بخشی از مقاله
چکیده
امروزه نقش بی همتاي عوامل اقتصادي در تصمیم گیري هاي سیاسی در معادلات قدرت جهانی آشکارشده است. به نظر می رسد آنچه در تفکرات ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک جدید، اهمیت بی بدیلی پیدا کرده است اقتصاد و دست یابی به بازارهاي اقتصادي جهان براي افزایش منافع اقتصادي از طریق خرید ، فروش، سرمایه گذاري و ... می باشد. به عبارت دیگر اقتصاد به عنوان ابزار اصلی تثبیت قدرت دولتها در صحنه بین المللی مطرح شده است. در قرن بیست و یکم قدرت اقتصادي در بالاترین سطح به عنوان یک ابزار سیاسی، در دست دولتهایی خواهد بود که شکاف اساسی و اصولی باگذشته، دارند و روند تغییرات را درك کرده و می بایست سمت و سوي آینده اقتصاد جهان را بشناسند. موقعیت ژئوپولتیکی یک منطقه از کشور در زمینه هاي سیاسی، اقتصادي و نظامی ضمن تاثیر گذاري بر اقتصاد و امنیت آن منطقه، می تواند بر اقتصاد، منافع و امنیت ملّی آن کشور تاثیرات متفاوتی داشته باشد. تعامل و برآیند سیاست، قدرت و موقعیت سرزمینی می تواند چشم اندازهاي سیاسی، اقتصادي و امنیتی را در حوزه هاي جغرافیایی یک کشور به وجود آورد. منطقه کنارك به لحاظ دسترسی به دریاي عمان و دارا بودن استعدادها و پتانسیل هاي بالقوه طبیعی، موقعیت ویژه اي را از لحاظ راهبردي به خود اختصاص داده است، اما به دلیل عدم شناخت صحیح قابلیت ها و محدودیت ها منطقه، استفاده از این موقعیت راهبردي به نحو مطلوب صورت نمی گیرد. از جمله قابلیتهاي محیطی این منطقه می توان به وجود موقعیت بندر گاهی و ترانزیت اشاره کرد. در این مقاله تلاش شده است مهمترین عوامل ژئوپولیتیکی که بر کارکرد امنیت سواحل کنارك بر جنوب شرق کشور تاثیر داشته مورد شناسایی، بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. این تحقیق با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی انجام گرفته و براي جمع آوري اطلاعات از منابع کتابخانه اي و مطالعات میدانی استفاده شده است.نتایج نشان می دهد موقعیت ژئوپولتیکی منطقه کنارك می تواند در تامین امنیت جنوب شرق کشور مثمر واقع شود.
واژگان کلیدي: امنیت، کنارك، ژئوپولتیک، سواحل
مقدمه:
برجستگی عنصر جغرافیا در شکل دهی سیاست هاي داخلی و خارجی ایران با رویکرد تحلیلی این تحقیق را بسوي ژئوپلتیک و امنیت رهنمود کرده است که ژئوپلتیک عبارتست از: درك واقعیت هاي محیط جغرافیایی به منظور دست یابی به قدرت به نحوي که بتوان در بالا ترین سطح وارد بازي جهانی شد و منافع و حیات ملی را حفظ کرد، به عبارت دیگر ژئوپلتیک به مفهوم علم کشف روابط محیط جغرافیایی و تاثیر آن بر سرنوشت سیاسی ملل می باشد(عزتی ،.(7 :1380 زیربناي مسائل امنیتی و
٧٧٣
ھما ش م ی ی زی و ا ؛ چا ش و ر یا
30 و 31 فروردین - 1391 دانشگاه سیستان و بلوچستان
National Congress on Border Cities and Security; Challenges and Strategies – CBCS 2012
سیاسی یک کشور مرهون دانش و آگاهی علمی آن کشور است. امنیت نظامی به اثرات متقابل تواناییهاي تهاجمی و دفاعی مسلحانه دولت ها و نیز برداشت آنها از مقاصد یکدیگر مرتبط است. امنیت سیاسی ناظر بر ثبات سازمانی دولتها، سیستمهاي حکومتی و ایدئولوژيهایی است که به آنها مشروعیت میبخشد. امنیت اقتصادي یعنی دسترسی به منابع، مالیه و بازارهاي لازم براي حفظ سطح قابل قبولی از رفاه، قدرت و دولت، امنیت اجتماعی به قابلیت حفظ الگوهاي سنتی، زبان، فرهنگ، مذهب، هویت و عرف ملی با شرایط قابل قبولی از تحول مربوط است. امنیت زیست محیطی ناظر است بر حفظ محیط محلی جهانی به عنوان سیستم پشتیبانی ضروري که تمامی حیات بشري بدان متکی است. این 5 بخش غیرقابل تفکیک می باشند.
هریک از آنها داراي قانون مهمی در درون مسأله امنیت و روشی براي تنظیم اولویت ها بوده و از طریق ارتباطات قوي به یکدیگر متصل هستند(دارابی،.(20 :1382 امنیت تنها هدف واحدهاي ملی کشورها نیست چرا که در کنار اهداف امنیتی خویش، برخی اهداف دیگر را نیز تعقیب میکنند.یکی از آنها اهداف مبتنی بر توسعه،آبادانی و تکامل است.جمع میان اهداف امنیتی و اهداف مبتنی بر توسعه،آبادانی و تکامل اهداف ملی یک کشور را تشکیل میدهند(علینقی،.(319 :1381 کشوري مانند ایران که از دو سو داراي مرز آبی است مسائل امنیتی پیچیده تري خواهد داشت. ایجاد امنیت در مرزهاي آبی بسیار دشوارتر از مرزهاي خشکی است و بدون شناسایی دقیق بستر، زیر بستر، شکل و تغییرات ساحل ، عمق دریا، منابع اقتصادي آبی و زیر زمینی امکان تعیین رژیم حقوقی دریا، تعیین مرزهاي آبی، ایجاد امنیت در حریم حقوقی دریا و در نتیجه جلوگیري از تجاوز دیگر کشورها امکان پذیر نخواهد بود استان سیستان وبلوچستان که از طرف جنوب با مرز حدود300 کیلومتر نوار ساحلی دریاي عمان محدود می شود که سواحل اقیانوسی آن از دیگر عوامل و پدیده هاي طبیعی منطقه بشمار می رود.
سواحل این استان خاصه سواحل کنارك که در جنوب شرقی این استان قرار گرفته است و در گذشته یکی مناطق استراتژیک بوده است که توجه به پتانسیل هاي آن می تواند یکی از معابر امنیتی تجاري مهم به حساب آید.
پیشینه تحقیق:
چاکر الحسینی((1381 در پایان نامه خود به بررسی نقش مشارکت سیاسی در امنیت ملی ایران پرداختند و با توجه به نقش سیاست هاي ایران طی دوران مختلف به این نتیجه رسیدند که امنیت بسیار حساس پذیر بوده و گسستگی بین مردم و دولت عامل شکاف و عدم امنیت می باشد. آقا محمدي (1384)در پایان نامه خود باعنوان ژئوپلتیک ایران و تلاش براي دست یابی به سلاح هاي هسته اي به این نتیجه رسیده است که ژئوپلتیک ایران حالت پایدار دارد ونیازي به ساخت سلاح هاي هسته اي ندارد چرا که سایر این عوامل بر روي این بستر(ژئوپلتیک) قرار می گیرد، همچنین تائب و خلیلی (1386)در مقاله ي اولویت هاي امنیت سازي در خلیج فارس با روي کرد امنیت ملی جمهوري اسلامی ایران به این نتیجه رسیدند که ایران با توجه به موقعیت استرا تژیک و راهبردي خود باید تعاملات بیشتري با حوزه اطراف خود داشته باشد تا امنیت بیش از بیش لحاظ گردد.
عزتی وکاویانی((1386 نیز در مقاله خود که به نقش سیاست منطقه اي پاکستان در شبه قاره و تاثیر آن بر امنیت ملی جمهوري اسلامی ایران به این یافته دست پیدا کردند که افغانستان می تواند خطري براي پاکستان به شمار آمده و پاکستان با استفاده از تعامل و همگرایی با آمریکا در صدد این است که به رقیب ژئو پلتیکی ایران تبدیل گردد و خود را شریک و رقیب ایران قرار دهد. صفري (1389)در مقاله خود که به بررسی جغرافیاي اقتصادي شهرستان چابها ر و رونق آن بر امنیت جنوب شرق کشور پرداخته است به این یافته پی برده که استفاده از فرصت هاي سرمایه گذاري وتوسعه فعالیت هاي کارآفرینی باعث افزایش امنیت منطقه چابهار می گردد . شعبانی اصل (1389)در مقاله خود تحت عنوان بررسی ساختار هاي سیاسی اثر گذار بر امنیت سیستان و بلوچستان با استفاده از مدل تحلیلی به این نتیجه رسیده است که با استفاده از چالش ها ي به وجود آمده می توان به فرصت هاي مناسب دست پیدا کرد علاوه بر آن کریمی و باپیري در سال 1389 در مقاله خود نقش ژئو مورفولوژي در توسعه بندري چابهار و تاثیر آن بر امنیت منطقه را مورد بررسی قرار داده و به این نکته دست یافتند که مناسب بودن مورفولوژي ساحل در توسعه طرح اسکله ،انبار ها ،سردخانه ها ، گمرك و حمل و نقل جاده اي خصوصا ریلی اگر سرعت در صورت تسریع می تواند باعث تامین نیاز هاي آسیاي مرکزي و افغانستان باشد، افزون بر موارد ذکر شده امینی قشلاقی
٧٧٤
ھما ش م ی ی زی و ا ؛ چا ش و ر یا
30 و 31 فروردین - 1391 دانشگاه سیستان و بلوچستان
National Congress on Border Cities and Security; Challenges and Strategies – CBCS 2012
(1389)در مقاله خود با عنوان آمایش مناطق مرزي استان سیستان وبلوچستان از دیدگاه دفاعی وامنیتی با استفاده از نرم افزار GIS و تجزیه تحلیل داده ها به شناسایی راه هاي مواصلاتی،موانع و مناطق دیده بانی در محدوده ي مرزي به راهکار هاي مناسبی در جهت امنیت منطقه دست یافتند.
مبانی نظري :
نظریهپردازان از رویکردهاي متفاوتی براي تبیین امنیت استفاده کردهاندکه براساس این تئوريها، امنیت در حوزه اصلی و بنیادي امنیت ملی مورد شرح و تفسیر قرار گرفته و با مفاهیمی چون قدرت، حاکمیت، مشروعیت، منافع و تهدیدات در هم آمیخته است. واژه »امنیت« در فرهنگها و دایرةالمعارفها از وجوه مختلفی برخوردار است.(نوید نیا،( 53: 1385 تاکنون صاحب نظران زیادي در مورد امنیت نظر خود را بیان کرده اند که از میان آنان نخستین بار سرهالفورد مکیندر در رساله اي به نام (محورجغرافیاي تاریخ ) این مفهوم بنیادین زمین سیاسی(ژئو پلتیک) را مطرح کرد وي این موضوع را عنوان نمود که با بررسی سریع رویدادهاي مختلف تاریخ نوعی تداوم رابطه ي جغرافیایی مشهود می شود (امامی،1 :1381 )دانشمند سوئدي رودلف کیلن 1922-1864) )تحت نفوذ و تاثیر راتزل واژه ژئوپلتیک را با جزئیات بیشتري تعریف کرد و در واقع براي نخستین بار او بود که این واژه را بر سر زبان ها انداخت. سازمان ملل متحد در تعریف امنیت ملی می گوید:»اینکه کشورها هیچ گونه احساس خطر حمله نظامی، فشار سیاسی و اقتصادي نداشته باشند و بر گسترش و توسعه خویش توانا باشند امنیت ملی است.« به گفته ي آرنولد ولفرز ایجاد شرایطی که در آن بتوان اهداف امنیتی را دنبال کرد و بلافاصله مفهوم ذهنی و نسبی بودن آن متبادر شود امنیت تلقی می شود. امنیتی که اسلام از آن سخن به میان می آورد امنیت همه جانبه است، اسلام هر نوع ایجاد ناامنی را ناروا می داند و هر نوع ایجاد رعب و وحشت را در دل هاي مسلمانانی که خلافی مرتکب نشده اند روا نمیداند و با توجه به این سخن امام علی (ع) فرموده اند: روا نیست براي مسلمانان که مسلمانی را بترساند. در اسلام دو نعمت بزرگ مشهوریت خاص دارند و آن امنیت و سلامتی است(شریعتمداري جزائري،افتخاري،لک زایی،.(47 :1385
روش تحقیق:
دولت از مرزهاي جغرافیایی خویش در مقابل دشمنان و متجاوزان خارجی دفاع نموده و با زدودن آسیبها و خطرات، امنیت را براي شهروندان مرز و بوم خویش فراهم می نماید. پس امنیت ملی، با قبول حاکمیت دولت و مشروعیت آن به دفاع از آن در مقابل تهدیدات خارجی میپردازد(نویدنیا،.(56: 1385 با استناد به مباحث مطرح شده مقاله موجود به روش توصیفی -
تحلیلی می باشد که با بهره گیري از منابع کتابخانه اي،اسناد و نیز اطلاعات گردآوري شده و به روش کیفی و استنباطی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
موقعیت جغرافیایی بندر کنارك:
از مفهوم دسترسی به آبهاي آزاد چنین استنباط می شود که این دسترسی با قدرت یک کشور رابطه اساسی دارد. امروزه نیز یکی از اهداف استراتژي هاي تامین امنیت راه هاي تجارت آبی به ویژه گذرگاه هاي استرا تژیک می باشد ( عزتی ،1387 .(177: موقعیت جغرافیایی و استراتژیک سواحل دریاي عمان و پیشروي آب اقیانوس هند به داخل خشکی در جنوب غربی آسیا سبب شده است که این خلیج از سه سو به خشکی و ازیک سو به دریاي آزاد مرتبط شود. شمال آن از طریق ایران و پاکستان، شرق آن با شبه جزیره دکن و غرب آن نیز به واسطه شبه جزیره عربستان محدود شده است. تنها از سوي جنوب، این دریا به اقیانوس هند متصل است. سواحل جنوبی ایران از تنگه هرمز تا بندر گواتر در مجاور آن است و این مسافت <
