بخشی از مقاله
چکیده
بارداری اگرچه یک وضعیت طبیعی است، اما یک دوره آسیبپذیر در زندگی زن محسوب می شود، زیرا در معرض شرایط جسمی، روانی و اجتماعی ناسازگاری قرار میگیرد که زمینه ساز بروز اختلالات روانی از جمله اضطراب خواهد بود. اضطراب یکی از شایع ترین اختلالات روانی در دوران بارداری است که اثرات منفی فراوانی از آن بر سلامت جسم و روان مادر، جنین، نوزاد، کودک و نهایتا خانواده شناخته شده است. اما تحقیقات کمی در زمینه کاهش اضطراب مادران باردار از منظر درمان های معنوی انجام شده است. بنابراین این مطالعه با هدف ارائه راهکارهایی بر مبنای درمان معنوی در اضطراب بارداری مبتنی بر آموزه های اسلام انجام شد. این مقاله مروری با مطالعه پایگاههای اطلاعاتی معتبر و مقالات چاپ شده در زمینه اضطراب از منظر اسلام با استفاده از کلید واژههای اضطراب، اضطراب بارداری، درمان معنوی، اسلام و قرآن به مروری بر درمان های معنوی شامل آوای قران کریم، نماز، توکل بر خدا، تکرار اذکار مستحبی، آموزش مهارتهای مقابلهای اسلام برگرفته از آیات قرآن، صبر و روان درمانی معنوی- مذهبی، به عنوان درمانی موثر در اضطراب پرداخته شده است. در جامعه ما مذهب از مؤثرترین تکیه گاههای روانی بشمار می رود که قادر است معنای زندگی را در تمامی عمر فراهم سازد و به ویژه مواقع سخت و بحرانی، کمکی مهم برای فرد باشد. شواهد نشان می دهند که بسیاری از اختلالات روانی- عاطفی در تعامل با مسایل معنوی قرار دارند و بدون توجه به آن، تشخیص و درمان موفقیت آمیز نخواهد بود. یافته ها نشان داد که اجرای درمانهای مذکور در درمان اضطراب در گروه های مختلف تحت مطالعه، توسط پژوهشگران مختلف موفقیت آمیز بوده است، بنابراین پیشنهاد می شود تحقیقات بیشتری در زمینه میزان تاثیر درمان های معنوی مبتنی بر آموزه های اسلام بر وضعیت اضطراب مادران باردار صورت گیرد. امید است با این کار بتوان گامی موثر در جهت بهبود وضعیت سلامت روان مادران و بدنبال آن ارتقا وضعیت سلامت روان نوزاد، کودک و خانواده برداشته شود و این جز در سایه اسلام محقق نخواهد شد.
واژه های کلیدی: اضطراب، اضطراب بارداری، درمان معنوی، اسلام ، قران
1
ستاد احیا امر به معروف و نهی از منکر
استان هرمزگان
نخستین همایش اسلام و سلامت روان- بندرعباس، اسفندماه 1391
---------------------------------------------------------------
-1 مقدمه
در جامعه رو به رشد کنونی که انسانها بیش از گذشته در برابر شرایط نامساعد و فشارآور زندگی قرار گرفتهاند، افزایش مشکلات و پیچیدگی و آمیختگی آنها با یکدیگر، افراد را در شرایطی قرار میدهد که بهطور دائم انواع فشارهای روانی را تجربه می کنند. اضطراب یکی از شایعترین بیماریها و از مهمترین اختلالات عصبی روانی به شمار میرود، به طوریکه برخی روان پزشکان و روانکاوان هسته مرکزی بخش اعظم اختلالات روانی را در اضطراب جستجو می کنند .[1] اضطراب احساسی ناخوشایند و مبهم است که همه افراد در طول زندگی با آن مواجه میشوند[2] و موجب بروز تعداد زیادی از علائم مربوط به سیستم عصبی خودکار شده [1] و از این نظر که منبع آن نامشخص است از ترس متمایز میگردد .[3] فرد مضطرب احساس دائمی نگرانی و دلواپسی از بروز اتفاقی مهم و ناگوار برای خود و خانوادهاش را دارد، لذا همیشه گوش بهزنگ است و زود هراسان میشود و خواب شبانه او مختل میگردد .[1]
نسبت ابتلای زنان به اختلالات اضطرابی تقریبا دو برابر مردان است [1] و از مهمترین دورانی که زنان در طول زندگی ممکن است دچار اختلالات اضطرابی شایع همچون اضطراب و افسردگی گردند، دوران بارداری است .[4] کلایسون و همکاران، شیوع اضطراب در زنان باردار را 22 درصد [5] و فروزنده و همکاران، شیوع اختلالات اضطرابی در سه ماهه سوم بارداری را 39/6 درصد گزارش کردند .[6]
اما اضطراب در زنان باردار عواقب منفی را بدنبال دارد. ضمن ظهور بیشتر علائم بارداری، مراجعات به پزشک افزایش مییابد و بروز زایمان زودرس در این دسته از زنان شایع تر است. شواهد فراوانی از مشکلات سلامت روانی در طول بارداری خصوصا پیرامون تولد وجود دارد که روی بهبودی، تعادل روانی، نگرش تعداد زیادی از مادران و سازگاری با وظایف مراقبت از فرزند تاثیر میگذارد .[7]
با این حال، همه اضطراب بارداری تنها به خود مادر محدود نمیشود. بلکه شواهد فراوانی از اثرات منفی آن بر جنین و نوزاد شناخته شده است. محدودیت رشد جنینی، وزن کم هنگام تولد، نمره آپگار پائین، مشکلات تنفسی [8]، سلامت پایین روانی نوزاد [9]، تکامل شناختی ضعیف در کودک [10]، از اثرات منفی است که اضطراب مادر بر نوزاد باقی میگذارد. مطالعات نشان داده، سلامت روانی نوزاد با سلامت روانی مادر باردار ارتباط تنگاتنگی دارد، بنابراین آگاه کردن مادران باردار نسبت به اهمیت حالات روحی، روانی، هیجانی و عاطفی مادر بر سلامت نوزاد، روند زایمان و حیاتی بودن این مسئله، میتواند از بسیاری از خطرات احتمالی بعدی که تعدادی از آنها شناخته شده و تعدادی ناشناخته است و ممکن است نه تنها ادامه زندگی کودک، بلکه تداوم خانواده را با مشکل مواجه سازد، جلوگیری کند .[9]
از آنجا که سلامت جسمی، روانی و اجتماعی لازمه رشد و شکوفایی انسانهاست، ایجاد و حفظ سلامت فکر و اندیشه، توانایی مقابله با مشکلات روزمره، توانایی ایجاد روابط سالم و صمیمانه با همنوعان و داشتن زندگی هدفدار و پرثمر از اهمیت خاصی برخوردار است [1]، توجه همه سازمانهای بهداشتی، امروزه به بهداشت روانی معطوف شده است و هدف اصلی بهداشت روانی، تامین سلامت فکر و روان افراد جامعه است. برای رسیدن به این هدف احتیاج به همکاری همه افراد و سازمانهای جامعه است تا ضمن برنامهریزی صحیح، امکان بروز بیماریها کاهش یابد .[11]
امروزه در کشور ما، مراقبتهای دوران بارداری محدود به معاینه منظم، انجام آزمایشهای معمول و سونوگرافی است. اما این برنامه برای مادران کافی نبوده و عدم آگاهی و آمادگی آنها منجر به بروز اضطراب، عوارض و به دنبال آن افزایش روز به روز مداخلات پزشکی میشود .[12] بنابراین جهت پیشگیری از عوارض اضطراب در مادر، کودک و خانواده لازم است ابتدا اضطراب تشخیص داده شده سپس درمان مناسب صورت
2
ستاد احیا امر به معروف و نهی از منکر
استان هرمزگان
نخستین همایش اسلام و سلامت روان- بندرعباس، اسفندماه 1391
---------------------------------------------------------------
گیرد. از جمله درمانهای موثر میتوان به شناخت درمانی -رفتار درمانی، دارو درمانی، تکنیکهای تن آرامی، داروهای گیاهی، ماساژ درمانی، مکملهای تغذیهای و درمانهای معنوی اشاره نمود .[13]
طبق پژوهشهای به عمل آمده در کشورهای مختلف باورها، اعتقادات مذهبی و نیایش، تأثیر مثبتی بر سلامت جسم و روان افراد داشته است و در درمان بسیاری از بیماریها مانند: سرطان، قلبی-عروقی و روماتوئید به اثبات رسیده است. توان و همکاران، نشان دادند که برخورداری از نگرش دینی با سلامت روانی دانشجویان ارتباط مثبت دارد و بیان کردند احساس تعلق داشتن به منبعی والا، امیدواری به یاری خداوند در شرایط استرسزای زندگی و برخورداری از حمایت روحانی منابعی هستند که افراد دیندار با استعانت از آن و در مواجهه با مشکلات، آسیب کمتری را متحمل شده و از سلامت روانی بالاتری برخوردار میباشند .[14] نتیجه مطالعه ای در ایتالیا بر روی 27100 بیمار نشان داد که درصد بهبودی بیماران معتقد به دین بیش تر است .[15] نتایج تحقیق میرباقر آجرپز و رنجبر بر روی 80 زن باردار در انتظار عمل جراحی سزارین نشان داد 20 دقیقه گوش دادن به آوای قران کریم از طریق هدفون باعث کاهش معنی دار اضطراب در گروه آزمون نسبت به گروه شاهد شده است .[16]
با توجه به اثرات منفی اضطراب در دوران بارداری بر جنین، نوزاد و کودک و نقش معنویت در سلامت روان به عنوان یکی از راهکارهای عملی برای رهایی از اضطراب و کسب آرامش و اینکه در مطالعات مختلف کمتر به موضوع کاهش اضطراب بارداری از مسیر درمانهای معنوی پرداخته شده است، در این مطالعه مروری بر راهکارهای درمان اضطراب از منظر اسلام خواهیم پرداخت، باشد که به عنوان راهکاری برای پیشگیری و یا کاهش اضطراب مادران باردار مورد استفاده قرار گیرد. لذا این پژوهش با هدف ارائه راهکارهایی بر مبنای درمان معنوی در اضطراب بارداری مبتنی بر آموزه های اسلام انجام شد.
-2 روش
این مطالعه از نوع مروری است و با مطالعه پایگاههای اطلاعاتی معتبر و مقالات چاپ شده در زمینه کاهش اضطراب از منظر اسلام، با استفاده از کلید واژههای اضطراب، اضطراب بارداری، درمان معنوی، دین، اسلام و قرآن به بررسی موضوعات مرتبط با اضطراب و راهکارهای پیشگیری و درمان آن، پرداخته شده است.
-3 یافتهها
-1-3 آوای قران کریم: آوای قران کریم بیانی رسا، سبکی شیوا و آهنگی دلربا دارد که باید این ویژگی به عرصه ظهور برسد و شنوندگان را از هر قبیل که باشند تحت تاثیر قرار دهد و جان و هستی آنان را تسخیر نموده و در قبضه خویش آورد، آنگاه است که "ان البیان سحرا" آشکارا مشاهده میشود .[17] موسیقی ناشی از تلاوت آیات قران کریم از باشکوه ترین ابعاد اعجاز قران میباشد و در جوامع اسلامی از جمله کشور ایران به عنوان یک موسیقی عرفانی دلپذیر با خواص ویژه و ملودی و ریتم مخصوص به خود میباشد [18] که از بعد اعجاز بیانی بر حالات روحی و روانی انسان تاثیر گذار است .[19]
گوش دادن به آوای قران کریم مداخلهای سیستماتیک و درمانی مکمل است که میتواند به کاهش اضطراب و علائم حیاتی کمک کند. استفاده از این روش دارای محاسنی از قبیل زمانبری کمتر، سهل الوصول بودن، ارزان بودن، غیرتهاجمی و بدون خطر بودن برای بیماران (در مقایسه با روشهای دارویی) میباشد، لذا میتوان استفاده از آن، که در نهایت موجب ارتقا روند بهبودی و رفاه حال بیماران میگردد را، توصیه نمود .[17] مطالعاتی نیز در زمینه تاثیر آوای قران کریم به عنوان یک روش درمانی غیر دارویی سودمند بر درد زایمان و انجام زایمان ایمن انجام شده است 19]و.[20
3
ستاد احیا امر به معروف و نهی از منکر
استان هرمزگان
نخستین همایش اسلام و سلامت روان- بندرعباس، اسفندماه 1391
---------------------------------------------------------------
- 2-3 نماز: نماز با همه فضیلتها و تمام آثار تربیتی فوق العاده و غالباً منحصر به فرد، آثار بهداشتی بسیار مهم و شفا بخشی دارد. آسایش روحی و روانی و نیز اثرات اخلاقی تربیتی آن بر انسانها جلوه هایی زیبا از ویژگیهای بهداشتی- درمانی نماز است. ساعات فضیلت اقامه نماز و اهمیت این لحظات از نظر دانش کرونوبیولوژی، واجبات و مستحبات وضو و آثار بهداشتی آنها، حتی شنیدن آوای جان بخش و روح افزای اذان و دعوت بهنماز، مجموعاً نماز را به عنوان یک داروی شفابخش برای بیماریهای روحی و حتی جسمی و همچنین یک واکسن مؤثر در پیشگیری از اینگونه مشکلات مطرح می کند .[21]
