بخشی از مقاله
چکیده:
امروزه با توجه به تعداد فارغالتحصیلان دانشگاهی و فقدان ظرفیتهای موجود برای اشتغال این افراد، پرداختن به بحث اشتغال و فراهم آوردن زمینه استفاده از تواناییهای آنان در بخشهای مختلف کشور ضروری به نظر میرسد. در این مورد شهرستان مسجدسلیمان علیرغم داشتن ظرفیت بالقوه برای اشتغال، دارای نرخ بالای بیکاری در میان جوانان است. مسجدسلیمان باوجود داشتن چاههای نفت و گاز فعال و ذخایر ارزشمند از جمله مناطق محروم کشور بوده و جوانان آن با مشکل بیکاری روبرو هستند.
اما آنچهکه در این نوشتار سعی شده مورد توجه قرار بگیرد؛ پرداختن به ضرورت استفاده از ظرفیتهای تاریخی این شهر خصوصا وجود اسناد و آثار تاریخ نفت برای اشتغال جوانان است. مسجدسلیمان با پیشینه باستانی 2700 ساله و با مکانهای تاریخی همچون سرمسجد و بردنشانده یکی از کهنترین شهرهای ایران است. اما پیشینه صنعتی این شهر به اکتشاف و استخراج نفت توسط انگلیسیها بازمیگردد. پیشینهای که میتواند با افتتاح موزه نفت و ایجاد مرکز اسناد نفتی به اشتغال جوانان کمک کند. مرکزی که علاوه بر جذب نیروی متخصص، حفظ و نگهداری اسناد نفتی را ممکن میسازد.
.1 مقدمه
اکتشاف نفت در اوایل قرن بیستم در مسجدسلیمان، سر آغاز دورهی جدیدی در تاریخ ایران بوده است. دورهای که با حضور انگلیسیها و شرکت تابعه آن کشور در ایران همراه بود. پس از اعطای امتیاز نفت جنوب به ویلیام ناکس دارسی در 1280ش 1901/م، که به شکلگیری شرکت نفت ایران و انگلیس منجر شد، این شرکت بنا بر نیاز خود در حوزه عملیات نفتی شروع به استخدام کارگران ایرانی نمود و به تدریج و با استخدام نیروی کاری که از دیگر مناطق ایران به خوزستان مهاجرت کردند و نیز توسعه تاسیسات نفتی، بر تعداد کارگران شاغل در مناطق نفتخیز افزوده شد. پژوهش در تاریخ نفت نیازمند بررسی منابع و اسناد نفتی خصوصا در دوره حضور شرکت نفت ایران و انگلیس است و شناخت این بخش از تاریخ ایران ضرورت تشکیل مرکز جامع اسناد نفتی را بیشتر نمایان میکند.
مردمشناسی و نمایاندن تصویر زندگی اجتماعی مردم در طول تاریخ بخشی از رسالت موزههاست که در این مورد به نظر میرسد موزه نفت مسجدسلیمان به عنوان نخستین منطقه نفتی در ایران قابلیت این مرکزیت را دارد. اهمیت نقش اسناد و مدارک در پژوهشهای تاریخی، سبب شده است تا لزوم جمعآوری و حفظ و نگهداری این اسناد بیش از پیش احساس شود. رجوع به حافظه تاریخی جامعه زمانی امکانپذیر است که با اسناد و ردپاهای تاریخی به بازسازی این حافظه پرداخته و تصویری روشن از گذشته ساخته شود.
با توجه به آنچه ذکر شد، ضرورت افتتاح موزه نفت و ایجاد مرکز اسناد در این موزه غیرقابل انکار است؛ اما اهمیت دیگر این موضوع استفاده این مرکز از جوانان بومی شهرستان مسجدسلیمان و فراهم آوردن زمینه اشتغال آنان است. با توجه به آنکه تعداد فارغالتحصیلان بیکار با رشتهها و گرایشهای موردنیاز موزه و مرکز اسناد نفت در این شهرستان قابل توجه است، به نظر میرسد استفاده از آنان در این زمینه علاوه بر کمک به اشتغال جوانان، به حفظ بخشی از آرشیو تاریخ نفت نیز کمک خواهد کرد.
.2 نقش اسناد و ضرورت ایجاد مرکز جامع اسناد در موزه نفت
اسناد و مدارک آرشیوی نه تنها وسیله درک تاریخ و شناخت تحولات اجتماعی، اقتصادی، اداری و علمی هر ملت است، بلکه ابزاری برای شناختن تاریخ و تسهیل و پیشرفت در زمینههای اجتماعی و اقتصادی است؛ آن چنان که با توجه به آنها میتوان از تکرار لغزشهای گذشته جلوگیری کرد و راه پیشرفت آینده را هموارتر ساخت. - شارقی، - 96 :1388 این موضوع درمورد تاریخ صنعت نفت از آغازین فعالیتها برای اکتشاف و استخراج نفت که با حضور انگلیسیها در ایران همراه بوده، ضرورتی بیش از پیش دارد؛ چرا که جمعآوری و انتشار کلیه اسناد نفتی، به دلیل نقش و تأثیر نفت در کلیه زوایای تاریخ ایران انکارناپذیر است.
شناخت و دریافت آنچه که در تاریخ نفت رخ داده است با بهرهگیری کامل از اسناد و مدارک آرشیوی به دست آمده است. به عنوان مثال شناخت رفتار و رویکرد شرکت نفت ایران و انگلیس در مقابل کارگران؛ بر اساس عریضهها و در خواستهای کارگران، واکنش مسئولان ایرانی و پاسخ شرکت نفت، اسناد اعتصابات کارگری نفت، عکسالعمل دولت ایران و گزارش هیئتهای ارسالی قابل بررسی است و به نظر میرسد در این میان کلیه اسناد موجود اعم از اسناد سیاسی اداری، نظامی و اقتصادی در ایران و خارج از ایران باید مورد بررسی قرار گیرد.
به طور کلی اسناد با توجه به ارزش اولیهشان - یعنی: اداری، مالی و حقوقی - و نیز به واسطهی ارزش ثانوی آنها که همانا اهمیت تاریخی و پژوهشی اسناد آرشیوی است، میتوانند دولتمردان را در سیاستگذاریها و انجام پروژههای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، نظامی و فرهنگی و ... یاری نموده و نیز مورخین را در تبیین و تحلیل تاریخنگاری مستند مدد رسانند و اشتباهات و خطاهای کاربردی و تاریخی این دو طبقهی مهم و مؤثر - کارگزاران و مورخین - را به حداقل ممکن کاهش دهند. - روستایی، - 43 :1389 بنابراین ایجاد مرکز آرشیو با امکان دسترسی بهتر برای پژوهشگران خصوصا در تاریخ نفت مهم و ضروری به نظر میرسد.
در این زمینه جوانان فارغالتحصیل شهرستان مسجدسلیمان در رشتهها و گرایشهایی همچون تاریخ و سند شناسی، مهندسی نفت و زمینشناسی میتوانند به ایجاد این مرکز و رونق موزه نفت کمک کنند. سهم بسیار بالای بیکاری در این شهرستان که سبب مشکلات عدیده جوانان و مهاجرت آنان به شهرستانهای دیگر و حتی خارج از ایران شده، موضوعی است که نیازمند توجه و دقت و کمک مسئولان شهری و کشوری است.
از سوی دیگر افتتاح این مرکز همانطور که پیش از این ذکر شد، دارای مزایای بسیار بوده که اهمیت آن را دوچندان میکند. از نظر گردشگری و جذب محققین و پژوهشگران تاریخ نفت نیز ایجاد چنین مرکزی در موزه نفت مسجدسلیمان میتواند زمینههای رونق و مرکزیت این مکان را فراهم کند. درمورد جاذبههای گردشگری صنعتی و یا گردشگری نفت در استان خوزستان و خصوصا مسجدسلیمان تاکنون مقالاتی نوشته شده که به بررسی جایگاههایی با قابلیت استفاده در طرح پارک موزه نفت پرداختهاند. از آن جمله:
· تاسیسات به جامانده از چاه شماره یک
· سرلولههای پلمپ شده چاههای قدیمی
· نیروگاه برق تمبی
· پالایشگاه نفت بیبیان
· کارخانه تقطیر محلی و کارخانه تولید گوگرد در بیبیان - بحرینی، - 36 :1383 اما آنچه قابل ذکر است جمعآوری کلیه اسناد مربوط به نفت اعم از مکتوب، دیداری و شنیداری در این موزه و طبقه بندی آنها بر طبق متن آئیننامه پیشنهادی نحوه تنطیم و توصیف اسناد آرشیوی است. بر طبق این متن منظور از اسناد آرشیوی، تمامی انواع رسانههای متنی، دیداری، شنیداری، الکترونیکی و غیر آنهاست که واجد ارزش نگهداری دائم و مشخصا دربردارنده ارزشهای استنادی و نیز تحقیقی برای پژوهشگران باشد.
- آئیننامه پیشنهادی نحوه تنطیم و توصیف اسناد آرشیوی، - 99 :1385 از سوی دیگر آرشیو تاریخی به همه مدارکی گفته میشوند که ارتباط بی-واسطه با تحولات گذشته و جاری کشور دارند و در درون آنها بخشی از مسائل و واقعیات کشور بازتاب یافته است. - شارقی، - 1388:96 درخصوص تاریخ نفت نیز هر گونه سند تاریخی که بتواند گوشهای از زوایای رخدادهای تاریخی را روشن کرده و به پژوهشگر در یافتن سطح زندگی و شیوه رویکرد شرکت نفت در مقابل نیروی کار کمک کند، میتواند مورد توجه باشد. از جمله این منابع میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
· کلیه کتب منتشره در خصوص تاریخ نفت در داخل و خارج از ایران
· کلیه اسناد موجود اعم از اسناد اداری شرکت نفت در دورههای مختلف، اسناد شهربانی و وزارت کشور، اسناد وزارت خارجه ایران و انگلیس، نامههای اداری کارگران که برخی جزو اسناد خانوادگی میباشند.
· هرگونه بولتن، نشریه و مجلاتی که در دورههای مختلف توسط خود شرکت منتشر میشده است.
· کلیه تصاویر آرشیوی از صنعت نفت، دکلها، کارگاهها، پالایشگاهها، باشگاههای نفت و خانهها و محلات کارگری
