بخشی از مقاله
چکیده
هــدف فرآینــد کــاوی2 اســتخراج اطلاعــات مــورد نیــاز از داده هــای ثبــت شــده در سیســتم مــدیریت یکپارچــه شــرکت( ERP) 3 اســت. هــدف ایــن مقالــه معرفــی ایــن راهکــار نــوین و پاســخ بــه ایــن ســوال اســت کــه چــرا حسابرســان داخلــی و خــارجی بایــد امکانــاتی را کــه فرآینــد کــاوی ارائــه مــی دهــد را در کــانون توجهــات خــود قــرار دهنــد و در صــورت برتــری ایــن روش نســبت بــه رویــه هــای مرســوم حسابرســی، در نحــوه انجــام فرآینــد حسابرسـی بطــور کلــی بــازنگری نماینــد. در ایــن مقالــه ارزش افـزوده ای کــه فرآینــد کــاوی بــرای حسابرســی بــه ارمغان می آورد را بررسـی خـواهیم نمـود. بحـث اصـلی بـر سـر ایـن دغدغـه اسـت کـه ایـن منـابع ارزش افـزوده که در متن مقاله بـه آنهـا اشـاره خواهـد شـد بـه طـور کامـل در ادبیـات حسابرسـی و فرآینـد کـاوی مـورد توجـه قــرار نگرفتــه و درک نگردیــده انــد، بلکــه بیشــتر بــه آنهــا بــه عنــوان گونــه ای از روشــهای تحلیــل آمــاری نگریسته شده تـا بـه عنـوان ابـزاری نـوین در حسابرسـی. امـا بایـد توجـه داشـت کـه اسـتفاده از فرآینـد کـاوی در حسابرســی مبتنــی بــر ریســک بــویژه در مراحــل شــناخت واحــد تجــاری تغییراتــی شــگرف در نحــوه حسابرســی واحدهای تجاری ایجـاد خواهـد نمـود کـه ایـن مهـم فرآینـد کـاوی را بـه یکـی از عرصـه هـای نـوین و منحصـر به فرد در حوزه حسابرسی تبدیل خواهد نمود.
واژه هــای کلیــدی: مراکــز ثبــت رویــدادها4، فرآینــد کــاوی، حسابرســی داخلــی و حسابرســی مستمر
2- Process Mining 3- Enterprise Resource Planning 4- Event Log
1
مقدمه
فرآینــد کــاوی ابــزاری جدیــد و بســیار کــاربردی در رابطــه بــا تحلیــل سیســتماتیک داده هــای ثبــت شــده در سیســتم مــدیریت یکپارچــه شــرکت (ERP) اســت. تمرکــز و هــدف اصــلی فرآینــد کــاوی کشــف چگــونگی انجــام فرآینــدهای مختلــف یــک شــرکت یــا فعالیــت تجــاری اســت. شناســایی و تحلیــل فرآینــدها هســته مرکــزی راهکارهــای تجــاری مــدرن ماننــد مــدیریت بــر مبنــای فعالیــت5، مهندســی مجــدد فرآینــدهای تجــاری و هــوش تجــاری اســت. از آنجــایی کــه فرآینــدهای تجــاری در عمــل بســیار پیچیــده هســتند و اغلــب بــا ســایر فرآینــدها تقابل دارند، چه همزمان و چـه بـا تـاخیر، اکثـرا هـیچ رابطـه ای بـا آنچـه کـه طـراح فرآینـد از قبـل انتظـار داشـته ندارند.
همزمــان بــا نهادینــه شــدن ERP در شــرکتهای کوچــک و متوســط، فرآینــد کــاوی راهکــاری بــرای بهــره بــرداری از اطلاعــات گســترده ای کــه شــرکتها روزانــه جمــع آوری و ثبــت و ضــبط مــی کننــد فــراهم مــی آورد و چنــان دیــدی بــه حســابرس مــی دهــد کــه چگــونگی انجــام فرآینــدها در ایــن شــرکتها (شــرکتهای دارای (ERP را درک کنـد. بـه جـرات مـی تـوان گفـت کــه بیشـتر مراحـل آزمونهـای شـناخت سیسـتم هـای کنترلــی و نیــز آزمونهــای رعایــت را مــی تــوان بــا اســتفاده از ایــن تکنولــوژی و بصــورت رایانــه ای و بــا درصــد خطــای در حد صفر انجام داد.
لزوم بکارگیری فرآیند کاوی
دغدغــه اصــلی طرفــداران اســتفاده از فرآینــد کــاوی در حسابرســی ایــن اســت کــه اگــر حسابرســان مــی خواهنــد مجدانــه بکــارگیری فرآینــد کــاوی را در نظــر داشــته باشــند، صــراحتا بایــد ایشــان را متقاعــد ســاخت کــه فرآینــد کاوی شیوه ای جدید از حسابرسی است نه شیوه ی جدید تحلیل آماری.
حال سـوالی کـه بـه ذهـن خطـور مـی کنـد ایـن اسـت کـه چـرا حسابرسـان بایـد از ایـن تکنولـوژی اسـتفاده و بـه تــدریج در رویــه هــای ســنتی حسابرســی تجدیــد نظــر نماینــد؟ پاســخ ایــن ســوال را بــا شناســایی و معرفــی منــابع ارزش افزوده ای که فرآیند کاوی در حسابرسی ایجاد می کند، میدهیم. این منابع عبارتند از:
-1 فرآیند کاوی تمـام جمعیـت داده هـا را مـورد تجزیـه و تحلیـل قـرار مـی دهـد و نـه صـرفا نمونـه ای از آنها را.
5- activity based management
2
-2 موشــکافی ایــن موضــوع کــه کــه داده هــا از فــرا داده هــا-6داده هــایی کــه مســتقل از اعمــل صــاحبکار وارد می شوند-تشکیل شده اند نه صرفا داده هایی که توسط صاحبکار وارد شده اند.
-3 فرآینــد کــاوی حســابرس را قــادر مــی ســازد تــا بــه طــور کــاراتر مــدل ریســک حسابرســی را بکــار گیــرد، آن هــم بوســیله فــراهم ســاختن راههــای مــوثر هــدایت گامهــای مــورد نیــاز فرآینــدها و نیــز هدایت رویه های تحلیلی.
-4 فرآینــد کــاوی حســابرس را قــادر مــی ســازد تــا تحلیــل هــایی را انجــام دهــد کــه بــا ابزارهــای فعلــی حسابرســی امکانپــذیر نیســت ماننــد کشــف راههــایی کــه در آنهــا فرآینــدهای تجــاری در عمــل صورت می پذیرد و نیز شناسایی روابط اجتماعی بین اشخاص.
نکته قابل ذکـر ایـن اسـت کـه ایـن منـابع ارزش افـزوده بـه طـور کامـل در ادبیـات حسابرسـی درک نشـده انـد و صــرفا بــه آن بــه عنــوان یــک متــدولوژی آمــاری نگریســته شــده تــا کــاربرد آن در عرصــه عمــل حسابرســی. بــه نظر می رسـد تنهـا زمانیکـه حسابرسـان و محققـان رشـته حسابرسـی ابعـاد نـو و منحصـر بـه فـرد فرآینـد کـاوی را درک کنند پذیرش آن در نحوه عمل حسابرسی موجه خواهد گشت.
-2 منابع ارزش افزوده فرآیند کاوی هنگام اعمال آن در حسابرسی
-2,1 ثبت رویدادها و فرا داده ها
مرکز فرآیند کاوی تجاری7 فرآیند کاوی را بدین صورت تعریف می کند:
"ایــده و هــدف اصــلی فرآینــد کــاوی اســتخراج دانــش از ثبــت رویــدادها اســت کــه توســط یــک سیســتم اطلاعــاتی ثبــت گردیــده انــد. تــا همــین اواخــر اطلاعــات موجــود در ایــن ثبــت هــا بــه نــدرت بــرای تحلیــل فرآینــدهای اساســی و اصــلی مــورد اســتفاده قــرار مــی گرفتنــد. فرآینــد کــاوی قصــد دارد تــا بوســیله فــراهم آوردن تکنیکهــا و ابزارهــای مناســب جهــت کشــف و شناســایی فرآینــدها، کنترلهــا، داده هــا و ســاختارهای ســازمانی و اجتمــاعی، ایــن مهــم را بهبــود بخشــد. از آنجاییکــه تمــام سیســتمهای اطلاعــاتی مجهــز بــه ثبــت رویدادها هستند، فرآیند کاوی به حوزه ای زنده و پویا جهت تحقیق و مطالعه تبدیل شده است."
همانگونه که تعریـف بـالا اشـاره مـی کنـد، منبـع داده هـای فرآینـد کـاوی " مراکـز ثبـت رویـدادها " اسـت کـه بـه آن "زنجیــره عطـف حسابرســی"8 نیـز مــی گوینـد کــه بــه ایـن صــورت تعریـف شــده اسـت: "ثبــت فعالیتهــای
6- Meta Data 7-Business Process Mining Center
3
سیســتم رایانــه ای بــه ترتیــب تــاریخ کــه در یــک پوشــه درون سیســتم ذخیــره مــی گردنــد. پوشــه مــذکور را مــی توان بعـدها توسـط متـولی سیسـتم مـورد بـازنگری قـرار داد تـا اقـدامات کـاربر بـر روی سیسـتم و یـا فرآینـدهای انجــام شــده بــر روی سیســتم را شناســایی کــرد." علیــرغم وجــود واژه "حسابرســی" در عبــارت زنجیــره عطــف حسابرســی، حسابرســان مــالی اســتفاده کمــی از فرآینــد کــاوی جهــت آزمــون داده هــای موجــود در مراکــز تاریخچـــه رویـــدادها کـــرده انـــد و عبـــارت زنجیـــره عطـــف حسابرســـی اغلـــب محـــدود بـــه تکنولـــوژی اطلاعــات((IT و چرخــه هــای امنیتــی ســایبری گشــته اســت. بنــابراین بــرای جلــوگیری از اشــتباه و پیچیــدگی از بکــارگیری عبــارت "زنجیـــره عطــف حسابرســـی" خــودداری کـــرده و بجــای آن از عبـــارت "مراکــز ثبـــت رویدادها" بهره میگیریم.
میتــوان گفــت بزرگتــرین مزیــت فرآینــد کــاوی ایــن اســت کــه فرآینــدهای واقعــی را بــر اســاس اطلاعــات موجــود در مراکــز ثبــت رویــدادها سیســتم اطلاعــاتی آشــکار مــی ســازد. یکــی از منــابع ارزش افــزوده ای کــه فرآینــد کــاوی بــرای حسابرســی بــه ارمغــان مــی آورد ایــن اســت کــه اســتفاده از آن حســابرس را قــادر خواهــد ســاخت از نحــوه عمــل اســتاندارد حسابرســی کــه صــرفا بــر نمونــه گیــری تکیــه مــی کنــد بــه ســمت رســیدگی بــه کــل مجموعــه داده هــا حرکــت کنــد. بــدون داشــتن اطلاعــات کــافی، احیــا مجــدد تمــام مراحــل و فعالیتهــا در یــک فراینــد تجــاری غیــر ممکــن اســت. بــه بیــان دیگــر هرچــه ابــزار فرآینــد کــاوی بوســیله داده هــای بیشــتری تغذیــه شــود درک فرآینــدهای اصــلی تجــاری بهبــود خواهــد یافــت. اگرچــه ملاحظــاتی در مــورد پیچیــدگی داده هــا ممکــن اســت محــدودیتهایی را بــر کیفیــت مراکــز ثبــت رویــدادها اعمــال کنــد، امــا ایــن واقعیــت وجــود دارد کــه امــروزه سیســتمهای ERP داده هــای بیشــتری را نســبت بــه آنچــه کــه مــورد اســتفاده نحــوه عمــل اسـتاندارد حسابرســی قــرار مــی گیــرد، ثبـت و ضــبط مــی کننــد و فرآینــد کـاوی حسابرســان را بــه ابــزاری مجهــز می کند تا بتوانند به محتوای اطلاعاتی این داده های استفاده نشده دسترسی پیدا کنند.
برای درک موضـوع، در ابتـدا شـیوه مرسـوم انجـام عملیـات حسـابداری را مـرور مـی کنـیم. تـا همـین چنـد دهـه قبــل (و هنــوز در بســیاری از شــرکتهای در حــال توســعه)، معــاملات بصــورت دســتی در دفــاتر روزنامــه و کــل ثبــت مــی گردیدنــد کــه در ایــن محــیط بــه درســتی مــی توانســتیم حســابداری را "دفتــر داری" تعریــف کنــیم. بــا اینکــه در حــال حاضــر دفــاتر کــل بصــورت مجموعــه ای از داده هــای یــک سیســتم ERP هســتند، یــک وجــه ضــروری دفتــر داری هنــوز تغییــر نکــرده اســت: اینکــه حســابرس هنگــام بررســی معــاملات انجــام شــده توســط
8- Audit Trail
4
شـــرکت حسابرســـی شـــونده، داده هـــای خـــود را تمامـــا از ثبتهـــای انجـــام شـــده توســـط کارمنـــدان شـــرکت حسابرسـی شـونده بدسـت مــی آورد و عـلاوه بـر ایـن حســابرس معمـولا قـادر نخواهـد بــود تـا بگونـه ای مســتقل تایید کند که چه کسی و در چه زمانی این ثبتها را وارد سیستم نموده است.
ایــن موضــوع چالشــی بنیــادی در حرفــه حسابرســی اســت؛ در حالیکــه حســابرس بــه کــار گرفتــه مــی شــود تــا فعالیتهــای حسابرســی شــونده را تاییــد کنــد، رویــه هــای حسابرســی تقریبــا بــه کلــی وابســته بــه داده هــایی هســتند کــه توســط حسابرســی شــونده ثبــت گردیــده انــد. فرآینــد کــاوی ابزارهــایی را فــراهم مــی کنــد کــه از طریــق آن حســابرس مــی توانــد از محــدودیتهای ایــن چــالش رهــایی یابــد. بــا عنایــت بــه قابلیتهــای سیســتم ERP کــه از آن ثبــت رویــدادها اســتخراج مــی گــردد، بــه داده هــایی دسترســی خــواهیم داشــت کــه بصــورت اتوماتیــک و مســتقل از شخصــی کــه رفتــارش تحــت تــاثیر حسابرســی اســت، وارد شــده انــد. بــا داشــتن دسترســی بــه مرکــز ثبــت رویــدادها حســابرس نــه تنهــا دیگــر محــدود بــه داده هــای وارد شــده توســط حسابرســی شــونده نخواهــد بــود، بلکــه مجموعــه ای مســتقل از آنچــه کــه مــا آن را "فــرا داده" مــی نــامیم در اختیــار خواهــد داشــت کــه مربوط به شرایطی است که در آن حسابرسی شونده داده ها را وارد سیستم نموده است.
در پــایینترین ســطح، فــرا داده دربرگیرنــده ی یــک برچســب زمــان9 بــرای معــاملات و یــک شناســاگر10 جهــت شناســایی شــخص وارد کننــده داده هاســت، اگرچــه مــی توانــد بســیار بیشــتر از ایــن باشــد؛ شــامل ثبتهــای مربــوط بــه اصــلاحات و یــا حتــی تمــام ضــربه کلیــدهای وارد شــده جهــت ثبــت معــاملات. هــر چقــدر اطلاعــات موجــود در مراکــز ثبــت رویــدادها کــاملتر باشــد و هرچــه حســابرس دسترســی بیشــتری بــه تمامیــت مراکــز دســتگاههای مختلــف (سیســتم ERP، مراکــز دســتگاههای دســتی کــاربران، ســوابق شــبکه ای کــاربران و...) داشــته باشــد، فرآیندهای کشف شده مطابقت بیشتری با فرِآیندهای تجاری واقعی خواهند داشت.
برای مثال از طریـق فرآینـد کـاوی حسـابرس قـادر خواهـد بـود تـا چگـونگی انجـام فرآینـدهایی ماننـد خریـد تـا پرداخــت وجــه آن را بــا آنچــه کــه بایــد باشــد مقایســه نمایــد و یــا بــرای مثــال از ایــن طریــق چگــونگی تــاثیر تفکیــک وظــایف کنترلــی بــر رویــدادها را شناســایی نمایــد. اســتخراج چنــین اطلاعــاتی در رابطــه بــا فرآینــدهای تجــاری آن هــم صــرفا از داده هــای مربــوط بــه معــاملات اگــر غیــر ممکــن نباشــد بســیار دشــوار خواهــد بــود. امــا هنگــامی کــه داده هــای معــاملات بــا فــرا داده هــا و ثبــت آنهــا در مراکــز ثبــت رویــدادها همــراه مــی گــردد ایــن
9-- time stamp
10- user Id
5
مهــم امکانپــذیر مــی گــردد و نهایتــا بــا تکنیکهــای فرآینــد کــاوی اجرایــی خواهنــد شــد. در شــکل زیــر نمــایی از سازوکار جریان داده های حسابداری و جایگاه مراکز ثبت رویدادها را مشاهده می نمایید.
شکل -1 جریان داده های حسابداری و اکتشاف فرآیند
-2,2 استخراج اطلاعات مربوط به حسابرسی از مراکز ثبت رویدادها
در ســاده تــرین حالــت، تمــام سیســتم هــای ERP بــه طــور مســتقل از کــاربر معــاملات را بــر اســاس تــاریخ ثبــت مــی کننــد( بــرای مثــال بجــای اتکــا صــرف بــه تــاریخ وارد شــده توســط کــاربر) و از کــاربران مــی خواهنــد تــا شناسه هـای کـاربری خـود بـه سیسـتم را وارد نماینـد. ایـن تـاریخ و شناسـه ی کـاربری بـه تنهـایی بـرای بسـیاری از تحلیــل هــای فرآینــد کــاوی کافیســت امــا اگــر ســایر فــرا اطلاعــات11 نیــز اســتخراج گردنــد کارهــای بیشــتری می تـوان انجـام داد ؛ ماننـد داده هـای وارد شـده اولیـه و اصـلاحات بعـدی آنهـا، اثـر انگشـت یـا سـایر اطلاعـات فیزیکــی جهــت جلــوگیری از اســتفاده از رمــز عبورهــای ســرقتی، ثبــت هــای جســتجو در اینترنــت، مراکــز ارتباطی و یا حتی تمام ضربه کلیدها.
در ایــن قســمت بــا مثــالی بحــث را کمــی شــفاف تــر مــی نمــاییم. بــرای مثــال فــاکتور موجــود در شــکل 2 اطلاعــاتی را کــه وارد سیســتم ERP یــک شــرکت شــده و چگــونگی توصــیف آن رویــداد توســط مرکــز ثبــت
11- meta information
6
رویــدادها را نشــان مــی دهــد. ســمت راســت داده هــای مربــوط بــه فــاکتور را نشــان مــی دهــد کــه توســط کــاربر وارد مــی شــوند، کــه از منظــر حسابرســی ایــن کــار (ورود داده) را حسابرســی شــونده انجــام مــی دهــد. مــا
ایــن داده را "داده ورودی" مــی نــامیم چــرا کــه تحــت تــاثیر رفتــار قابــل کنتــرل شــخص وارد کننــده ثبــت شــده اســت و بــرعکس فــرا داده اســت کــه بطــور مســتقل از حسابرســی شــونده و توســط سیســتم ERP ثبــت مــی گــردد. ایــن داده ورودی نــوعی داده اســت کــه بــه محــض اینکــه داده ذخیــره شــد در دســترس اســت ماننــد شــماره فــاکتور، تــاریخ ارســال، فروشــنده و غیــره. همچنــین ایــن همــان نــوع داده ای اســت کــه بــه طــور مکــرر توسط حسابرسان مورد استفاده قرار می گیرد.
داده های ورودی
فاکتور شماره × 003 فروشنده: شرکت مروارید × تاریخ: 10 آذر × 1390 850,000 ریال ×
شرح: بابت خدمات اینترنتی آبان ماه × 90
" امضاء محمدی " ×
" امضاء قاسمی"
داده های موجود در مرکز ثبت رویدادها ×
فاکتور شماره × 003 فروشنده: شرکت مروارید × تاریخ: 10 آذر × 1390 850,000 ریال ×
شرح: بابت خدمات اینترنتی آبان ماه × 90
" امضاء محمدی " ×
" امضاء قاسمی " ×
بعلاوه ×
"ایجاد فاکتور" × برچسب زمانی: 12 آذر 2010؛08:23 صبح × ایجاد کننده: خالقی ×
مشخصات: فروشنده: مروارید تاریخ:1390/090/10،مبلغ: 75,000 ریال × شرح: خدمات اینترنتی آبان ماه × 90 "تغییرات" ×
برچسب زمانی:12 آذر 2010؛08:43 صبح × ایجاد کننده: محمدی × مشخصات تغییر یافته: مبلغ × قیمت قدیمی: 75,000 ریال × قیمت جدید: 85,000 ریال × "امضا" ×
برچسب زمانی: 12فوریه 2010؛08:44صبح × انجام دهنده: محمدی
ورودی های داده
ها داده فرا
شکل -2 شبیه سازی داده های ورودی و تاریخچه رویدادهای یک فاکتور
7
قسمت چپ شـکل 1 نیـز داده هـایی را نشـان مـی دهـد کـه در مرکـز ثبـت رویـدادها ذخیـره شـده انـد. بـا توجـه بــه تعریــف مرکــز ثبــت رویــدادها کــه از علــوم رایانــه ای برگرفتــه شــده، تمــام داده هــای ورودی نیــز بخشــی از مرکــز ثبــت رویــدادها هســتند امــا واضــح اســت کــه ثبتهــای منحصــر بــه فــردی کــه در مرکــز ثبــت رویــدادها هســتند مــورد توجــه و علاقــه حســابرس هســتند زیــرا کــه بصــورت اتوماتیــک توســط سیســتم و مســتقل از حسابرســی شــونده وارد شــده انــد. ایــن همــان فــرا داده اســت کــه مرکــز ثبــت رویــدادها را نســبت بــه صــرفا مجموعه ای از داده های ورودی گسترده تر می سازد.
فــرا داده حســابرس را قــادر مــی ســازد تــا ثبــت یــک معاملــه (رویــداد مــالی) را بوســیله شناســایی روابــط بــین آن معاملــه و ســایر معــاملات موجــود در پایگــاه اطلاعــاتی احیــا ســازد. ایــن روابــط شــامل تغییــرات فــاکتور و مشخصــه هــای اشــخاص در ارتبــاط بــا فــاکتور مــی باشــد کــه بــه هــر نحــوی در فرآینــد تجــاری مربــوط بــه ایــن فاکتور نقش داشته اند.
بنــابراین بــا تجزیــه و تحلیــل اطلاعــات موجــود در مرکــز ثبــت رویــدادها کــه در شــکل 1 نشــان داده شــده، حسابرس می تواند سلسله مراحل رویداد مالی را به شرح زیر احیا کند:
-1 در 12 آذر، ســاعت 8:23 صــبح: خــالقی فــاکتور شــماره 3 را در سیســتم ثبــت نمــود، قســمت فروشــنده (مرواریــد) را تکمیــل کــرد و تــاریخ فــاکتور (1390/09/10)، مبلــغ فاکتور (75,000) و شرح سند (بابت خدمات اینترنتی آبان(90 را وارد نمود.
-2 در 12 آذر، ســاعت 8:43 صــبح: محمــدی مبلــغ فــاکتور را از 75,000 ریــال بــه 85,000 ریال تغییر داد.
-3 در 12 آذر، ساعت 8:44 صبح: محمدی فاکتور شماره 3 را امضا و ممهور نمود.
-3فرآیند کاوی در عمل
زمینــه پــذیرفتن و بکــارگیری فرآینــد کــاوی بــر مــدل ریســک حسابرســی بنــا شــده اســت، زیــرا کــه چــارچوب مــدل ریســک پارامترهــای حسابرســی را تعیــین مــی کنــد. طبــق بخــش 40 اســتانداردهای حسابرســی، ریســک حسابرســی ریســک اظهــار نظــر نامناســب حســابرس در رابطــه بــا صــورتهای مــالی بــا تحریــف بــا اهمیــت اســت. مدل ریسک حسابرسـی بـه عنـوان یـک راهنمـا بـرای حسابرسـی صـورتهای مـالی عمـل مـی کنـد کـه هـدف آن
8
کــاهش ریســک حسابرســی بــه انــدازه مناســب اســت. ریســک حسابرســی تــابع دو جــزء اســت: ریســک عــدم کشف و ریسک تحریف با اهمیت.
اســتاندارد حسابرســی شــماره 315 بیــان میــدارد کــه حســابرس بایــد ریســک تحریــف بــا اهمیــت را در دو ســطح مــورد ارزیــابی قــرار دهــد: ریســک ذاتــی و ریســک کنتــرل. همچنــین اســتاندارد مــذکور الزامــاتی را جهــت شناســایی و ارزیــابی ریســک تحریــف بــا اهمیــت مقــرر مــی دارد. همــانطور کــه مــی دانیــد جهــت ارزیــابی ریســک شــش مرحلــه وجــود دارد کــه در اینجــا بــه دو مــورد آنهــا اشــاره مــی کنــیم کــه مــی تــوان بــا فرآینــد کاوی آنها را به بهترین شکل ممکن انجام داد.
رویه شماره:2 کسب درک کلی نسبت به اعمال کنترلهای داخلی در رابطه با گزارشگری
