بخشی از مقاله
كاربردهای فناوری اطلاعات در ايجاد اشتغال
1- مقدمه
در عصرحاضر اشتغال زايي يكي از دغدغه هاي مهم مديران و برنامه ريزان جوامع بشري محسوب مي گردد. به طوريكه در گزارشي كه در سال 2000 توسط سازمان جهاني كار منتشر شد، بر اين موضوع تاكيد گرديده است كه كشورهاي جهان تا سال 2010 ميلادي بايد قادر به ايجاد 500 ميليون موقعيت شغلي جديد باشند (دفتر بين المللي كار ، 1999). در عين حال عواملي همچون رشد اقتصادي، استقبال از مهاجرت، تغييرات چشمگير در وضعيت جمعيتي، جهاني شدن، تسهيل در ارتباطات، تولد و شكل گيري سازمان هاي جديد و طرح ديدگاه هاي نوين در زمينه مديريت و سازمان و همچنين تحولات شگرف در فناوري و ظهور
فناوري هاي نو موجب تاثيرات غيرقابل انكاري بر بازار كار و مشاغل شده است. در اينجا، مهم ترين عوامل موثر بر اشتغال و مشاغل بررسي مي شوند.
الف- رشد اقتصادي: افزايش آمار نيروي كار موجب افزايش قدرت خريد افراد جامعه شده و در افزايش تقاضاي جامعه نمود پيدا مي كند. بنگاه هاي تجاري نيز فعاليت هاي خود را توسعه داده تا پاسخگوي تقاضاي جامعه باشند. از طرفي فعال شدن تجارت بين الملل نيز موجب رشد و توسعه اقتصاد جهاني خواهدشد
. زنجيره تحركات اقتصادي پيش گفته، زمينه ساز پيدايش مشاغل جديد در همه حرفه ها مي گردد.
ب- تغييرات جمعيتي: ويژگي هاي جمعيتي مانند سن، جنسيت، پيشينه فرهنگي و سطح تحصيلات در جامعه، مي تواند در تعيين نيازهاي جامعه موثر باشد. يك جامعه جوان نياز به مربيان آموزشي و مدارس بيشتري دارد در صورتي كه يك جامعه پير، نياز بيشتري به خدمات بهداشتي و درنتيجه پزشك و پرستار دارد.
ج- جهاني شدن : انقلاب فناوري اطلاعات، كاهش هزينــه هـاي مخابراتي و ظهور پديده تار جهان گستر ، موجب ورود رايانه هاي پر قدرت شخصي به منازل و دفاتر كار افراد شد. بتدريج نياز زندگي و تجارت، افراد جامعه را در سراسر جهان به هم پيوند داده و مرزهاي جغرافيايي را پشت سر گذاشت. چرخش سريع
اطلاعات و سرمايه بين كشورها و افراد جامعه به روند جهاني شدن سرعت بخشيده و اين امر نيز تاثير بسزايي بر وضعيت اشتغال داشته است (بوتس ، 1999).
در اين ميان يكي از فناوري هايي كه طي چند دهه گذشته، اساس و بستر تحول در زندگي بشر بوده فناوري اطلاعات و ارتباطات است. به طوريكه فناوري اطلاعات و ارتباطات نه تنها خود موجب توليد موقعيت هاي جديد شغلي شده، بلكه زمينه ساز تغييرات بنيادي در ماهيت بسياري از مشاغل هم بوده است (طيب، 1379).
امروزه كاربردهاي متنوع و گسترده اي از فناوري هاي اطلاعاتي و ارتباطاتي در محيط كــار مطرح شده كه از جمله آنها مي توان به سيستم هاي خبره، پردازش تصويري، اتوماسيون اداري و روبات ها اشاره كرد. به طوريكه كاربردهاي فناوري هاي فوق تحولات چشم گيري را بر وضعيت اشتغال نيرو و بازاركار داشته و این در حالی است که فناوری اطلاعات فرصت های بسیاری را برای اشتغال به همراه دارد .
البته اين نظريه قديمي كه روند مكانيزه شدن امور و فعاليت هاي كاري موجب افزايش بيكاري خواهدشد، هنوز در جهان طرفداراني دارد. ولي به راستي آيا فناوري اطلاعات اشتغال زاست يا اشتغال زدا؟ تغييرات جمعيتي چه تاثيري بر آمار بيكاري داشته است؟ آيا عصر اطلاعات مي تواند موجب ظهور موقعيت هاي
شغلي جديدي گردد؟ آيا در فضاي جديد ارتباطات، مي توان افراد متقاضي شغل را با موقعيت هاي شغلي موجود در آن سوي جهان مرتبط ساخت؟ آيا ارتباطات مردم در دهكده جهاني تاثيري بر روند مهاجرت نخبگان خواهد داشت؟ آيا روند حركت فناوري اطلاعات و تاثيــر آن بر موقعيت هاي شغلي ملت ها قابل پيش بيني است؟ و در نهـايت، آيا فناوري اطلاعات مي تواند پاسخي براي حل بحران بيكاري و كارآفريني داشته باشد؟ (بوتس، 1999). براي پاسخ به سوالات فوق به نمونه هاي زير توجه كنيد.
يكي از كشورها كه در اشتغال زايي از رهگذر فناوري اطلاعات و ارتباطات به موفقيت هاي جهاني دست يافته هندوستان است. اين كشور صدور محصولات نرم افزاري خود را ابتدا از ايالات متحده آمريكا، اروپا و ژاپن آغاز كرد. در سال 1984 درآمد هند از اين صنعت تنها 10 ميليون دلار و در سال 89 يعني 5 سال بعد، به 8 ميليارد دلار رسيد. در تحقيقي كه يكي از شركت هاي بزرگ مشاوره مديريت، به نام مك كنزي انجام داد، پيش بيني شده است كه چنانچه صنعت نرم افزار هند روند كنوني را ادامه دهد، تا پايان سال 2010، درآمدي بالغ بر 87 ميليارد دلار نصيب اين كشور شده و بيش از دو ميليون شغل جديد در هند ايجاد خواهدشد. جدول1 ميزان درآمد كشور هندوستان ناشي از صادرات نرم افزار بين سال هاي 1990 تا 2008 را نشان مي دهد (مطالعه پشتيباني شده آمريكايي انجمن فناوري اطلاعات ،2000).
جدول1- ميزان درآمد كشور هندوستان ناشي از صادرات نرم افزار بين سال هاي 1990 تا 2008 (مطالعه پشتيباني شده آمريكايي انجمن فناوري اطلاعات،2000)
همچنين، در مطالعه ديگري كه طي سال هاي 1985 تا 2003 در ايالات متحده آمريكا انجام شده بيانگر آن است كه فناوري هاي اطلاعاتي و ارتباطي تاثير بسياري بر رشد توليد ناخالص ملي اين كشور داشته و اين تاثيرات همچنان در حال رشد مي باشد (مقدسی، 1385، ص57). جدول 2 و نمودار 1 ميزان تاثير فناوري هاي اطلاعاتي و ارتباطي بر رشد ناخالص ملي آمريكا را نشان مي دهند .
جدول2- ميزان تاثير فناوري هاي اطلاعاتي و ارتباطي بر رشد ناخالص ملي آمريكا (مقدسی، 1385، ص57)
نمودار1- ميزان تاثير فناوري هاي اطلاعاتي و ارتباطي بر رشد ناخالص ملي آمريكا (مقدسی، 1385، ص57)
2- مفهوم فناوري اطلاعات و ارتباطات
امروزه فناوری اطلاعات به عنوان یکی از پدیده های نوین محصول بشر نه تنها خود دستخوش تغییرات و تحولات ژرفی شده بلکه به سرعت در حال تاثیرگذاری بر تمام شئون زندگی از جمله الگوها، شیوه هاي تحقیق، آموزش، مدیریت، تجارت، حمل ونقل، مقوله های ایمنی و امنیتی و دیگر زمینه های زندگی انسانی و از جمله مقوله اشتغال و كسب و كار است (شوراي علم و فناوري ملي ، 1999) که این تاثیرات روز به روز نيز بیشتر می شود.
فناوری اطلاعات و ارتباطات عبارتست ازگردآوری، سازماندهی، ذخیره و نشر هر گونه اطلاعات اعم از صوت، تصویر، متن یا عدد که با استفاده از ابزارهای رایانه ای، شبكه اي و مخابراتی صورت می پذیرد (لانگلي و شين ، 1995). در شكل 1 مدل كلي فناوري اطلاعات و ارتباطات و زيرسيستم هاي آن آمده است.
شكل1- مدل كلي فناوري اطلاعات و ارتباطات و زيرسيستم هاي آن (لانگلي و شين، 1995)
3- زمینه های تئوریک گرایش به سوی شغل های متاثر از فناوری اطلاعات
در دهه 1950 ميلادي صنعت كاملاً جديدي تحت عنوان صنعت رايانه هاي بزرگ متولد شد. آي. بي. ام. ، آر. سي. اي. ، هاني ول و يوني واك كمپاني هاي پيشرو و صاحب نام در ايــن صنعت بودند. صنعت رايانه هاي بزرگ، مشاغل جديدي همچون توليد، تعميرات و نگهداري و خدمات رايانه اي را به بازار كار معرفي كرد. در مدت زمان كوتاهي، مشاغل جانبي اين جريان صنعتي، ماننـد برنامه نويسي، كاربران رايانه اي، تكنسين هاي تعميرات و كارشناسان بازاريابي و فروش به آمار بازار كار اضافه شدند. در ادامه اين روند، ميليون ها موقعيت شغلي جديد در زمينــه هــاي مختلف دانش نـرم افزار و سخت افزار ايجاد گرديد (مقدسی، 1385، ص58).
با رشد و توسعه فناوري، به تدريج به قدرت کامپیوترها افزوده شده و متقابلاً ابعاد و قيمت آنها كاهش يافت. در دهه 1980، ظهور و رشد شگفت آور کامپیوترهاي شخصي حتي صنعت کامپیوتر را غافلگير كرده و تهديدي براي بقاي کامپیوترهاي بزرگ به شمار آمد. کامپیوترهاي شخصي اين ويژگي را داشتند تا وارد منزل و دفاتر كارافراد شوند. رفته رفته اين نياز به وجود آمد تا افراد در يك سازمان بتوانند با يكديگر ارتباط ايجاد كرده و از ابزارهاي موجود به طور مشترك بهره بگيرند. لذا شبكه هاي محلي شكل گرفت و اين دستاورد تنها يك گام با تلفن و مودم و ايجاد ارتباط با ديگر شبكه هاي محلي فاصله داشت.
امكان دسترسي کامپیوترهاي شخصي به اطلاعات موجود در کامپیوترهاي بزرگ، بي. بي. اس. ها و ديگر شبكه هاي محلي، به زودي موجب ارتقاء كاربرد و توان آنها شد. اكنون نياز بود تا رايانه ها با يكديگر به تبادل اطلاعات بپردازند. در اين مقطع مشكل ناسازگاري و استانداردسازي فرمت فايل ها نمــايان شده و زبان جديدي پا به عرصه ظهــور گـذاشت. اين زبان جديد نام گرفت كه بعدها زبان اصلي تار جهان گستر يا شبكه وب شد. قابليت هاي رايانه هاي شخصي و زبان استاندارد شده جديد، تلفيق شده و موجب شد تا ميليون ها انسان در اطراف كره زمين با يكديگر ارتباط ايجاد كنند (مطالعه مقدماتي سيسكو ، 1999). به
طوري كه امروزه شبكه جهاني اينترنت داراي بيش از يك ميليارد عضو فعال است . موسس كمپاني اينتل در اين رابطه نظريه اي دارد كه معتقد است قدرت پردازش رايانه ها هر 18 ماه دو برابر شده و هزينه رايانه ها به طور ميانگين سالانه 25 درصد كاهش مي يابد. پيش بيني مي گردد در سال 2019 ميلادي، يك رايانه شخصي 1000 دلاري، قادر به انجام 10 به توان 20 عمل رياضي در ثانيه بوده و از نظر پيچيدگي در معماري، شبيه به مغز انسان باشد (كورزويل ، 1999).
اگر قدرت فناوري فوق و سرعت كاهش قيمت آن را با روند گسترش اينترنت و كاهش مستمر هزينه هاي مخابراتي تلفيق سازيم، به يكي از عوامل مهم در پديده جهاني شدن اقتصاد، پي خواهيم برد.
تحول در کامپیوترها و فناوري اطلاعات، موجب تغييرات وسيعي در صنايع و بنگاه هاي تجاري مختلف شده است. به عنوان نمونه، يك صنعت توليدي امروزه مي تواند با تعداد معدودي تكنسين و مهندس هدايت كننده روبات ها، خط تــوليــد خود را اداره كند. قطعه سازان بزرگ مي توانند قطعات موردنياز صنايع را به موقع و آماده استفاده در خط مونتاژ تحويل دهند. برخي از بنگاه هاي بين المللي، بين دفاتر طراحي خود در چند كشور جهان ايجاد ارتباط كرده و از منابع انساني مليت هاي مختلف و اختلاف ساعات جغرافيايي بهره مي جويند .
تحول در فناوري هاي پيش گفته همچنين موجب ظهور صنايع و مشاغل جديدي شده است كه تا يك دهه قبل نامي از اين مشاغل در ميان نبود. به عنوان مثال، پيشرفت هايي كه در زمينه هاي بيوتكنولوژي ، ويروس شناسي، تحقيقات سرطان و عصب شناسي شده است، مستقيماً متكي به دستاوردهاي انسان در زمينه علوم کامپیوتر و سيستم هاي اطلاعاتي بوده كه همگي از مظاهر رشد فناوري اطلاعات هستند .
4- رابطه متقابل فناوری اطلاعات و ايجاد اشتغال
سخن گفتن از آثار فناوري اطلاعات بر مجموعه مشاغل، امر دشواري است. چرا كه فنــاوري اطلاعات درعين اشتغال زايي، اشتغال زدا هم بوده است. شواهد حاكي از آن است كه فناوري اطلاعات به عنوان يك كاتاليزور براي رشد اقتصادي و اشتغال زايي، عمل مي كند. هنگامي كه فعاليت هاي روزمره مكانيزه مي شوند و بهره وري افزايش مي يابد، هزينه هاي توليد و تحويل كالا كاهش مي يابند. به عبارت ديگر، قيمت تمام شده كالا براي خريدار كاهش يافته و به تبع آن،
تقاضا براي خريد افزايش مي يابد. همچنين فناوري اطلاعات موجب شده تا اطلاعات دقيق و روزآمد همواره دردسترس متقاضيان قرار گرفتــه و آنها را قادر به تصميم گيري يا تصميم سازي بهتر و به موقع كند. اين امر به سهم خود هزينه ها را كاهش داده، سود را افــزايش مي دهد و رشد اقتصادي را تسهيل مي سازد. اين يك واقعيت است كه در اثر ماشيني شدن فعاليت ها، تقاضاي برخي از صنايع براي نيروي كار كاهش مي يابد. ولي ازطرفي، مشاغل جديدي وارد بازار كار
مي گردند. طراحي صفحات وب، كارشناس نگهداري و مديريت پايگاه هاي اطلاعاتي تحت وب، كــارشنـاس سيستم هاي چندرسانه اي، تكنسين ماهواره اي فرستندگي، تكنسين سيستم هاي موقعيت ياب جهاني و متخصصين تجارت الكترونيك از جمله اين مشاغل هستند.
