بخشی از مقاله
ليلة القدر در نگاه علامه طباطبايى (رحمه الله)
اشاره:
مهمترين مناسبت ماه مبارك رمضان، شب قدر است كه هماره مورد توجه مؤمنين بوده و خواهد بود. آنچه در پيش روى داريد بحثى پيرامون شب قدر بر اساس نظرات مرحوم علامه طباطبايى رحمه الله در تفسير شريف الميزان است كه در دو سوره «قدر» و «دخان» مطرح گرديده است. اميد كمورد توجه مبلغان ارجمند واقع شده و راهنماى خوبى براى معرفى اين شب در شبهاى احياء باشد.
شب قدر يعنى چه؟
مراد از قدر، تقدير و اندازه گيرى است و شب قدر شب اندازه گيرى است و خداوند متعال در اين شب حوادث يك سال را تقدير مى كند و زندگى، مرگ، رزق، سعادت و شقاوت انسانها و امورى از اين قبيل را در اين شب مقدر مى گردان
شب قدر كدام شب است؟
در قرآن كريم آيه هاى كه به صراحت بيان كند شب قدر چه شبى است ديده نمى شود. ولى از جمع بندى چند آيه از قرآن كريم مى توان فهميد كه شب قدر يكى از شبهاى ماه مبارك رمضان است. قرآن كريم از يك سو مى فر
«انا انزلناه فى ليلة مباركة»1
اين آيه گوياى اين مطلب است كه قرآن يكپارچه در يك شب مبارك نازل شده است و از سوى ديگر مى فرمايد:
«شهر رمضان الذى انزل فيه القرآن»2
و گوياى اين است كه تمام قرآن در ماه رمضان نازل شده است. و در سوره قدر مى فرمايد: «انا انزلناه فى ليلة القدر»3. از مجموع اين آيات استفاده مى شود كه قرآن كريم در يك شب مبارك در ماه رمضان كه همان شب قدر است نازل شده است. پس شب قدر در ماه رمضان است. اما ايه كدام يك از شبهاى ماه رمضان شب قدر است، در قرآن كريم چيزى بر آن دلالت ندارد. و تنها از راه اخبار مى توان آن شب را معين كرد.
در بعضى از روايات منقول از ائمه اطهار عليهم السلام شب قدر مردد بين نوزدهم و بيست و يكم و بيست و سوم ماه رمضان است و در برخى ديگر از آنها مردد بين شب بيست و يكم و بيست و سوم و در روايات ديگرى متعين در شب بيست و سوم است4. و عدم تعين يك شب به جهت تعظيم امر شب قدر بوده تا بندگان خدا با گناهان خود به آن اهانت نكنند.
پس از ديدگاه روايات ائمه اهل بيت عليهم السلام شب قدر از شبهاى ماه رمضان و يكى از سه شب نوزدهم و بيست و يكم و بيست و سوم است. اما روايات منقول از طرق اهل سنت به طور عجيبى با هم اختلاف داشته و قابل جمع نيستند ولى معروف بين اهل سنت اين است كه شب بيست و هف ماه رمضان. شب قدر است5 و در آن شب قرآن نازل شده است.
تكرار شب قدر در هر سال:
شب قدر منحصر در شب نزول قرآن و سالى كه قرآن در آن نازل شد نيست بلكه با تكرار سالها، آن شب نيز تكرار مى شود. يعنى در هر ماه رمضان شب قدرى است كه در آن شب امور سال آينده تقدير مىشود. دليل بر اين امر اين است كه
اولا: نزول قرآن بطور يكپارچه در يكى از شبهاى قدر چهارده قرن گذشته ممكن است ولى تعيين حوادث تمامى قرون گذشته و آينده در آن شب بى معنى است.
ثانيا: كلمه «يفرق» در آيه شريفه «فيها يفرق كل امر حكيم»6. در سوره دخان به خاطر مضارع بودنش، استمرار را مى رساند و نيز كلمه «تنزل» در كريمه «تنزل الملئكه والروح فيها باذن ربهم من كل امر»7 به دليل مضارع بودنش دلالت بر استمرار دا
ثالثا: از ظاهر جمله «شهر رمضان الذى انزل فيه القرآن»8 چنين برمى آيد كه مادامى كه ماه رمضان تكرار مى شود آن شب نيز تكرار مى شود. پس شب قدر منحصر در يك شب نيست بلكه در هر سال در ماه رمضان تكرار مى
در اين خصوص در تفسير برهان از شيخ طوسى از ابوذر روايت شده كه گفت: به رسول خدا (صل? الله عل?ه واله) عرض كردم يا رسول الله آيا شب قدر شبى است كه در عهد انبياء بوده و امر به آنان نازل مى شده و چون از دنيا مى رفتند نزول امر در آن شب تعطيل مى شده است؟ ف: «نه بلكه شب قدر تا قيامت هست»9.
عظمت شب قدر:
در سوره قدر مى خوانيم: «انا انزلناه فى ليلة القدر وما ادريك ما ليلة القدر ليلة القدر خير من الف شهر» . خداوند متعال براى بيان عظمت شب قدر با اين كه ممكن بود بفرمايد: «وما ادريك ما هى هى خير من الف شهر» يعنى با اين كه مى توانست در آيه دوم و سوم به جاىمه «ليلة القدر» ضمير بياورد، خود كلمه را آورد تا بر عظمت اين شب دلالت كند. و با آيه «ليلة القدر خير من الف شهر» عظمت اين شب را بيان كرد به اين كه اين شب از هزار ماه بهتر است. منظور از بهتر بودن اين شب از هزار ماه، بهتر بودن از حيث فضيلت عبادت است. چه اين كه مناسب با غرض قرآن نيز چنين است. چون همه عنايت قرآن در اين است كه مردم را به خدا نزديك و به وسيله عبادت زنده كند. و احياء يا عبادت آن شب از عبادت هزار ماه بهتر است.
از امام صادق عليه السلام سؤال شد: چگونه شب قدر از هزار ماه بهتر است؟ (با اينكه در آن هزار ماه در هر دوازده ماهش يك شب قدر است) . حضرت فرمود: «عبادت در شب قدر بهتر است از عبادت در هزار ماهى كه در آن شب قدر نباشد.»10.
وقايع شب قدر:
نزول قرآن:
ظاهر آيه شريفه «انا انزلناه فى ليلة القدر» اين است كه همه قرآن در شب قدر نازل شده است و چون تعبير به انزال كرده كه ظهور در يكپارچگى و دفعى بودن دارد نه تنزيل كه ظاهر در نزول تدريجى است.
قرآن كريم به دو گونه نازل شده است:
1- نزول يكباره در يك شب معين.
2- نزول تدريجى در طول بيست و سه سال نبوت پيامبر اكرم (صل? الله عل?ه واله) .
آياتى چون:
«قرانا فرقناه لتقراه على الناس على مكث ونزلناه تنزيلا»11
نزول تدريجى قرآن را بيان مى كند.
در نزول دفعى (و يكپارچه)، قرآن كريم كه مركب از سوره ها و آيات است يك دفعه نازل نشده است بلكه بصورت اجمال همه قرآن نازل شده است چون آياتى كه درباره وقايع شخصى و حوادث جزيى نازل شده ارتباط كامل با زمان و مكان و اشخاص و احوال خاصهاى دارد كه درباره آن ص و آن احوال و در آن زمان و مكان نازل شده و معلوم است كه چنين آياتى درست در نمى آيد مگر اينكه زمان و مكانش و واقعهاى كه درباره اش نازل شده رخ دهد به طورى كه اگر از آن زمانها و مكانها و وقايع خاصه صرف نظر شود و فرض شود كه قرآن يك باره نازل
شده، قهارد آن آيات حذف مى شود و ديگر بر آنها تطبيق نمى كنند، پس قرآن به همين هيئت كه هست دوبار نازل نشده بلكه بين دو نزول قرآن فرق است و فرق آن در اجمال و تفصيل است. همان اجمال و تفصيلى كه در آيه شريفه «كتاب احكمت اياته ثم فصلت من لدن حكيم خبير»12 به آن اشارهده است. و در شب قدر قرآن كريم به صورت اجمال و يكپارچه بر پيامبر اكرم (صل? الله عل?ه اله) نازل شد و در طول بيست و سه سال به تفصيل و به تدريج و آيه به آيه نازل گرديد.
