بخشی از مقاله
چکیده:
اکوتوریسم یا طبیعت گردی بر پایه توانمندیهای محیطی و منابع طبیعی بنا نهاده شده و در صورتی که با برنامهریزی دقیق و امکانسنجی مناطق به لحاظ توان جذب اکوتوریست و توجه به درخواست، تقاضا و نظرات مردم - بازدیدکنندگان - ترکیب شود، میتواند راهکاری جهت استفاده بهینه در حین حفاظت از مناطق تحت مدیریت را فراهم کند. هدف اصلی این تحقیق نیز بررسی توانمندی پناهگاه حیاتوحش میانکاله جهت فعالیتهای اکوتوریستی با توجه به تقاضای مردم و بازدیدکنندگان میباشد.
پناهگاه حیات وحش میانکاله در جنوب دریای خزر دارای تنوعی از اکوسیستمها شامل تالاب، دریا، مرتع و جنگل است که چشماندازهای بدیع و دیدنی فراهم آورده و بسیار مورد توجه علاقمندان به طبیعت قرار گرفته است. در این پژوهش از نظرات و علاقمندیهای بازدیدکنندگان جهت تعیین فعالیتهای تفرجی استفاده شده است. جهت انجام این پژوهش از پرسشنامه برای جمعآوری نظرات بازدیدکنندگان استفاده گردید. بدین منظور 14 فعالیت تفرجی قابل انجام و متناسب با موقعیت و ظرفیت منطقه با نظر کارشناسی انتخاب شد، سپس در قالب پرسشنامه در اختیار بازدیدکنندگان قرار گرفت تا بر اساس ترجیحات خود از 1 تا 14 رتبهبندی گردد.
نتایج گویای این است که پرطرفدارترین فعالیتها در منطقه عبارتند از: پرندهبینی، شنا، قایقسواری، سوارکاری، منظرهبینی، عکاسی و فیلمبرداری از طبیعت. با توجه به نبود امکانات زیر بنایی کافی برای بسیاری از این فعالیتها، هنوز بیشتر این فعالیتها قابل انجام نیستند، در نتیجه اکثر بازدیدکنندگان بر تعداد معدودی از فعالیتها متمرکز میشوند که نتیجه آن آثار زیانبار محیطی در بخش خاصی از پناهگاه بخصوص در بخش تالاب و ساحل میباشد.
مقدمه:
امروزه، گردشگری طبیعت بخش مهمی از فعالیتهای جهانگردی را در دنیا به خود اختصاص داده است. در این نوع فعالیت، گردشگران برای بهرهگیری از زیباییهای طبیعی و جلوههای حیرتانگیز خلقت به تالابها، سواحل و اکوسیستمهای طبیعی سفر میکنند. این گرایش قوی و تمایل خاص به بهرهمندی از طبیعت، اکوتوریسم نام گرفته است.
اکوتوریسم از ترکیب دو واژه اکولوژی و توریسم تشکیل شده است و در واقع به آن نوع از توریسم اطلاق میشود که مبتنی بر مسافرت هدفمند به مناطق نسبتاً طبیعی، برای مطالعه، لذتجویی و استفاده معنوی از مناظر، گیاهان و جانوران و هر نوع جنبه فرهنگی معاصر یا گذشته موجود در این مناطق است از میان انواع مختلف گردشگری - مانند گردشگری فرهنگی و روستایی - اکوتوریسم با مفهوم توسعه پایدار همخوانی و سازگاری بیشتری دارد.
اکوتوریسم به عنوان شکلی از توریسم پایدار که هم به حفاظت و هم به توسعه کمک میکند شناخته شده است، ولی متاسفانه بهخاطر برنامه-ریزی ناکافی و نادرست، بسیاری از مکانهای توریستی به سمت ناپایداری و خود تخریبی پیش میروند
حضور گردشگران در مناطقی که ارزیابی توان و برنامهریزی برای آنها انجام شده علاوه بر تامین خواستهها و رفاه گردشگران کمترین آسیب و تخریب محیطزیستی را باعث خواهد شد. در واقع، حفظ و ارتقاء منابع طبیعی و جاذبههای گردشگری موجود در منطقه، اندیشه بهرهوری توام با حفاظت یعنی حرکت در جهت توسعه پایدار را تسهیل میکند. نکته مهم در این نوع توریسم این است که اکوتوریسم و فعالیتهای وابسته طوری انجام میشود که ذخایر طبیعی و جاذبههای فرهنگی حفاظت شود، جاذبههای طبیعی ممکن است شامل تالابها یا ترکیبی از تالابها، کوهها، منابع ساحلی و رودخانهایی و دیگر سیمای طبیعی یا ترکیبی از سیماها باشد.
اکوتوریسم شامل پرنده بینی و مشاهده حیات وحش، پیادهروی و مشاهده مناظر، قایقرانی، تحقیق و پژوهش و غیره میباشد. هدف اصلی از پژوهش انجام شده نیز تعیین فعالیتهای تفرجی منطقه با توجه به پتانسیل منطقه و نظرات بازدیدکنندگان از منطقه و ترجیحات آنها میباشد. عدم تطبیق انواع توسعههای تفرجی با توان منطقه و نیازهای بازدیدکنندگان، ما را بر آن داشت که به تحقیق حاضر بپردازیم.
منطقه مورد مطالعه:
پناهگاه حیاتوحش میانکاله در شمال کشور ایران و جنوب دریای خزر و بین طولهای"08، 24 ، 52 تا 02"، 02، 54 شرقی و عرض-های جغرافیایی 36"، 46، 36 تا 26"، 57، 36 شمالی واقع شده است. این منطقه از دو محیط آبی با وسعت 45000 هکتار شامل خلیج و تالاب میانکاله و خشکی با وسعت 23800 هکتار شامل شبهجزیره میانکاله، ساحل و جزایر کوچک تشکیل شدهاست که مجموعاً در بر گیرنده عرصهای به مساحت 68800 هکتار میباشند و 2/8 درصد مساحت کل استان مازندران را بخود اختصاص میدهند. این شبهجزیره با چشماندازهای طبیعی و محیط زیستی شگفتانگیز یک اکوسیستم کمنظیر و جزء مناطقی است که استعدادهای فراوانی برای ایجاد انواع تفرج بخصوص تفرج گسترده را دارد. در این شبه جزیره تنوعی از اکوسیستمها شامل تالاب، دریا، مرتع و جنگل مشاهده میشود که چشم-اندازهای بدیع و دیدنی فراهم آورده و بسیار مورد توجه علاقمندان به طبیعت قرار گرفته است.
روش مطالعه:
در این پژوهش جهت بررسی نظرات بازدیدکنندگان به منظور دستیابی به ترجیحات آنها در انتخاب فعالیتهای تفرجی از پرسشنامه حضوری-خود اظهاریٌ استفاده گردید. پرسشنامه حضوری-خود اظهاری روش مناسب و معمولی جهت جمعآوری نظرات بازدیدکنندگان در رابطه با ترجیحات و تمایلاتشان میباشد. بهبهانی و رازی مفتخر - 1384 - از این روش برای تعیین ترجیحات مردمی در مورد فعالیت-های آتی تفرجی جهت طراحی پایدار پارک جنگلی شیخ تپه ارومیه استفاده کردند. همچنین محمد زاده - 2008 - جهت تعیین ترجیحات بازدیدکنندگان در انتخاب مسیرهای پیادهروی در پارک ملی Mornington Peninsula در استرالیا از بررسی پرسشنامهایی از نوع حضوری-خود اظهاری بهره برد. هدف اصلی این پژوهش تعیین فعالیتهای تفرجی قابل انجام در پناهگاه حیاتوحش میانکاله با استفاده از نظرات بازدیدکنندگان است. جهت دستیابی به این هدف فرضیه زیر تعریف گردید:
- اهمیت فعالیتهای مختلف تفرجی برای بازدیدکنندگان متفاوت است.
پرسشنامهی طراحی شده شامل دو بخش سوالات زمینهی یا عمومی - جنسیت، سن، تحصیلات و غیره - و سوالات اختصاصی - ترجیحات تفرجی و اولویتبندی فعالیتهای تفرجی - بود. در این بخش با توجه به هدف و فرضیه و با کمک گرفتن از نظر کارشناسان رشته محیط-زیست 14 فعالیت تفرجی متناسب با ظرفیت و موقعیت منطقه انتخاب و در قالب پرسشنامه تنظیم و در اختیار بازدیدکنندگان منطقه قرار داده شد. این فعالیتها عبارتند از: پرندهبینی، مشاهده میراث فرهنگی - توجه به ارزشها و سازههای فرهنگی - ، منظرهبینی، عکاسی و فیلمبرداری از طبیعت، دوچرخهسواری، قایقرانی، سوارکاری، خورگشت، کمپ، شنا، تحقیق، شکار، استراحت و ماهیگیری.
توزیع پرسشنامه در زمان اوج جذب گردشگر و طی 3 بازدید در فصلهای بهار، تابستان و پاییز سال1389 و در روزهای آخر هفته و همچنین یک روز در اواسط هفته صورت گرفت. تعداد 150 پرسشنامه به صورت تصادفی بین بازدیدکنندگان توزیع گردید. لازم به توضیح است با توجه به تعداد افراد تشکیل دهنده گروه یا خانواده 1تا 2 و یا 3 پرسشنامه در اختیار افراد قرار گرفت. سپس از بازدیدکنندگان خواسته شد تا فعالیتهای تفرجی پیشنهادی را بر اساس ترجیحاتشان از 1 تا 14 رتبهبندی کنند، بطوریکه رتبه 14 ارجحترین و به عبارتی پر اهمیتترین فعالیت و رتبه 1 کم اهمیتترین فعالیت را از دیدگاه آنها نشان دهد.
یافتهها:
جهت تعیین فعالیتهای تفرجی ترجیحی فراوانی رتبهبندی برای هر کدام از فعالیتهای تفرجی در محیط نرم افزارspss17 بدست آمد، که نتایج آن در قالب نمودارهای 1 تا 14 در صفحات بعد آورده شده است. در هر نمودار محور افقی گویای رتبههای مربوط به هر فعالیت و محور عمودی درصد آراء مربوط به هر رتبه میباشد. البته در نمودارهای رسم شده مقدار صفر بیانگر انتخاب نشدن و بدون رتبه بودن فعالیت در نظر گرفته شده است. یعنی بازدیدکننده هیچ رتبهای به این فعالیت نداده است.
