بخشی از مقاله
چکیده
آب از عوامل مهم زندگی انسان، گیاهان و حیوانات میباشد و توسعه روزافزون جمعیت در برخی نقاط دنیا منجر به کمبود آب گردیده است. نیاز به ذخیره آب از هزاران سال قبل مورد توجه بوده و ایجاد سد بر روی رودخانه دارای سابقه تاریخی است. سدها در گذشته عمدتاً با هدف تأمین آب آشامیدنی و آبیاری کشاورزی بوده، ولی امروزه به دلیل نیاز انرژی و اهداف دیگر ایجاد و توسعه بیشتری یافته است. امروزه تأمین آب جهت مصارف مختلف در سطح کشورها، بخش مهمی از اهداف دولتها میباشد. سدها یکی از سازههای مهم در سیستم انتقال و منابع آب میباشند. در طول تاریخ جهان سدها در جمعآوری، ذخیرهسازی و مدیریت منابع آب مورد نیاز برای حفظ تمدنها نقش موفقیتآمیزی داشتهاند. سدها تأمین کننده منابع آبی قابل اطمینان و انرژی پاک می-باشند. که با ذخیره منابع آب برای فصول خشک سال باعث میشوند تا در مناطق خشک و خشن مردم ساکن شده و کشاورزی کنند. علاوه بر ایجاد محیطی پایدار و تهیه آب در طول سال، باعث کنترل سیلاب و تولید انرژی میگردند. ذخایر آب سدها فرصتهای تفرجی باارزشی را فراهم میکنند. هدف این مقاله شناسایی و معرفی دلایل ساخت سدها میباشد.
واژههای کلیدی: سدسازی، مدیریت منابع آب، دلایل اقتصادی ، دلایل محیطی، دلایل سیاسی.
مقدمه و بیان مسئله:
آب راز ماندگاری جهان و از عناصر بقاء و دوام چرخش زندگی در کرهی زمین است. این مادهی حیاتی در جهان معاصر با روند رو به تزاید افزایش جمعیت از یک سو و مصارف کشاورزی، خانگی و صنعتی از سوی دیگر اهمیت بسیار یافته و کمبود آن مشکلاتی را بویژه در کشورهای خشک و نیمه خشک بوجود آورده است. شناخت و معرفی هر چه بیشتر اهمیت آب، الگوی درست مصرف و بهرهبرداری بهینه و مناسب از منابع زیرزمینی و آبهای جاری مقولههایی هستند که جهان با نگرانی و دقت به آنان پرداخته شده است. حل چالش موجود تنها با استفاده از ابزار مدیریت منابع آب ممکن میباشد - مدنیلاریجانی،. - 2:1382
کمبود منابع آب رشد روزافزون جمعیت و افزایش تقاضا، برنامهریزی اقتصادی و علمی را در بهرهگیری از منابع آبی موجود به یکی از مسائل مبرم و حرفهای بدل ساخته است - فرهودی، عبدالهی،. - 81:1384 پایان قرن20 در 140 کشور جهان بیش از 45000 سد در حال ساخت بودند. 5 کشور پیشرو در ساخت سد چین، آمریکا، هند، اسپانیا و ژاپن میباشد که حدود80 درصد از سدهای بزرگ در این کشورها واقع شدهاند. با مقایسه این آمار در سال 1993میتوان نتیجه گرفت که سدسازی در برخی کشورهای دنیا رشد فزایندهای گرفته است است - ابوالحسنی، صیادی،. - 2:1390 ایران سومین کشور سدساز دنیاست - قلینژاد و کلانتری،. - 2:1391
در ایران از دههی 70 ساخت سازههای آبی ابعاد گستردهای پیدا کرده است - احمدیاوندی، بهمئی، سپهوند، لجماورک مرادی،. - 33:1393 از دیرباز روش-های مختلفی برای بهرهبرداری و استفاده از منابع آب وجود داشته است که میتوان به احداث سدها به عنوان یکی از روشها اشاره نمود. دامنه رشد و توسعه تکنولوژی و فنآوری در عصر امروز گذر از روشهای سنتی و دستیابی به روشهای فنی و مدرن را نیز برای ایجاد چنین سدهایی فراهم نموده است به گونهای که در حال حاضر سدسازی به عنوان یک فن و تخصص مطرح شده است - کردوانی، . - 92 :1388 هدف مقاله دلایل و منافع اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و محیطی سدسازی با استفاده از روش توصیفی، از منابع کتابخانهای در جمعآوری اطلاعات استفاده شده است.
مبانی نظری
اقلیم خشک کشورهایی مانند ایران موجب شده است، سدسازی به عنوان شیوهای مهندسی و با استفاده از فناوریهای جدید، برای تنظیم و بههنگامسازی جریان آب، بهرهبرداری زراعی و آشامیدن و دیگر کاربردها مورد توجه قرار گیرد. سدسازی در کشور ما دارای پیشینهای دیرین و تاریخی است و در این دوران، به نظر میرسد تنها راه حل بحران کمآبی در کشور باشد - محتشمی، صالح، نظری، رفیعی،. - 128:1393 سدها یکی از سازههای مهم در سیستمهای انتقال و منابع آب میباشند. سالهاست که احداث سدها به عنوان مانعی در برابر حرکت آب و ذخیره کردن آن در مخازن عظیم، کنترل سیلاب و تولید انرژی و آب مورد نیاز کشاورزی و صنعت یکی از راهکارهای اساسی به شمار رفته است - پیرستانی، شفقتی، . - 40 :1388
بهرهبرداری از امکانات طبیعی، پیشرفت اجتماعی و رشد اقتصادی نبایستی به شکلی انجام پذیرد که اضمحلال منابع پایه یعنی آب، خاک، جنگل، مرتع و حیات وحش، هوارا در برداشته و آسیب جبران ناپذیری را متوجه محیط زیست سازد - طاهریصفار، ابوالحسنی، شاهنوشی فروشانی، . - 2 :1394 توسعه پایدار به این معنی است که منابع طبیعی به شیوهای استفاده و مدیریت شود که ظرفیتهای اکوسیستم موجود برای نسلهای آینده باقی بماند - طاهریصفار و همکاران، . - 3 :1394 افزایش جهانی ساخت سدها در طول قرن بیستم و اثرات منفی سدسازی مسئولان ساخت سدها را به اتخاذ شیوههای پایدار در ساخت و ساز و بهرهبرداری از سدها واداشته است.
کمیسیون جهانی سدها در سال 1998 به منظور بهکارگیری روشهای پایدار در توسعهی سدها ایجاد شد. در سال 2000 گزارش WCD و در سال 1992 اصول دوبلین و در سال 2007 اصول برزین برای دستیابی بیشتر به رسیدن به توسعهی پایدار رودخانهها و سدها تشکیل شدهاند . - Beck, Classen, Hundt, 2012, 2 - در مدلی که در سال 1995 بوسیلهی سراگلدین1 مطرح گردید، اهداف اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی را به صورت مثلث بیان کرده است. بدون اینکه نظمی سلسله مراتبی بین آن اهداف وجود داشته باشد. و منجر به تعریف بسیار مجزای اهداف اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی میشود - طاهریصفار و همکاران،. - 3:1394
تعریف مفاهیم پایداری از ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی:
پایداری زیست محیطی:2 یک سیستم از نظر محیطی پایدار باید از منابع پایه با ثبات حمایت کند و از استخراج بیش از حد منابع و یا عملکردهای تهیسازی منابع محیطی جلوگیری نمایند. در پایداری محیطی همچنین باید از تنوع زیستی، ثبات پایداری جوی وسایر کارکردهای اکوسیستم، که معمولاً به عنوان منابع اقتصادی طبقهبندی نمیشوند نیز حمایت شود . - Harris, 2000 - پایداری اقتصادی:3 پایداری اقتصادی را میتوان به این صورت تعریف نمود که انتخاب آن گزینهای که براساس بهترین دانش اقتصادی موجود باعث رشد اقتصادی وسیع و پایهای و توسعه بلند مدت میگردد. رشد اقتصادی به تنهایی مناسب نمیباشد اما به عنوان وسیلهای برای پیشرفت زندگی انسان ارزشمند است. بر این اساس، پایداری اقتصادی را بایستی در متن سیاستهای مقدم دیگر مثل پایداری سیاسی و اجتماعی، مناسبتهای فرهنگی و مدیریت صحیح منابع طبیعی جست و جو نمود.
بر این نکته نیز بایستی تأکید نمود که پایداری اقتصادی به طور اعم و تعدیل ساختاری به طور خاص چالشهای جهانی هستند که بیشتر کشورهای جهان با آن مواجه میباشند.پایداری اجتماعی: پایداری اجتماعی، تداوم تمدنی است که در آن انسانها توزیع عادلانه بین اغنیا و فقرا را شاهد بوده و کیفیت زندگی حاصل آن است. به طور کلی، کاهش تنشهای اجتماعی، شیوهی سازماندهی سازگار با شرایط اجتماعی، شیوهی سازمان-دهی سازگار با شرایط اجتماعی، برابری برای ناتوانان، و زنان و گروه اجتماعات، حقوق سیاسی و مشارکت و ترویج ارزشهای اجتماعی از محورهای اصلی پایداری اجتماعی است - طاهری صفار، و همکاران، . - 4 :1394
یافتهها
تاریخچهی مدیریت منابع آب
