بخشی از مقاله
مسجد جامع صفهان
چكيده :
گروه مسجد: بنابر گفته كارشناس مرمت در سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري سازمان آب و فاضلاب استان اصفهان براي پي بردن به علت نم مسجد جامع اصفهان و رفع آن به سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري قول همكاري داد.
به گزارش خبرگزاري شبستان، در حاليكه از سه سال پيش موضوع رطوبت مسجد هزارساله جامع اصفهان به عنوان يك تهديد براي اين اثر تاريخي مطرح است، هنوز علت اين مساله مورد اختلاف دستگاههاي مسئول قرار دارد. رطوبت و نم موجود نه تنها بخشهاي مختلف اين بناي تاريخي بلكه بناهاي اطراف مانند بازارهاي اصفهان و خانه شيخ بهايي را نيز در برگرفته است.
در حاليكه كارشناسان ميراث فرهنگي نم موجود در اين بناها را ناشي از فرسودگي لوله‌هاي فاضلاب كه حدود 30 تا 40 سال قدمت دارد، مي‌دانند، مسئولان سازمان آب و فاضلاب اصفهان اين موضوع را تكذيب مي‌كردند تا اينكه در حال حاضر اين سازمان براي پي بردن به علت نم مسجد جامع اصفهان قول همكاري داده است.
بنابراين گزارش تلاش كارشناسان ميراث فرهنگي براي پي بردن به علت نمناكي مسجد جامع تاكنون به نتيجه نرسيده و حدود سه سال است كه ادامه دارد اين مسجد به طور دائم با مشكل نم زدگي طبيعي ناشي از باران و برف مواجه بوده ولي اين مساله مشكلي براي آن ايجاد نكرده است چون خاك اصفهان‌رسي است و اين بنا به سبك خراساني و با استفاده از خشت، گل و آجر ساخته شده است، خاصيت جنب نم و رطوبت بالايي نيز دارد.
مسجد جامع اصفهان 1400 سال قدمت دارد و تاريخ بناي آن به سال 156 هجري قمري و به زمان خلافت منصور خليفه عباسي بازمي‌گردد كه به دستور والي اصفهان ايوب بن زياد و با هزينه مردمي ساخته شد نقشه اوليه حياط شبستانها و ستون اطراف مسجد در دوره خليفه عباسي، افزودن ستون از سمت حياط به شبستانها در دوره آل بويه، ايجاد گنبدها در دوره سلجوقي، احداث مسجد و شبستان مظفري در دوره آل مظفر و نيز بسياري از تزيين كاريهاي اين بنا در دوره صفوي صورت گرفته است.
مسجد جامع اصفهان در یک نگاه
صفويان مربوط می شود . اما در کاوش های باستان شناسی مراحل قبل از سلجوقی هم به دست آمده که به دوران آل بويه و قرن سوم هجری باز می گردد. در همين کاوش ها آثار قبل از اسلام نيز کشف شده است.
مسجد دارای وروديهای متعدد است که هر يک فضای مسجد را به بخشهايی از بافت پيرامون آن مربوط می کند اين ورودیها همه در يک زمان ساخته نشده اند و هر يک در مقطعی از تاريخ و در ارتباط با ساختمان درون و بيرون بنا به وجود آمده اند. گذرها و معابری که در گرداگرد مسجد وجود دارند بيانگر ارتباط گسترده ای است که مسجد با بافت قديم شهر دارد.
مسجد جامع اصفهان با نقشه چهار ايوانی بنا شده و از آنجا که ابداعات هنری و معماری 15 قرن دوران اسلامی را در خود گرد آورده است يکی از بهترين آثاری به شمار می رود که در دنيای امروز شهرت دارد. با توجه به منابع و مآخذ مختلف اين نکته مشخص می شود که مسجد جامع در طول زمان به سبب آتش سوزی و جنگ های متعدد و نا آرامی های دوران های مختلف آسيب فراوان ديده و دوباره بازسازی و مرمت شده است.
چهار ايوان اطراف ميدان مشخص کننده شيوه مسجد سازی ايرانيان است که پس از احداث آن در ساير مساجد نيز رواج يافته است. اين ايوان ها که به نامهای صفه صاحب در جنوب صفه درويش در شمال صفه استاد در مغرب صفه شاگرد در مشرق ناميده می شوند با تزئينات مقرنس سازی و کاربندی يکی از فنون بسيار جالب معماری ايران را بيان می دارد.
نمای داخلی صحن مسجد و کاشيکاری های آن مربوط به قرن نهم هجری است که احتمالاً مناره ها نيز مربوط به همين زمان می باشند . به طورکلی بنای کنونی مسجد جامع اصفهان شامل بخشهای زير می باشد:
- شبستان مسجد : اين شبستان که بر ستون های مدور استوار است که با گچبريهای بسيار زيبا تزئين شده است. اين قسمت مربوط به عصر ديلميان است.
- گنبد و چهل ستونهای اطراف آن که در ايوان جنوبی مسجد واقع شده و در فاصله سالهای 465 تا 485 هجری قمری بنا شده است. اين گنبد در زمان سلطنت ملکشاه سلجوقی و وزارت خواجه نظام الملک ساخته شده از نمونه های نادر ساختمان های عصر سلجوقی است. ايوانی که در جلوی اين گنبد آجری واقع شده در اوائل قرن ششم هجری بنا گرديده و سقف آن از مقرنس های درشت ترکيب شده است. اين گنبد دارای زيباترين طرحهای تزئينی ساخته شده از آجر و گچ ميباشد.
گنبدی که در بخش شمالی حياط مسجد واقع شده و قرينه گنبد خواجه نظام الملک است در سال 481 بنا گرديده است. احداث اين گنبد را به ابوالغنائم تاج الملک يکی ديگر از وزرای عصر سلجوقی نسبت می دهند.
- ايوان معروف به صفه صاحب که در دوران سلجوقی ساخته شده و تزئينات آن مربوط به عصر قراقويونلو و صفوی است. در اين قسمت کتيبه هائی از دورانهای مختلف از جمله صفويان به چشم می خورد.
- ايوان غربی معروف به صفه استاد که در عصر سلجوقی بنا شده و در دوره صفويان با کاشيکاری تزئين شده است . در اين صفه علاوه بر خطوط ثلث و نستعليق که به تاريخ 1112 هجری قمری و در زمان سلطنت شاه سلطان حسين کتابت شده عباراتی به خط بنائی بسيار زيبا و با امضاء محمد امين اصفهانی نوشته شده است.
با مطالعه اين عبارات و دقت در خطوط بنائی اين ابيات بسيار زيبا مشخص می گردد.
چون نامه جرم ما به هم پيچيدند بردند و به ميزان عمل سنجيدند
بيش از همه کس گناه ما بود ولی ما را به محبت علی بخشيدند
