بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به اینکه کاربری فضای سبز به علت گسترش بی رویه شهرها
و تبدیل باغات و اراضی کشاورزی به بافت شهری با تهدیدات جدی
روبه رو شده است؛ امروزه برخورداری از امکان گذران اوقات فراغت
در فضاهای آزاد و سبز یکی از ارکان اصلی توسعه به شمار می آید.
در واقع ایجاد فضای سبز یکی از راه هایی است که به شکلی موثر
آلودگی های محی زیست اعم از آلودگی گازی، آلودگی صوتی، بوهای نامطبوع و دیگر آلاینده های موجود در هوا و آب و خاک را کنترل کرده و محی سالمتری را برای انسان فراهم می کند. لذا پرداختن به امر برنامه ریزی فضای سبز (پارک های شهری) به عنوان بهترین گزینه برای کاهش این قبیل مشکلات می باشد؛ که با توجه به کمبود فضای شهری و رشد روز افزون جمعیت، ایده جدید پارک جیبی 1به دلیل اشغال فضای کمتر و در دسترس بودن برای افراد محلی یکی از مناسب ترین راهها می باشد. متاسفانه به دلیل اینکه این طرح بیش تر در کشورهای توسعه یافته رواج دارد و در نقطه ی مقابل آن، شهرهای کشورهای در حال توسعه (به خصوص شهرهای ایرانی) بهره
کمتری از این امر برده اند؛ بنابراین این پژوهش در نظر دارد
ضمن معرفی پارکهای جیبی با شناسایی معیارهای آن و بهره گیری از
مدل فرآیند تحلیل سلسله مراتبی AHP به اولویت بندی آنها با
استفاده از نظرات کارشناسان متخصص ایرانی با استفاده از نرم
افزار Expert choice بپردازد.
واژههای کلیدی: فضای سبز ،پارک های شهری،پارک جیبی، تحلیل سلسله مراتبی .AHP
-1 مقدمه
توسعه تکنولوژی و صنعت بشر سبب رشد سریع و بی رویه شهرها و
توسعه حومه سازی و تخریب فضای سبز گردید،امروزه بیشتر جمعیت ما
در شهرها زندگی می کنند.این امر سبب از بین رفتن طبیعت بکر و
محی های روستایی و جایگزینی آنها با شهرهایی با کیفیت متوس شده
است.عرصه های عمومی، مهم ترین بخش شهرها و محی های شهری
اند.درچنین عرصه هایی بیشترین تماس،ارتباط و تعامل بین انسان ها رخ می دهد و این عرصه ها تمامی بافت شهری را که مردم بدان دسترسی
1 pocket park
1
فیزیکی و بصری دارند را شامل می شود.یکی از مهم ترین عناصر این مجموعه ها،پارک ها و فضاهای سبز شهری اند که نقش فعال در سلامتی شهر و شهروندان ایفا می کنند. فضاهای سبز بخشی از گستره ی فیزیکی شهراند که می توانند عملکرد های معینی داشته باشند.در برخی مواقع نقش تزئینی (زیبا سازی سیمای شهری) و گاهی نقش تفریحی(تفرجگاهی) را به خود پذیرفته است.[1]
فضای های سبز درون شهری که اغلب به صورت پارک،فضاهای سبز کنار خیابان و باغ ها احداث می شوند.از دیدگاه شهرسازی به زیبایی محی می افزاید،همچنین از نظر حفاظت محی زیست،خدمات تفرجی و بازدهی اکولوژی زیست محیطی از نظر موضعی عمل می نماید. پارک ها در شهر ها نقش جلوگیری از گرد وغبار و آلودگی هوا،فضای سبز شبه جنگلی و ریه های تنفس را دارند. مهم ترین تاثیر فضای سبز در شهرها تعدیل دما،افزایش رطوبت نسبی،لطافت هوا و جذب گرد و غبار است. [2] لذا مدیران و برنامه ریزان شهری به فکر ایجاد لکه های سبز در محی شهری می باشند.اما متاسفانه به دلیل نرخ رو به رشد جمعیت و مشکل اسکان آنها در شهرها خصوصا در شهرهای پرجمعیت اغلب فضاهای سبز و
نقش موثر آنان نادیده گرفته می شوند.امروزه این مشکل از طریق
ایجاد طرح پارک های کوچکی به نام پارک جیبی تا حدودی برطرف شده
است.طراحان با در نظر گرفتن فضاهای کم برای این پارک ها در میان بلوک های ساختمانی (تجاری و مسکونی)و یا مقیاس های محلی به جبران کمبود فضای سبزدر شهرهای پر جمعیت کشورهای توسعه یافته نظیر نیویورک پرداخته اند.این پارک های جیبی با استقبال خوب شهروندان روبه رو شده اند و به محیطی گرم و صمیمانه برای استراحت و گذراندن اوقات فراغت در روزهای پرمشغله برای کودکان ، سالمندان، کارمندان و... تبدیل شده اند.
با توجه به توضیحات ارائه شده و لحاظ اهمیت فضای باز و سبز شهری در این مقاله سعی برآن است به معرفی ایده و طرح جدیدی از پارک های شهری که اخیرا در کشورهای توسعه یافته انجام گرفته با عنوان پارکهای جیبی پرداخته و در ادامه با مطالعه شاخص های آن و با استفاده از مدل (AHP) به اولویت بندی و میزان اهمیت هر یک از این شاخصها با توجه به فرهنگ ایرانی از نگاه کارشناسان و متخصصان داخلی پرداخته شود.
-2 مبانی نظری
-1-2 محی زیست شهری
محی زیست شهری را همه محیطی می دانند که انسان به طور مستقیم یا غیر مستقیم به آن وابسته است و زندگی و فعالیت های او را در
ارتباط با آن قرار داد، می توان محی زیست شهری را به دو بخش
تقسیم نمود :
الف: محی زیست طبیعی: بخشی از محی زیست که بشر در تشکیل آن
نقشی نداشته، بلکه از موهبت های خدادادی است و شامل جنگل ها، مراتع، کوه ها،دشت ها، رودخانه ها ،دریاها، چشم اندازها و نظایر اینها می گردد. عوامل تشکیل دهنده محی زیست طبیعی: شامل عوامل جاندار(گیاهان و جانوران) و عوامل بی جان (خاک، آب و هوا) می باشد.
ب: محی زیست انسانی یا محی زیست انسان ساخت : به آن بخش از
محی زیست اطلاق می گردد که به دست بشر ساخته شده و زاییده تفکر
اوست. بر حسب این طبقه بندی محی شهری در زمره محی زیست انسانی
است. پژوهشگران نشان داده اند که امروزه در محی های شهری مسائل
2
و آلودگی های محیطی و اجتماعی بسیار وجود دارد. یکی از عوامل ایجاد کننده این شرای در زندگی شهری، فضای سبز درون شهرهاست. [3]
که از جمله این فضاهای سبز پارک ها می باشند که عموما به عنوان
مکانی برای تفریح و بازی شناخته می شوند؛ اما این تنها نقش آنها
در محی زیست کلان شهرها نیست .
-2-2 پارک ها
پارک ها فضاهای باز شهری می باشند که به شهر زیبایی بخشیده و
فرصتی را برای تنفس هوای پاک ایجاد می کنند، و به تعریف
رویدادهای اجتماعی ، فرهنگ رایج در جامعه ،گذران اوقات فراغت و
... می پردازند. در یک دسته بندی کلی می توان پارک ها را به شرح زیر تقسیم بندی کرد:
