بخشی از مقاله
چکیده
مناطق حاشیه ای و مرزی کشور علی رغم ظرفیت ها و توانمندی ها، به علت دوری از مرکز تصمیم گیری و به لحاظ اتخاذ سیاستهای توسعه ای و برنامه های غیر آمایشی ، پیامدهای نامطلوبی برای این مناطق به همراه داشته، که مهمترین آن عدم توسعه یافتگی و محرومیت و حاشیه ای بودن این مناطق است . دیگر عوامل عمدهای که بلوچستان و شرق کشور را از بخش مرکزی ایران جدا نگاه می دارد، وضعیت جغرافیایی است. که علاوه بر عامل جغرافیاییِ دوری از مرکز، فضای کویری خشک و عاری از حیات فعال است.
در دهه های اخیر توجه به گفتمان ژئواکونومی و نقش برتر اقتصاد در مناسبات جهانی، ژئوپلیتیک انرژی وانتقال و امنیت آن از جایگاه بالاتری در مناسبات بین المللی برخوردار شده است. سرمایه گذاری و اجرای طرح های آمایش در زمینه های اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و دفاعی و مسائل مربوط به جنوب شرقی ایران و تهدیدات ناشی از آن در زمینه های مخاطرات طبیعی، دفاعی و امنیتی سیاسی سبب شده است که کار تأمین امنیت و توسعه دشوارتر شود.
سواحل جنوبی کشور بخصوص سواحل زیبای دریای عمان با دسترسی مستقیم کشور به دریاهای آزاد و اقیانوسهای پهناور ،توانهای بالقوه زیادی در زمینه ترانزیت کالا و انرژی، که ایران در کانون بیضی انرژی قرار داشته و ایجاد منطقه آزاد و قرار-گیری در کریدور ترانزیت شمال- جنوب، نقش مهمی ایفا می نمایند که در آینده توسعه و امنیت منطقه و کشور را به دنبال خواهد داشت. در این مقاله جایگاه سواحل دریای عمان به لحاظ ژئوپلیتیک و ژئواکونومی در ترانزیت شمال- جنوب و اهمیّت آن درتوسعه و امنیّت مناطق خشک و کم جمعیت جنوب کشور مورد بررسی و ارزیابی قرار می گیرد.
مقدمه روش تحقیق:
این مقاله از نظر هدف ، از نوع علمی - کاربردی وبر اساس ماهیت و روش به صورت توصیفی- تحلیلی بوده و برای جمع آوری و نگارش مطالب این پژوهش بیشتر از منابع کتابخانه ای، اسنادی ، میدانی و اینترنتی استفاده شده است.
جمهوری اسلامی ایران از جمله کشورهایی است که به لحاظ قرار گرفتن در موقعیت جغرافیایی بس یار مناسب از مزایای ترانزیتی خوبی بهره مند بوده و با گسترش شبکه حمل ونقل و ارتباط مطمئن و کارآمد می تواند از این مزایا در راستای افزایش درآمد های ارزی و ارتقای موقعیّت استراتژیک خود در منطقه به نحو مطلوب استفاده کند . دریای عمان و سواحل آن، به دلیل اتصال به آب های آزادجهان ،در گذشته و حال مورد توجه بوده و همجواری آن با خلیج استراتژیک فارس به اهمیّت آن افزوده است.
از سوی دیگر، اشراف ارتفاعات مکران و ارتفاعات محدود حواشی دریا و گل فشانهای ساحلی بر تحرکات دریایی در دریای عمان که برای نفوذ به خلیج فارس مورد استفاده قرار می گیرد، همینطور به دلیل اینکه سواحل دریای عمان امکان ارتباط مستقیم کشور را بدون هیچ مانعی با دریای آزاد فراهم می کند، می تواند برای مهاجمین دارای اهمیت راهبردی باشد.
بنابراین احتمال برنامه ریزی دشمن برای انجام عملیات آفندی در این منطقه وجود دارد. برقراری ارتباط ترانزیتی افغانستان و آسیای مرکزی از طریق محور ترانزیتی شرق کشور " چابهار - میلک " نزدیکی جغرافیایی بندر چابهار به افغانستان ، انجام سرمایه گذاریهای گسترده در بخشهای مختلف حمل و نقل بویژه بخش دریایی ، ایجاد تسهیلات و زیر ساختهای حمل و نقل در مسیر محور شرق کشور و حمایتهای گسترده دولتی ، بندر چابهار را به عنوان قطب ترانزیت تبدیل کرده و در صورت مرتفع شدن موانع ، علاوه بر توسعه محور شرق شاهد رونق ترانزیت در مسیر مذکور خواهیم بود . بندر چابهار به عنوان مهمترین بندر در مسیر ترانزیتی محور شرق کشور مطرح است ، که لنگرگاه آن قابلیت پهلوگیری کشتی های اقیانوس پیما را دارد و از مناطق آزاد بازرگانی ایران است.
بندر راهبردی چابهار که بزرگ ترین بندر اقیانوسی ایران در شمال دریای عمان بوده ، نزدیک ترین راه دسترسی کشورهای محصور در خشکی افغانستان، ترکمنستان، ازبکستان، تاجیکستان، قرقیزستان و قزاقستان به آبهای آزاد است از اهمیّت فراوانی برخوردار است و سازندگی و سرمایهگذاری در آن اهمیت فراوانی دارد . از طرف دیگر باایجاد سدهای متعدد و با حجم محدود - مناسب با ریزش های منطقه - در سواحل مکران از بندر جاسک تا کنارک ، با وجود خاک حاصلخیز و آب و هوای مناسب برای کشت محصولات خارج از فصل و محصولات کشاورزی کمیاب در کشور مانند موز و انبه و ... و ایجاد صنایع تبدیلی وابسته سبب توسعه کشاورزی ، افزایش جمعیت، صادرات محصولات و رونق اقتصادی منطقه شد.
پرسش تحقیق
-1 آیا توسعه سواحل مکران و بندر راهبردی چابهارمی تواند سبب امنیت و توسعه جنوب شرق کشور شود؟
2 آیا توسعه بنادر و گسترش شهرهای بندری و انتقال آب از دریای عمان به نواحی مرکزی می تواندسبب تراکم جمعیت ،امنیت ، توسعه وپیشرفت جنوب شرق کشورگردد؟
فرضیه های تحقیق :
1 به نظر می رسد با توجه به جایگاه ویژه تنها بندر اقیانوسی کشور و ارتباط مستقیم چابهار به آبهای آزاد وجود کشورهای محصور در خشکی این بندر می تواند تأثیر مهمی در ترانزیت شمال جنوب و پیشرفت توسعه شهرهای کم تر توسعه یافته پیرامون خود گردد. .
2 چنین به نظر می رسد توسعه پایدار بنادر در سواحل مکران و انتقال آب و ایجاد دریاچه های متعدد در نواحی شرقی و مرکزی کشور می تواند سبب تراکم جمعیت و امنیت نواحی خشک مرکزی و شرق کشور جمهوری اسلامی ایران شود.
مبانی نظری
ژئوپلیتیک چیست ؟
در فرهنگنامه لاروس - 1962 - چنین تعریف شده است » مطالعه روابطی که هر کشور به وسیله ی آن سیاستهایش را با قوانین طبیعی به هم پیوند می زند و در این پیوند قوانین طبیعی از عوامل دیگر ، تعیین کننده ترند « ژئوپلیتیک عبارت است از : درک واقعیتهای محیطی به منظور دستیابی به قدرت ، به نحوی که بتوان در بالاترین سطح وارد
بازی جهانی شد و منافع ملی و حیات ملی را حفظ کرد؛ به عبارت دیگرژئوپلیتیک عبارت است از: علم کشف روابط محیط جغرافیایی وتأثیرآن بر سرنوشت سیاسی ملل. - عزتی،همان - 7:امروزه در تعریف قدرت که می تواند تولید سیاست کند منابعی ارزشمندند که نامرئی باشند و در حقیقت آنها منبع واقعی قدرت به شمار می روند .
ژئواکونومی چیست ؟
تعریف دقیق آن عبارت است از : تحلیل استراتژیهای اقتصادی بدون در نظر گرفتن سود تجاری ، که از طرف دولتها اعمال می شود ، به منظور حفظ اقتصاد ملی یا بخشهای حیاتی آن و به دست آوردن کلیدهای کنترل آن از طریق ساختار سیاسی و خط مشیهای مربوط به آن پرداخت . همچنین دولت از این طریق می تواند کنترل و اقتدار تمام منابع تولید و بخشهای کلیدی اقتصادی را به دست بگیرد و به استحکام بخشیدن فعالیتهای اقتصادی و قدرتهای اقتصادی بپردازد .
ژئواکونومی رابطه بین قدرت و فضا را بررسی می کند . فضای بالقوه و در حال سیلان همواره حدود و مرزهایش درحال تغییر و تحول است . از این رو آزاد از مرزهای سرزمین و ویژگیهای فیزیکی ژئوپولیتیک است . در نتیجه تفکر ژئو اکونومی شامل ابزار آلات لازم وضروری است که دولت می تواند از طریق آنها به کلیه اهدافش برسد
با جهانی شدن و باز شدن بازارها و شکوفایی اقتصادهای ملی ما شاهد تغییر در اهداف و نظریه های بازیگران جهانی هستیم . در این دوره تجارت آزاد در کل به عنوان یک امر مثبت تلقی می شود و رقابتهای مختلفی هر روز برای رسیدن به مرحله بالاتر انجام می شود . شاید مفهوم آن قوی تر از خود واقعیت باشد . درست مثل بازی مجموعه صفر ؛ به این معنی که به دست آوردن سود یک بازار به معنای ازبین بردن دشمن یا حذف رقیب است ؛ از آن رو رهیافت ژئواکونومی به دقّت سیاستهای تجاری اخیر ایالات متحده آمریکا را تعیین می کند . دیپلماسی اقتصادی ارائه شده به وسیله رهبران اخیر آمریکا ، تفکری است که هدفش خارج کردن تعدادی از بازار رقیب با استفاده از همه امکانات بین المللی و نفوذ جهانی است .
هدف استراتژی نهایی دولتهای غربی رسیدن به یک قدرت اقتصادی است .
پیدایش رهیافت ژئواکونومی بدون اشتباه و صحیح ، بالاترین سطح معقول و هماهنگی ملتهاست .
ژئواکونومی ، در میان ملتهای تجاری توسعه یافته ، به عنوان پدیده سیالی ، برای پوشش دادن به فضای جدید رقابتی درآمده است . همچنین روشی برای تحلیل سیاستهای بین المللی اکثر قدرتهای غربی است . - عزتی ،همان: - 114 دردنیایی که ملتها به دنبال فضای جدید برای مانورهایشان هستند ، رهیافت ژئواکونومی شبکه بی نظیری برای فهم و درک مسائل بین المللی ارائه می دهد
