با استفاده از مدل رگرسیونی گام به گام در نرم افزار 16 SPSS تعیین شد. نتایج نشان داد که میزان ترسیب کربن در گونه ها و اندامهای گیاهی، متفاوت بوده و ب ا افزایش سطح تاج پوشش و درصـد چوبی شدن، افزایش مییابد. همچنین میزان ترسیب کربن خاک و اندام های گیاهی در تیپ رویشی انار وحشی با ۸/۰۲ تن در هکتـار بـیش از تیپ درمنه شن دوست با ۵۷/۰۱ تن در هکتار و سپس جو با ۳۹/۲ تن در هکتار بوده است. افزایش هدایت الکتریکی خاک در گونه های درمنه شن دوست و جو باعث کاهش میزان ترسیب شده ولی در مورد گونه انار وحشی اثر معکوس داشته است.
کلید واﮊه
ترسیب کربن، میانکاله، تیپهای گیاهی، رگرسیون
سرآغاز
پس از شـروع انقـلاب صـنعتی در اثـر عـوامل ی چـون ازدیـاد جمعیت، افزایش مصرف سوختهای فسیلی و تغییر کاربری اراضی، غلظت گاز کربنیک هوا افزایش یافته ، بـه طـوری کـه میـزان آن از ۸۸۲ ppm در سال ۰۵۸۱ به ۷۸۳ ppm در سال ۸۹۹۱ رسیده است .(Cannell, 2003) به گونهای که نگرانـی هـای ناشـی از افـزایش کربن اتمسفری روز به روز در حال افزایش است . کشور ایران نیز به واسطه تولید نفت و فرآوردههای نفتی ب هطـور غیـر مـستقیم، سـهم عمدهای در تولید مواد آلاینده از جمله دی اکـسید کـربن در سـطح جهان دارد . امروزه پالایش کربن با روشهای مصنوعی ماننـد فیلتـر ، متضمن هزین های هنگفت است، به طـوری کـه کـشور امریکـا ایـن هزینه را حدود ۰۰۱ تا ۰۰۳ دلار برای هـر تـن کـربن تخمـین زده اســت .(Cannell, 2003) بــه منظــور کــاهش دی اکــسید کــربن
نویسنده مسئول: تلفن: ۴۷۵۲۲۸۳-۱۵۱۰
اتمسفری و ایجاد تعادل در محتوای گازهای گلخانه ای،کربن میباید جذب و در فرم های گوناگون ترسیب شـود . ترسـیب کـربن عبـارت است از تغییر دی اکسیدکربن اتمسفری به شکل ترکیبات آلی کربن دار توسط گیاهان و تسخیر آن برای مدت زمان معین .(Lal, 2004) ترسیب کربن در زیتوده گیاهی و خاکهـای تحـت ایـن زیتـوده، بـه عنـوان یکــی از سـاده تــرین و ارزانتـرین راهکارهــا بـرای کــاهش دیاکسید کـربن مطـرح اسـت Noel and Bloodworth, 2000) .(William, 2002; توان ترسیب از طریق زیتوده گیـاهی برحـسب نوع گون ه گیاهی، مکان و شیوه مدیریت متفاوت است به طـوریکـه در مدیریت های فضای سبز شهری و اراضی مرطوب نیز نتایج آن به
اثبــات رســیده اســت (
Xiaonan, et al., 2008; Liu and Li, 2011, نوبخــت و
همکاران، ۰۹۳۱؛ ورامش و همکاران، ۰۹۳۱).
mr_t979@yahoo.com
۶۴
مراتع به عنوان یکی از مهمترین اکوسیستم های خشکی بـرای ترسیب کربن به شمار می روند زیرا اگر چه مقدار ترسیب کربن آنهـا در واحد سطح ناچیز است، ولیکن با توجـه بـه وسـعت بـالای آنهـا، دارای توانایی زیادی بـرای ترسـیب کـربن هـستند ( INDUFOR,
2002; Schuman, et al. , 2002; Derner and Schuman,
.( 2007; Thomson, et al., 2008 مراتع ایران با۰۹میلیون هکتار وسعت، ۴۵ درصد عرصه حیـاتی کـشور احاطـه کـرده انـد و شـامل ۴۱میلیون هکتار علفزار، ۶۱میلیون هکتـار مراتـع کـویری و بیابـانی و۰۶ میلیون هکتار بوته زار است (مصداقی، ۲۸۳۱).
با توجه به گستردگی و سطح و جایگاه مراتـع و نقـش اساسـی آن در توسع ه پایدار، ضرورت مطالعـه و شـناخت آنهـا از جنبـه هـای مختلف زیست محیطی به منظور برنامهریزی و مدیریت بهینـه ایـن منابع اهمیت ویژهای می یابد. مطالعات مختلفی در ارتباط با بررسـی توان ترسیب کربن در اراضی مرتعی صورت گرفته که در این ارتباط (Ojima, et al ., 2000) تأثیر استفاده بیرویه از مراتع و تبدیل آن به کشتزار را بر ذخیره کربن اراضی بررسی کـر ده و بـه ایـن نتیجـه رسیدند که تغییر پوشش گیاهی ناشی از تغییر کاربری اراضی سـب ب کاهش توان ترسیب کربن خواهد شد.
(2000) Scott با ارائه مـدلی در زمینـه ارتبـاط نـوع پوشـش اراضی و ذخیره کربن خاک در نیوزلنـد بیـان داشـت کـه بـا تبـدیل پوششهای مرتعی بومی به بوته کاری و جنگل کاری با گونـههـای غیربومی، ذخیره کربن خاک کاهش مییابد.
کربن ترسیب شده می تواند در بخشهای مختلـف اکوسیـستم شامل بیوماس، لاشبرگ و خاک اراضی ذخیره شود ( Su-yong and
.(Zhao, 2003; Yong, et al ., 2003 قرق مراتع با کنترل چـرای
دام و انجام هر گونه برنامه اصلاحی که بـا اسـتقرار مجـدد پوشـش گیاهی و تغییر و بهبود وضعیت پوشش گیاهی همراه باشد از عوامل دیگری است که موجب افزایش میزان ترسـیب کـربن خواهـد شـد
Snorrason, et al., 2002; Singh, et al., 2003; Sheresta, )
et al., 2005; Yong-Zhong, et al., 2005; Johnsen, et al.,
2005; Allard, et al., 2007; Gao, et al., 2007; Sheresta
.(and Stahle, 2008 از مطالعاتی که در ایران انجام شده میتـوان به مطالعات زیر اشاره کرد. عبدی (۴۸۳۱) نشان داد که ذخیره کربن در بیوماس اندامهای هوایی گون زارهـای اسـتان مرکـزی بـیش از ریشهها بوده و همچنین میزان آن با ارتفاع و حجم گونه های گـون، بیوماس هوایی و زیرزمینی، بیوماس کل، مقـدار لاشـبرگ و کـربن
مجله محیط شناسی شماره ۲۶
آلی خاک رابط ه مثبت و معنی داری داشته است. در ایـن مطالعـ ه بـه توانایی بالای گون زارها در ترسیب کربن اشاره شده است . عبدی و همکاران (۷۸۳۱) در برآورد ظرفیت ترسیب کربن در منطقـه مـالمیر شهرستان شازند به این نتیجه دست یافتنـد کـه گـون زارهـا نقـش مهمی در ذخیره کربن آلی در خاک دارند . فروزه و همکاران (۷۸۳۱) توان ترسیب کربن را در سه گونه گل آفتـابی، سـیاه گینـه و درمنـه دشتی در مراتع خشک ایران بررسی و مقایسه کردند. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که گون ه درمنه دشتی بیشترین توان ترسـیب کربن در منطقه را داشته است.
در مورد اثر فاصل ه کـشت بـر میـزان ترسـیب کـربن در گونـ ه آتریپلکس، مهدوی و ه مکاران (۸۸۳۱) نشان دادند که ذخیره کـربن بین دو منطقه با تراکم بوته ای متفاوت، اختلاف معنی داری نداشـته است. نوبخت و همکاران (۰۹۳۱) به تأثیر انواع مختلـف گونـههـای چوبی بر میزان ترسیب کربن اشـاره داشـته و دریافتنـد کـه میـزان عناصری مانند نیتروﮊن بر ذخیره کربن خاک تأثیرگذار است.
با توجه به این که اکوسیستمهای طبیعـی نقـش مهمـی را در ترسیب کربن ایفا میکنند و از آنجا که منطق ه جلگـه ای میانکالـه از اهمیت زیست محیطی جهانی برخوردارست کـه امـروزه در معـرض خطرهای متعددی نیز قرار گرفته است، مطالعه پوشش گیـاهی ایـن منطقه بدلیل توانایی ترسیب کـربن در فـرمهـای رویـشی مختلـف (درختچهای، بوته ای و علفی) و نیز اندامهای مختلف گیاهی (بـرگ، ساقه و ریشه) بسیار حائز اهمیت است.
زیرا با توجه به این که ارزش جدا سازی کربن در خـاک مراتـع، ۰۰۲ دلار بــرای هــر تــن درهکتــار درنظــر گرفتــه شــده اســت (میرسنجری، ۳۸۳۱)، م یتوان با شناخت مسائل مجهـول در رابطـه با توانایی گونههای مختلـف گیـاهی در ترسـیب کـربن، حفاظـت و بهرهوری بهینه اراضی و همچنین عملیات اصلاح و احیـای منـاطق تخریب یافته، را مد نظر قرار داد.
مواد و روشها
مشخصات منطقه مورد مطالعه
این منطقه در شمال و شمال شـرقی شهرسـتان بهـشهر قـرار گرفته که از شمال به دریای مازندران ، از شرق به منطق ه آشوراده، از جنوب به خلیج گرگان و از غرب به اراضی زاغمرز و مراکـز صـنعتی چند منظوره ساحل امیرآباد منتهی می شود. تیپهای گیاهی تشکیل دهنــده میانکالــه شــامل اراضــی مــشجر، نیمــه مــشجر، بوتــهای و علفزارهـا ی طبیعــی در سـواحل دریــای خـزر اســت کـه در عــرض
SPSS 16
تأثیر گونههای رویشی مختلف در ترسیب کربن در مراتع جلگهای میانکاله
