بخشی از مقاله
مؤلفه هاي نوآوري و شكوفايي در آيات و روايات ؛ نو انديشي جوهره تفكر ديني
مؤلفه نوآوري و شكوفايي در آيات و روايات ؛ نو انديشي جوهره تفكر ديني خبرگزاري فارس: شكوفايي نيز نوعي خلاقيت است. نوآوري همچون «دانش» و شكوفايي همچون «فناوري» است؛ يعني شكوفايي، كاربرد نوآوري و به صحنه زندگي كشاندن آن است نوآوري به معني ابتكار، ابداع و در مواردي نيز به معني بدعت گذاري است. نوآوري ريشه در ادراك دارد و در اثر ديدن اشيا و پديده ها از زاويه هاي نو و گاهي نيز محصول خلاقيت در انسان است؛ و از اين رو پيوند عميق و ارتباط وثيقي با خلاقيت دارد. نوانديشي وصفي براي فرد يا جامعه اي است كه داراي انديشه هاي نوين است .شكوفايي نيز از شكفتن، بازشدن غنچه، پديدار شدن و آشكار شدن است. شكوفايي نيز نوعي خلاقيت است. نوآوري همچون «دانش» و شكوفايي همچون «فناوري» است؛ يعني شكوفايي، كاربرد نوآوري و به صحنه زندگي كشاندن آن است.
صرف نظر از تعاريف اصطلاحي كه براي اين دو واژه در علوم مختلف بويژه مديريت وجود دارد، در آيات قرآن و روايات اهل بيت(ع) نسبت به اين مفهوم، خصوصيات و ويژگيها، ريشه ها و عوامل، آثار و نتايج، ضرورتها و الزامها و مصاديق و نمونه هاي آن، تصريحات و اشارات فراواني وجود دارد.
در اين مقاله، به نمونه هايي از موارد فوق پرداخته ايم. بديهي است، شرح و تفصيل هر يك، به مقالات متعدد ديگري نياز دارد و در اينجا فقط به اصل مطلب اشاره مي شود
. الف: بعضي از اسماء و صفات الهي دربردارنده مفهوم نوآوري بوده و شكوفا نمودن را مي رساند. از جمله الخالق: ا... خالق كل شيئ (زمر 49) الباري: هو البارئ المصور له الاسماءالحسني (حشر /24)
بارئ همان خالق است كه با نوآوري و بدون مواد قبلي چيزي را آفريده است
.
البديع: بديع السموات و الارض (بقره /117 و انعام / 110) بديع به معني مبدع و ابداع كننده است و خداوند كه موجودات را نو و بدون سابقه و پيشينه قبلي و بدون نقشه و مثال آفريده، بديع است .
همچنين، اسماء ديگر پروردگار عالم همچون مصور، فاطر، مبدي، كاشف، باسط، منشئ، قابض، باعث، معلن، مبين، مبين، و اسع، موسع، مفصل، فتاح، فالق، فارق، فارج و فاتح همگي متضمن معنا و مفهوم نوآوري، ايجاد و شكوفايي، پديد آورندگي، گشايش دهندگي، كار گشايي، برطرف كنندگي، باز كنندگي،
پيونددهندگي، آشكاركنندگي، نخستين آفريني، نوآفريني و امثال آن است كه در آيات و روايات آورده شده است.
البته، جامع ترين نام كه در بردارنده همه مضامين فوق است همان رب در رب العالمين است كه همه هستي را و كل هستي و اجزاي آن را از عدم و با ابداع آفريده و پرورش داده و شكوفا نموده است
. از آيه 29 سوره الرحمن(يسئله من في السموات و الارض كل يوم هو في شأن) استفاده مي شود كه خداوند پيوسته ما را به تفكر در آفرينش و نوآوري مستمر الهي رهنمون مي سازد
ب)- پيامبر(ص) و امت او در قرآن پديده اي نو و داراي ويژگي نوشوندگي، زايندگي، بالندگي، فزايندگي و گستردگي و مانند آن هستند. اصولاً ظهور اديان الهي به منظور شكوفايي و نوآوري در هدايت انسانها بوده است
بر اساس «و مثلهم في الانجيِل كزرع» مثل پيروان صادق و مخلص پيامبراكرم(ص)، در كتاب آسماني مسيحيان؛ مسلمانان براي دستيابي به نوآوري بايد داراي ويژگيهاي پنجگانه زير باشند
1 تنها و محدود نباشند، بلكه جوانه زننده و زاينده است؛ به عبارت ديگر، عقيم و نازا نيست؛ بلكه همواره در حال توليد و تكثير است
2 در راه «تقويت» دين تلاش كند و موانع رشد را از سر راهش بردارد.
3 در سايه اين حمايت و تقويت «استحكام» مي يابند.
4 به «استقلال» دست مي يابد.
5 «يعجب الزراع ليغيظ بهم الكفار» رشد و نمو و توليد و تكثير اين مزرعه با بركت، به قدري زياد و چشمگير است كه زراعت كاران و كشاورزان را در حيرت و شگفتي فرو مي برد، به گونه اي كه آنها از تعجب انگشت بر دهان مي گذارند، زيرا برخي از اين درختان و گياهان در مدت كوتاهي سراسر باغ را مي پوشاند ولي در مقابل، كافران در خشم فرو مي روند. خلاصه اين كه،
طبق اين آيه شريفه، برخي از اصحاب پيامبر به مزرعه اي زاينده و بالنده تشبيه شده اند و به خاطر ايمان و عمل صالح شان، بشارت «مغفرت» و «اجر عظيم» داده شده اند. (مكارم شيرازي، مثالهاي زيباي قرآني ص 218) همچنين، شأن نزول آيات فوق يعني داستان صلح حديبيه و نوآوري پيامبر(ص) در برخورد با مشركان و حركت جهل و بدون سلاح و با لباس احرام به سمت مكه و در هم شكستن همه تصورات مشركان مصداق بارزي از نوآوري است كه آثار بسيار فراوان از خود داشته و اين همان فتح المبين مذكور در آغاز سوره فتح
است.
سنت پروردگار در اين است كه بدون پويايي و تغيير و نوآوري به دست انسانها، سرنوشت دنيا و آخرت آنها دگرگون نخواهد شد. و اين انسانها هستند كه با ايجاد تغيير در درون جان خود و در جامعه و پيرامون خود، امداد و عنايتهاي الهي را براي خود جلب مي نمايند.
ج)- چون به آنان گفته شود از آنچه خدا نازل كرده است پيروي كنيد، مي گويند نه بلكه از چيزي كه پدران خود را بر آن يافته ايم پيروي مي كنيم، آيا هر چند پدرانشان چيزي را درك نمي كرده و به راه صواب نمي رفته اند، باز هم درخور پيروي هستند.
از نظر قرآن نوانديشي و نوآوري در انديشه براي اصلاح گذشته يك اصل مسلم و ضروري است زيرا قرآن تقليد از باورهاي باطل و كهنه پدران را بسيار نكوهش كرده و به خردورزي و راهيابي دعوت مي كند. قرآن انسانها را به نو انديشي در را فراروي انسانها بگشايد و آنها را به هدايت برساند. به همين دليل، دعوت به فكر، علم، عقل، تدبر، حكمت، نور و امثال آن در آيات زيادي مورد تأكيد قرار گرفته است و انسانهاي هدايت يافته را مردگاني كه زنده شده اند دانسته و براي آنان نور هدايتگر قرار داده است.
(يخرجهم من الظلمات الي النور انعام/122)؛ ماندن در ظلمات و جهل و نداشتن نوانديشي و پويايي در عرصه فكر و انديشه، باعث محروميت از هدايت و نكوهش پروردگار است. (و چون به آنان گفته شود به سوي آنچه خدا نازل كرده و به سو ي پيامبرش بياييد، مي گويند آنچه پدران خود را بر آن يافته ايم، ما را بس است. آيا هر چند پدرانشان چيزي نمي دانستند و هدايت نيافته بودند؟ مائده / 104)
بنابراين، نوانديشي و پويايي فكري جوهره تفكر ديني است و ايستايي تأثير نپذيرفتن از شرايط حق، كفر است
.
(در حقيقت، كساني را كه كفر ورزيده اند چه بيمشان بدهي و چه بيمشان ندهي برايشان يكسان است و ايمان نخواهند آورد). اگر كسي هشدار پيامبران را كه رساترين و مؤثرترين هشدارهاست، نشنود به دليل اين است كه حس بويايي در آنها نيست د)- قرآن به دانش، پژوهش، تو ليد علم و فهم عميق و استنباط.
، ارزش فوق العاده داده و جامعه مؤمنين را مكلف نموده است تا پيوسته نياز علمي و فكري خود را با تفقه در دين تحصيل نمايندشايسته نيست مؤمنان همگي كوچ كنند، پس چرا از هر فرقه اي از آنان دسته اي كوچ نمي كنند تا دسته اي بمانند و در دين آگاهي پيدا كنند. (تو به/ 122) دعوت به فهم عميق و ژرف از دين در اسلام مورد تأكيد است و آنان كه نمي دانند بايد از آنان كه مي دانند بپرسند و سؤال كردن يك ارزش است: فاسئلوا اهل الذكر ان كنتم لاتعلمون در سوره نساء آيه 83 در صورت عدم توان بر حل مسأله، دستور داده مسائل خود را نزد كساني ببريد كه از توانايي استنباط (پويايي و توانايي فكري و علمي) برخوردارند.
همچنين، دعوت به فكر، نقد، انديشه و خرد ورزي در قرآن، دعوت به نوآوري و پويايي فكري و شكوفايي ذهني و علمي و كشف و فهم و ادراك مجهولات و معلوم نمودن نادانسته هاست.
و)- در قرآن مصاديق متعددي از نوآوري را براي شناساندن و آموزش دادن آن به مسلمانان ذكر نموده است
در پرتو همين آموزه هاي قرآني بود كه پيامبر(ص) و ائمه(ع) و مسلمانان در موارد متعدد با ابتكار عمل و خلاقيت خود، به نوآوريهاي بزرگي اقدام نموده و تمدن بزرگ اسلامي را شكل دادند. از جمله، حفر خندق در جنگ احزاب، تشكيل شوراي مشورتي در جنگ احد و بسياري از احكامي كه توسط معصومين(ع)
بيان شده، نوآوريهاي اثر بخش و كارآمدي بود كه باعث رونق و توسعه اسلام گرديد. همچنانكه اصل انقلاب اسلامي توسط پيامبر(ص) در فضاي سنگين آورده، در جهت شكوفايي استعدادها و تو سعه مادي و معنوي زندگي انسانها بوده است.
انقلاب اسلامي مردم ايران نيز برگرفته از همين الگو و نوآوري در يك نظام مردم سالار ديني و در نظم موجود حاكم برجهان امروز، هم در كليات و هم در جزئيات خود، هم در راهبردها و هم در تاكتيك ها و در همه شوون فرهنگي، اجتماعي، اقتصادي و سياسي خود بوده است. آثار اين نوآوريها را در عرصه
هاي گوناگون بخصوص دفاع مقدس شاهد بوده و هستيم و توفيقات نظام مقدس جمهوري اسلامي ايران در برابر توطئه هاي سنگين دشمنان، در پرتو خود باوري و نوآوريهاي برگرفته از آموزه هاي ديني و قرآني بوده است روشن است، كه نوآوري در آموزه هاي اسلامي هم براي فرد و هم براي جامعه
معنادار بوده و در جهت مثبت و براي بهبود وضعيت موجود است و هرگز به معني ناديده گرفتن اصول و مباني و ترك سنتها و خروج از چارچوب شريعت و احكام الهي نيست؛ بلكه همان تو سعه خردورزي و پويايي فكري و اجتماعي و كسب علم و بينش نو و ميدان دادن به روح جستجوگري و كشف و راسخ شدن
درعلم باشد.مشابه آنچه در آيات قرآن مشاهده شد، در روايات و البته با تفصيل و تبيين به مراتب افزون تر در مورد نوآوري، خلاقيت و شكوفايي، عوامل مؤث ر بر آن، شاخصها، الزامها و بايدها و نبايدهاي آن، مطالب فراواني آمده است. در اين بخش از مقاله تنها به ذكر نمونه هايي از روايات كه به اصل موضوع مرتبط مي شود اشاره شده و توجه به اين نكته را ضروري دانسته كه بحث جامع از اين موضوع در روايات، زمان و محل ديگري را مي طلبد: مبر(ص): همه خو بيها را با عقل مي توان به دست آورد (البحار/ج/43پیا
. پيامبر(ص): انسان با عقلش انسان است (الحياة ج/43 . علي(ع): فكر آينه اي بدون زنگار است (الحياة ج/48) علي(ع): كسي كه چشم انديشه اش را بيدار بدارد، به نهايت و آخر مطلوبش خواهد رسيد
علي(ع): اي كميل، هيچ حركتي نيست مگر آنكه تو در آن محتاج شناخت هستي. امام صادق(ع): كسي كه در آموخته هاي خويش بيشتر انديشه كند، علم خود را استوارتر كرده و نكته هايي را در مي يابد كه دست نايافتني است. امام علي(ع): اهل بينش كسي است كه بشنود و بينديشد و ببيند و با بينش در آن
درنگ و از رخدادها پند گيرد و بهره مند شود و خود را از پرتگاه هانگاه دارد. پيامبر(ص): اگر دو روز كسي برابر باشد ملعون است، اگر فرداي كسي بهتر از امروزش باشد مقبول است. اگر كسي در پي تدارك كاستي در عمل خود نباشد، كاستي در عقلش خواهد بود و اگر كسي در عمل و عقل كاستي داشته باشد عدمش از وجودش بهتر است.
اصلاح الگوی مصرف
گفتگو با دکتر مجتبی رجب بیگی: تا چند دهه قبل، محيط طبيعي به عنوان متغيري مهم در سيستمهاي توليدي مطرح نبود اما به تدريج آسيب هاي محيطي، دستاوردهاي تمدن بشري را دچار مخاطره ساخت و ضايعات و پسابهاي توليدي موجب آلودگي محيط زيست شد. آثار مخرب بجا مانده از استفاده هاي بي رويه از اكوسيستم ها و آسيب به منابع طبيعي به ويژه منابع تجديد ناپذير موجب بروز نگرانيهاي زياد گردید و انسان را بر آن داشت تا راهي براي پيشگيري از اين پيامدهاي ناگوار بيابد. بحث الگوي
توسعه پايدار به طور جدي از اواخر دهه 1980 مطرح گرديد بيوگرافي اجمالي: آقاي دكتر مجتبي رجب
بيگي رييس و استاديار موسسه آموزش عالي علمي كاربردي وزارت جهاد كشاورزي است که در رشته مديريت دولتي در سال 1382 از دانشگاه علامه طباطبايي مدرك خود را اخذ نمود. وی داراي تاليفات متعدد به ويژه در زمينه مديريت تغيير به صورت كتاب و مقاله می باشد در اين مصاحبه ابتدا مباني نظري اصلاح الگوي مصرف يعني بهبود مستمر،كاهش هزينههاي توليد، مهندسي ارزش و بهرهوري مورد بررسي قرار گرفته و سپس به موضوع اصلاح الگوي مصرف در بخش كشاورزي پرداخته می شود
انديشي: مباني نظري اصلاح الگوي مصرف چيست؟ آيا در ادبيات علمي بويژه علم مديريت در اين زمينه نظريه پردازي خاصي وجود دارد؟ در ادبيات علوم مديريت مفاهيم گوناگوني در اين راستا وجود دارد كه هر كدام در جاي خود قابل بحث و بررسي مي مفاهيم مي در اصل اين رويكردهای اصلاح الگوي مصرف مورد استفاده قرار گيرند و با توجه به اين عناصر علمي در خواهيم يافت كه اصلاح الگوي مصرف به معناي مصرف نكردن و حتي لزوماً به مفهوم كم مصرف كردن نيست؛ بلكه بكارگيري و استفاده از منابع و كالاها، به اندازه لازم و به جا، به صورت بهينه و با بيشترين بازدهي مد نظر خواهد بود . ازاين رو در ادبيات علوم مديريتي به وي ژه در بحث مديريت تحول در اين باره به رويكرد هاي گوناگوني بر ميخوريم.
مركزهمانديشي: ممكن است به صورت تفصيلي در باره اين رويكردها كمي شرح دهيد؟
الف) رويكرد بهبود دائمي و مستمر: Continuous Improvement
دراين رويكرد دراین زمينه شود.
رويكرد كاهش هزينه: Cost Cutting
در اين رويكرد هزينه ها روشهاي دستيابي به قيمت تمام شده بسيار اهميت دارد، اينكه قيمتهزينه تمام شده انجام دهيم Cost based pricing يا اينكه هزينهها را طوري تنظيم كنيم تا به قيمت مورد نظر برسيم price based Costing اهميت دارد. به عنوان مثال در صنعت مرغداري تلاش شود هزينه
ها به گونهاي تنظيم شود كه در نهايت هزينههاي مرغ توليدي به ازاي هر كيلو 1500 تومان برآورد گردد؛ بايد فرآيند توليد آنچنان تن ظيم شود تا به مبلغ 1500 تومان دست يافت. اين استراتژي در نهايت منجر به افزايش توليد و كاهش هزينه ها مي گردد و حضور در بازارهاي رقابتي جهاني را فراهم خواهد آورد. در بحث رقابت جهاني به عنوان مثال مي توان به توليد فولاد اشاره كرد. در اينجا
در بحث پتروشيمي هم به همين طريق هزينه قيمت هاي جهاني تنظيم نماييم بدین وسیله قادر خواهيم بود تا در بازارهاي جهاني و در عرصه رقابت حضور داشته باشیم.
ج) رويكرد مهندسي ارزش: Value engineering
هر سال بخش بزرگي از اعتبارات و منابع مالي كشورصرف سرمايه گذاري در پروژه هاي بزرگ عمراني و صنعتي مي شود. در حالي كه به طور متوسط اين پروژه ها چه در بخش ملي و چه در بخش هاي استاني و منطقه اي با بيش از 50 % تاخير در پيشرفت كار مواجه هستند. تاخير در پيشرفت كار، علاوه بر آنكه
موجب طولاني شدن زمان اجرا و صرف هزينه هاي قابل ملاحظه براي راه اندازي مجدد يا تكميل آنها مي شود به تحميل هزينه فرصت هاي از دست رفته بر بخش هاي اقتصادي، بهره برداري و نيز توجيه ناپذيري طرح ها در مراحل بعد منجر مي گردد. به عبارت ديگر گذشت زمان و تحولات فن آوري و تغيير شرايط محيطي و اجتماعي، ممكن است طرح هايي را كه در يك مقطع زماني داراي توجيه فني و اقتصادي بوده اند، در شرايط جديد توجيه ناپذير سازد. از سوي ديگر، عدم به كاري گيري توان علمي و تجربي كافي در مراحل اوليه بررسي و طراحي نيز موجب تحميل هزينه هاي سنگين بر پروژه ها مي شود و در نتيجه تكميل پروژه ها را با مشكلات جدي مواجه مي سازد.
در دهه هاي اخير، كشورهاي صنعتي و در حال توسعه و حتي كشورهاي همسايه ايران، ضرورت استفاده از روش ها و تكنيك هاي كارآمد را به منظور صرفه جويي در هزينه ها، درك كرده اند و با جديت به دنبال كاهش هزينه هاي غير ضروري بوده اند. هزينه هايي كه هيچ تاثيري در كاركرد، كيفيت، زيبايي،
قابليت اطمينان و ساير ويژگي هاي مهم پروژه ها نداشته و در عين حال، در بررسي هاي اوليه و طراحي ها نامشهود هستند و يا ناديده گرفته مي شوند. اين گونه هزينه ها، اغلب درصد عمد ه اي از هزينه ها را به خود اختصاص مي دهند.
توسعه اوليه مفهوم مهندسي ارزش، در سال 1947 ميلادي در يك شركت توليد داد؛ با پايان جنگ جهاني دوم، كمبود مصالح (به ويژه انواع فولاد، آلومينيوم، نيكل، مس، و ساير فلزات)، خود را نمايان ساخت که اين امر، مانعی بر توليد بسياري از محصولات شركت مذكور گردید؛ از اين رو لازم بود طراحي
محصولات كارخانه، به گونه اي اصلاح شود كه با مصالح جديد و جايگزين مواد قبلي، قابل توليد باشد. در واقع كاركردهاي قبلي مورد انتظار از محصولات حفظ شوند و در عين حال، مصالح جديد بتوانند همان كاركردها را ارايه دهند. يك مثال موفق در اين زمينه جايگزين كردن فولاد ضد زنگ با فيبر فشرده در
ساخت پروانه پمپ بود. اين مواد، مي توانست همچون فولاد ضد زنگ در زير آب، بدون اشكال عمل كند (حتي دوام بهتري داشتند) و با يك سوم قيمت فولاد، قابل تهيه بود. اين امر ضمن حفظ و ارتقاي كيفيت، تاثير چشمگيري دركاهش هزينه ها داشت؛ كه تا قبل از آن در حوزه هاي هزينه اي و تداركاتي، مورد توجهقرار نمي گرفت.
نتايج بررسي ديگري روي 500 نمونه مطالعه مهندسي ارزش، حدود 5 تا 35 درصد كاهش هزينه اوليه را نشان مي دهد که بسته به تاكيد و توجه به هزينه هاي پس از ساخت، صرفه جويي سالانه از 5 تا 20 درصد را در پی داشته است. يكي از دفاتر مديريت بودجه شهري اروپايي توانست به ازاي يك واحد پولي سرمايه گذاري روي مهندسي ارزش 100 واحد پولي بازگشت سرمايه گذاري كسب نمايد.
يكي از جنبه هاي مهندسي ارزش، قابليت پاسخگويي زمان بندي شده، خلاقانه و انعطاف پذير آن است. مهندسي ارزش در مشخص كردن زمينه هاي صرفه جويي تقريبا بدون محدوديت عمل مي كند. مهندسي ارزش با ايجاد شرايط زير زمينه هاي رقابت سازمان ها را در عرصه ها ي ملي وبين المللي فراهم مي
سازد:
1- بهبود كيفيت،
2- كاهش هزينه هاي توليد و افزايش سود،
3- دستيابي به سهم بيشتر بازار
4- صرف جويي زمان در اجراي پروژه ها
5- استفاده موثر و بهينه از منابع
د) بهرهوري Productivity))
وري يعني تحقق اهداف سازماني (واحدهاي مولد) و توليد حداكثر كالاها و خدمات با صرف حداقل منابع انساني و مادي. در واقع توليد با صرف حداقل هزينه و جلوگيري از ضايعات و كاربرد تكنولوژي هاي پيشرفته با به كارگيرياشتغال و بالارفتن سطح زندگي همه آحاد ملت، منجر شود. به عنوان مثال در يك
هكتار زمين زراعي چگونه توليد گندم را با فرض ثابت نگاه داشتن ساير نهاده ها مانند آب، كود و نيروي انساني بتوانيم توليد را 3 تا 4 برابر افزايش دهيم.
فوايد عمومي بهرهوري عبارت اند از:
صرفه جويي در هزينه ها - افزايش كيفيت (مرغوبيت و مطلوبيت) كالاها و خدمات - ثبات قيمتها و يا حتي كاهش آن - افزايش سطح رفاه عمومي جامعه – افزايش درآمد و سود - رضايت عمومي افراد- رونق اقتصادي - افزايش توليد و ارائه خدمات - ثبات اقتصادي در بازار جهاني - ايجاد اشتغال - توسعه صنعتيدر تشريح واژه بهره وري مفاهيم بسياري وجود دارد اما در بيان اين مفهوم بايد نكات زير مد نظر قرار گيرد:
1- افزايش توليد ضرورتا به معناي بهبود بهرهوري نيست.
2- بهبود كارآيي، ارتقاء بهرهوري را تضمين نمي كند.
3- افزايش درآمد حاصل از فروش الزاما بهبود بهرهوري را تضمين نخواهد كرد.
4- بهرهوري فقط مختص يك بخش به عنوان مثال صنعت نيست
5- افزايش بهرهوري نبايد به بهاي تنزل كيفيت منجر شود.
مركزهمانديشي: باتوجه به اهميت بهرهوري دراصلاح الگوي مصرف ممكن است درباره جنبههاي مختلف بهرهوري توضيح دهيد؟
بهرهوري داراي سطوحي به شرح زير است:
بهرهوري فردي:
فرد در مسير پيشرفت زندگي خود مي باشد. از ديد منافع سازماني ارتقاء بهر وري در افراد، بهبود بهرهوري سازمان را به دنبال خواهد داشت. آموزش، يادگيري و رشد نيروي انساني در سازمان و مشاركت افراد در اداره سازمان بهره وری در خانه وري در خانه موجب پايين آمدن ضايعات، از بين رفتن اسراف و كيفيت زندگي بهتر در استفاده از مواهب زندگي مي شود.
بهره وری در سازمان
بهبود وري در سازمان نتيجه استفاده بهينه و موثر و كارآمد از منابع، تقليل، ضايعات، كاهش قيمت تمام شده، بهبود كيفيت، ارتقاء رضايت مشتريان، دلپذيري در محيط كار و افزايش انگيزه و علاقه كاركنان به كار بهتر بوده كه نهايتا رشد و توسعه سازمان را به دنبال خواهد داشت. به اين گونه سازمانها، اصطلاحا
سازمانهاي يادگيرنده گويند.
وري در سطح ملي بهره افزايش بهره وري تنها راه توسعه اقتصادي كشورها مي باشد كه موجب ارتقاء
سطح رفاه زندگي يك ملت مي گردد. تحولات معجزه آساي رشد و توسعه اقتصادي در كوتاه مدت در برخي از كشورها منجمله ژاپن، آلمان، چين و تعدادي از كشورهاي شرق آسيا نتيجه افزايش بهره
وري و استفاده بهينه، كارا و اثر بخش آنها از منابع فيزيكي و انساني كشورهايشان بوده است. بهرهوري سبز: تا چند دهه قبل، محيط طبيعي به عنوان متغيري مهم در سيستمهاي توليدي مطرح نبود اما به تدريج آسيب هاي محيطي، دستاوردهاي تمدن بشري را دچار مخاطره ساخت و ضايعات و پسابهاي توليدي موجب آلودگي محيط زيست شد. آثار مخرب بجا مانده از استفاده هاي بي رويه از اكوسيستم ها و آسيب به منابع طبيعي به ويژه منابع تجديد ناپذير موجب بروز نگرانيهاي زياد گردید و انسان را بر آن داشت تا راهي براي پيشگيري از اين پيامدهاي ناگوار بيابد. بحث الگوي توسعه پايدار به طور جدي از اواخر دهه 1980 مطرح گرديد؛ مركز فعاليت هاي «برنامه هاي صنعت و محيط زيست سازمان ملل» در سال 1989 از عبارت توليد پاكيزه تر براي نشان دادن برداشت كلي و فراگير «توليد و محيط زيست» استفاده كرد.
وري سبز به بهره وري سبز نتيجه برنامه «توليد پاكيزه تر» در دستور كار بهره بخشهاي توليدي قرار گرفته است. عنوان يك هدف داراي آثار گوناگون در توسعه پايدار است. به طوري كه مفاهيم محيط زيست را با احياء و حفظ منابع طبيعي در امور فني، اقتصادي و استراتژيك بهره وري، پيوند مي دهد. تلفيق بهرهوري با حفظ محيط زيست منجر به مفهوم فراگير بودن بهرهوري سبز مي گردد.
با توصيف بهره وری در سطح وری و سطوح آن میتوان دریافت که نهادینه شدنفرهنگ بهره وری در سطح جامعه و سازمان چقدر مي تواند در اصلاح الگوي مصرف موثر باشد
و) تحقيق در عمليات: Operational research
پژوهش در عمليات عبارتست از كاربرد روشهاي علمي در مسائل پيچيده پديد آمده براي هدايت و مديريت سيستم هاي بزرگ شامل انسان، ماشين، مواد و پول در صنعت، تجارت، دولت و دفاع. روي كرد متمايز پژوهش در عمليات، توسعه مدلي عملي از سيستم به همراه اندازه گيري عواملي مانند شانس و خطر براي پيشگويي و مقايسه پيامدهاي تصميمات، استراتژيها يا كنترلهاي جانشين مي باشد. هدف، كمك به مديريت در تعيين سياست ها و اقدامات به صورت عملي است هر عمليات نيازمند منابع است. اين منابع مي توانند مواد خام، نيروي انساني، ماشين آلات و تجهيزات جانبي، اطلاعات، بودجه، فضا و زمان باشد. مجموع عملياتي كه دريك سيستم موجود هستند به چه ميزان از منابع مي توانند استفاده نمايند. تا اهداف سيستم با حداقل هزينه ها يا با حداكثر كارآيي تامين شود؟ تخصيص و تسهيم منابع (كه ميزان آنها محدود است) بين عمليات و عناصر آنها يكي از فعاليتهاي پژوهش در عمليات است.
به عنوان مثال تابع هدف در بخش زراعت مي تواند به اين شرح باشد: تعيين الگوي بهينه كشت محصولات زراعي با دو رويكرد يك هدفه و چند هدفه و با دو ساختار قطعي و فازي. يكي از روش هاي تحقيق در عمليات برنامه ريزي خطي است؛ در رياضيات، مسائل برنامه ريزي خطي شامل بهينه سازي، تابع هدفي خطي است كه بايستي يكسري محدوديت در فرم هاي تساوي هاي خطي و نامساوي برقرار شوند. به طورخيلي غير رسمي برنامه ريزي خطي استفاده از مدل رياضي خطي براي بدست آوردن بهترين خروجي (به طور مثال حداكثر سود، حداقل كار ) با توجه به شرط هاي داده شده ( براي مثال فقط 30 ساعت كار در هفته، كار غير قانوني انجام ندادن و غيره ) است.
برنامه ريزي خطي مي تواند در زمينه هاي مختلف مطالعه و مورد استفاده قرار گيرد. برنامه ريزي خطي به طور عمده در موقعيتي هاي تجاري و اقتصادي مورد استفاده قرار مي گيرد اما براي بعضي از مسائل مهندسي نيز مي تواند به كار گرفته شود. برخی از صنایعی كه برنامه ريزي خطي را مورد استفاده قرار
مي دهند عبارتند از حمل و نقل، انرژي، مخابرات و كارخانه ها و. . . .
همچنين در مدل كردن مسائلي از قبيل برنامه ريزي، مسير يابي، زمانبندي،
تخصيص و طراحي مفيد است. يك ارزيابي انجام شده از 500 شركت بزرگ دنيا، نشان داد كه 85% درصد آنها از برنامه ريزي خطي استفاده نموده اند در بسياري شركت ها و موسسات دولتي با به كارگيري موفقيت آميز برنامه ريزي خطي، ميليون ها دلار صرفه جويي كرده اند
مركز همانديشي: با توجه به مباني نظري شرح داده شده از چه رويكردهايي مي توان در بخش كشاورزي در جهت اصلاح الگوي مصرف استفاده كرد؟
در ابتدا يادآوري ميکنم که در بحث اصلاح الگوي مصرف در بخش كشاورزي تمامي مباني نظري و رويكردهاي علمي بيان شده نقش بسزايي خواهند داشت، و برنامه ريزي گسترده اي در ابعاد مختلف از جمله: توليدات زراعي، باغي، دامي استفاده از مراتع - جنگل - توليدات چوب - بحث آبزيان و. . . . ميتوان طراحي و اجرا نمود
از طرف ديگر از آنجايي كه امنيت غذايي ارتباط مستقيم با بخش كشاورزي دارد و اين بخش يكي از متوليان اصلي تامين اين امنيت مي باشد و ملت نيازمند به غذا مي تواند بشدت در معرض آسيبهاي جدي قرار گيرد، بحث خودكفايي در محصولات استراتژيك كشاورزي در دستور كار نظام جمهوري اسلامي ايران قرار گرفت؛ لذا ضرورت اصلاح الگوي مصرف در اين مقوله به شدت مورد تاكيد است. در جهان امروز براي حضور در بازارهاي رقابتي جهاني نياز است
مثال، ضايعات بالا در چرخه توليد كه از محل توليد تا حمل و نقل فراوري ادامه دارد و همچنين استفاده غير معمول از بذر و سم و كودهاي شيميايي بايد اصلاح شود. فرسايش بالاي خاك به علت سيلاب، عدم توجه به برنامه هاي ترميمي خاك مثل آيش، جايگزيني نامناسب كشت و... از معضلاتی است که رفع آن نيازمند برنامه ریزی مناسب براي استفاده بهينه از منابع كشور است
استفاده از آب از طريق مهار آبهاي سطحي بوسیله آبخیزداری و آبخوان داری و همچنين مصرف بهينه آن در بخش توليد و كشاوري از ميزان هدر رفت آب جلوگيري خواهد كرد. بکارگیری مكانيزاسيون مي تواند راندمان توليد را افزايش داده و بهره وري را بالا ببرد؛ به عنوان مثال راندمان توليد در نهادههاي توليد چندنمونه هاي كشاورزي به علت استفاده مناسب از خاك و آب و برابر راندمان معمول این بخش است. مثالي ديگر: 92 درصد آب استحصال كشور صرف توليد محصولات كشاورزي ميشود. نحوه مطلوب استفاده از آب براي كشوري كه از نظر اقليمي بطور طبيعي با خشكي روبرو است حائز اهميت ميباشد، تغيير نگرش در روش هاي آبياري بايد به عنوان يك اصل فرهنگي مد نظر قرار گيرد. بطور مثال، در توليد محصولات زراعي لازم است از روش هاي آبياري مدرن مثل آبياري قطره اي استفاده گردد. جالب است بدانید که هفته اي يك قطره آب براي يك نهال صيفي جات مي تواند كافي باشد؛ در صورتي كه اين نهال در زير پوشش نايلوني قرار گيرد، اين فرايند ضمن جلوگيري از مصرف بي رويه آب،
باعث جلوگيري از رشد علف هاي هرز خواهد شد كه مبارزه با اين پديده در جاي خود نياز به صرف هزينه و نيروي انساني بسيار دارد.
مركز همانديشي: نقش و تاثير آموزش بويژه آموزش هاي علمي كاربري در اصلاح الگوي مصرف در بخش كشاورزي چيست؟
توجه به اصلاح الگوي مصرف با رويكرد آموزشي ضمن نياز به پياده سازي و ويژگي هاي متمايز بخش كشاورزي با ساير هاي ديگر را ضروري نيازها و ويژگي هايي كه آموزش در آن نقش بسزايي ايفا مي كند. با توجه به اهميت وضوع به برخي از اين ضرورتها به اجمال اشاره مي شود:
- انتقال دانش كار به توليد كنندگان بخش كشاورزي
قسمت اعظم فعاليت در بخش كشاورزي توسط توليد كنندگان خصوصي انجام مي شود؛ بنابراين به منظور افزايش ميزان توليد بايستي مهارت هاي لازم از طريق آموزش هاي علمي كاربردي به توليد كنندگان ارايه گردد؛ كه متولي اصلي اين موزش ها مي تواند وزارت جهاد كشاورزي باشد.
- جايگزيني روش هاي مدرن به جاي سنتي
به طور كلي محصولات زراعي، باغي و دامي اكثرا توسط كشاورزاني با يانگين عرصه ي 5/2هكتاري و بكارگيري روش هاي ابتدايي درتوليدو دامداريهاي سنتي عرضه مي شود. با ارايه آموزش هاي علمي كاربردي روش هاي جديد جايگزين روش هاي سنتي گرديده و در نتيجه افزايش توليد در واحد سطح
را به همراه دارد؛ كه در نهايت تامين امنيت غذايي و توسعه پايدار كشور را به ارمغان خواهد آورد.
- ميزان تحصيلات شاغلين بخش كشاورزي نيروي انساني شاغل در بخش كشاورزي را عمده افرادي كه فاقد تحصيلات آكادميك و دانشگاهي هستند تشكيل مي دهد و آنها از تجربيات ارزشمندي كه
حاصل سال ها تلاش آنها است برخوردارند و اگر اين تجربيات با دانش فني و مهارت هاي علمي و عملي آميخته شود بدون شك تحولي شگرف را در عرصه ي كشاورزي به همراه خواهد داشت. ارايه آموزش هاي پودماني علمي كاربردي مي تواند در اين تحول نقش مهمي ايفا كند.
- ميزان سن شاغلين بخش كشاورزي
نيروي انساني شاغل در بخش كشاورزي را عمده افرادي با سن بالاي 50 سال تشكيل مي دهد. جوان سازي این بخش يكي از اهداف مهم آموزش در وزارت جهاد كشاورزي است كه از طريق آموزش هاي علمي كاربردي امكان پذير است. مركزهمانديشي: تا چه اندازه مي توان اين آموزشها را به بخش خصوصي واگذار كرد؟
در اختيار قرار دادن عرصه هاي آموزشي مانند مزارع، باغات، دامداري ها، آزمايشگاه ها، پايلوت ها و كارگاه هاي مجهز و همچنين تجهيزات صرفا آموزشي مانند كمباين، تراكتور، انواع ماشين آلات كشاورزي نياز به صرف هزينه بسيار هنگفتي دارد كه كمتر بخش خصوصي حاضر به سرمايه گذاري در اين عرصه مي شود و از آنجايي كه در اين سيستم فراگيران چه در توليدات باغي و زراعي
و چه در توليدات دام، طيور و آبزيان با موجود زنده كه از درجه آسيب پذيريبالايي برخوردار خواهد بود؛ سروكار دارند؛ اين خود حساسيت موضوع سرمايه گذاري را چندين برابر خواهد كرد. همانطور كه در ابتدا بيان شد در اينجا اصلاح الگوي مصرف سرمايه گذاري بهينه را مورد هدف قرار داده نه عدم سرمايه
گذاري يا كاهش آن را. مركز همانديشي: در پايان به طور خلاصه درباره لزوم آموزش هاي علمي كاربردي در بخش كشاورزي ارتباط آن با اصلاح الگوي مصرف توضيح دهيد همانطور كه در مباني علمي و نظري مطرح گرديد با توجه به جمعيت رو به تزايد كشور و محدوديت روزافزون منابع از جمله آب و زمين، افزايش بهره وري در بخش كشاورزي از اهميت ويژه اي برخوردار است. كه اين بهرهوري مي تواند از طريق آموزش هاي علمي كاربردي محقق شود .
