بخشی از مقاله
نقش حس مکان وپایداری درهویت پارکهای شهری کرمانشاه مطالعه موردی پارکهای:شیرین، لاله، معلم، فدک
چکیده
در پژوهش حاضر، میزان رضایتمندی شهروندان شهر کرمانشـاه از پـارک-های (شیرین ، لاله ، فدک ، معلم ) که به صورت محله ای انتخاب شده بودند و همینطورتبیین پایداری در این پارکهـا مـورد بررسـی قـرار گرفت. نمونه مورد بررسی 100 نفر از شهروندان شهر کرمانشاه بود که در طول ساعات مختلف در این پارکها حضور داشتند، کـه در هـر پـارک تعداد 25 نفر به صورت تصادفی انتخاب شدند. به منظور گردآوری داده-ها از یک پرسشنامه محقق ساخته استفاده شد که روائـی و پایـائی آن مورد تأیید قرار گرفت. در پایان دادههای به دست آمده با اسـتفاده از آزمونهایt گروهی و آزمون مجذور کای (خی دو) مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفتند. نتایج به دست آمده حاکی از آن بـود کـه رضـایتمنـدی شهروندان شهر کرمانشاه از پارکهـای مـورد مطالعـه در سـطح نسـبتاً بالایی است. همینطور نتایج به دست آمده نشان میدهد که اختلاف معنـی-داری در میزان رضایتمندیشهرونداناز پارکهـای مـورد مطالعـه وجـود دارد، که رضایت شهروندان از پارک لاله بیشتر از پارکهای دیگر اسـت و میزان رضایت آنها از پارک فدک کمتر از پارکهـای دیگـر اسـت. در ادامه به بررسی حس مکان و پایداری در این پارکها نیز پرداخته شد، که نتایج به دست آمده نشان می دهدکه این پارکها از نظر حس مکان و پایداری در حد نسبتاً بالایی هستند.
1دانشچوی کارشناسی ارشد معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات کرمانشاه 2دانشچوی کارشناسی ارشد معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات کرمانشاه *3 دانشچوی کارشناسی ارشد معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات کرمانشاه
-1 مقدمه
با تو سعه جوا مع ان سانی و تغی یر شیوه ز ندگی و سکونت مردم، تو جه معماران، طراحان و برنامه ریزان به کیفیت فضاها و محـی هـای سـاخته شده افزایش یافته است .]1[ امروزه مفهوم شهر ها بدون پارک وفضای سبز قا بل ت صور ن می با شد وف ضای سبز به ع نوان ر یه های تنف سی شهر می باشند، به خصوص که با رواج زندگیهای آپارتمانی دیگر درفضاهای سکونت جایی برای رسیدن به آرامش وتفریح وجود ندارد ونیاز انسان ها بیش از پیش به پارکها افزون گشته است ، که شهروندان جهـت اسـتفاده از ایـن ف ضاها دارای انت ظاراتی می با شند ، برآوردن ا ین انت ظارات نیازم ند تو جه طرا حان و مدیران به اب عاد مخت لف نیاز های شهروندان ا ست .>2@ پارکها وفضای سبز دارای نقش مؤثری درفرصتهای تفریحی بـا ارزش بـرای ک سانی که در شهر ز ندگی می کن ند می با شد و باعملکرد های روا نی، اجتماعی در ساخت کالبدی شهر بیش ازهر عامل دیگری باعث نزدیکی انسان وطبیعت به یکدیگر می باشد.با توجه به اینکه حس مکان از کیفیت فضا و چگونگی طراحـی تـأثیر مـیپـذیرد بنـابراین در ایـن پـژوهش تـلاش مـی-شودبهبررسی میزان رضـایتمنـدی شـهروندان شهرکرمانشـاه از پـارکهـای (شیرین ، لاله ، فدک ، معلم) پرداخته شود. به بیان دیگر هدف ما این است که ببینم آیا شهروندان رضـایت کـافی از پـارکهـای محلـهای شـهر کرمانشاه دارند و اینکه شهروندان از کدام یک از این پارکهـا رضـایت بیشتری نسبت به پارکهای دیگر دارند.
-2مبانی نظری
حس مکان در حوزه پدیدارشناسی، حس مکان به معنای مرتب شدن با مکان به واسطه درک نمادها و فعالیتهای روزمره است. این حس می تواند در مکان زندگی فرد به وجود آمده و با گذر زمان عمق و گسترش یابد .]3[ در تعریفی دیگر از نظررلف حس مکان مفهوم شخصی نیست که بتوان تعریف دقیقی برای آن ارایه داد، بلکه باید با آزمون رواب میان مکان و پایههای پدیدارشناختی جغرافیا سنجیده و ارزیابی شود.]3[ازدید اومعنای اصلی مکان فراتراز عملکردهایی است که مکان تأمین میکند بالاتراز اجتماعی است که آن را اشغال میکند و ورای تجارب مصنوعی و دنیوی مکان است. اگرچه همه این مواردجنبههای لازم مکان هستند اماماهیت مکان درتجربه، یعنی ازجهت التفات ناخودآگاهانه به مکان، است که مکان رابه مثابه مرکزی پرمحتوا وعمیق از هستی ووجود بشرتعریف میکند.]4[ تجربه مکان، فردی وذهنی است که انسان در آن باخیلی از افراد هم احساس میشود واین هم احساسی که درواقع حضورفیزیکی شخص درمکان تجربه ناخودآگاه آن است حس مکان نامیده میشود.
بررسی حس مکان در پارک
بررسی رواب بین ویژگی های کالبدی، رواب اجتماعی ومعانی میتواند مطالعه حس مکان را انجام پذیر نماید. متغیرهای حس مکان پارکها در دو دستهی معانی وفعالیت ها قابل بررسی هستند درگروه معانی، هویت، مکان وزیبایی ودر دودستهی فعالیت ها،تعاملات اجتماعی، حس اجتماع،رضایتمندی وراحتی مردم قرار دارند. عوامل دیگری مانندچگونگی انتخاب پارک و ویژگی های اجتماعی وفردی استفاده کنندگان نیز ازعوامل تأثیرگذار برحس مکان هستند.حس مکان درپارک زاییده خلق فضای معمارانه ومتناسب با آن فضا میباشد واینکه مردم در آن منطقه بتواننداز آن فضا به بهترین نحو، با بیشترین امنیت استفاده نمایند که در تحلیل وبررسی صورت گرفته پارک لاله بیشترین رنگ تعلق وپارک فدک کمترین رنگ تعلق رادارند طبق مدل پژوهش برای بررسی ارتباط میان طرح های مختلف پارک وحس مکان پارک، عوامل هویت، زیبای، رضایت و تعاملات اجتماعی سنجیده میشود. وجود حس مکان در پارک باعث ایجاد دلبستگی به مکان میگردد که برای حفظ وبقاء پارک ومراجعههای مکرر دلبستگی ایجادگردد تا مراجعه کنندگان تنها برای یکبار از پارک استفاده نمایند وپارک برایشان محلی همیشگی گردد ونسبت به فضا احساس دلبستگی نمایند. برقراری این تعامل عاطفی، موجبات پیوندانسان با فضاومعنابخشی به فضا رافراهم مینمایدوباعث علاقه بیشتر به مکان می-شود. لذا افرادبارفتارها وکنشهای خوددرفضا، سهمی درتوجه ومراقبت بیشتراز آن خواهد داشت مخصوصاً برای کسانی که مدت طولانی به یک فضا وابسته شدهاند. بنابراین باید در فضای پارک به دنبال عناصر ایجاد کننده دلبستگی مکان بود تا افرادرا به فضا وابسته نمود وبه پارک رنگ تعلق بخشید.
بررسی پایداری در پارک
مفهوم پایداری در واقع صفتی است که موجب آرامش وتداوم زندگی با کیفیت ومنطبق برنحوه زندگی درطول زمان است. این مقوله درزمینههای متفاوتی موردارزیابی وبررسی قرار گرفته ومعماری به عنوان کالبدی برای زندگی انسان میتواند یکی از مهمترین زمینههای بروز آن باشد. همانگونه که به ارکان معماری پایداروتعریف این سبک پرداختیم معماری پارک باید از این ارکان برخوردار باشد تابتواند اصل پایداری وماندگاری را به ارمغان آورد، پارک با ارکان طبیعیوزاده بشرازخاک میتواند همیشه پایدارو ماندگاربماندومراجعه کنندگان نیز میتوانند ارتباط بیشتری با پارک برقرار نمایند، زیرا ارکان طبیعی هیچگاه ذهن وجسم انسان راخسته نمیکنند وهمیشه برای انسان حس تازگی وزیبایی رابه ارمغان میآورد وبرای فضایی چون پارک وجود حس تازگی وزیبایی ورنگ تعلق بیش از هررکن دیگری دلبستگی به مکان رابه وجود میآورد ودلبستگی به مکان است که انسان رابه آنجا باز میگرداند وپارک را به فضایی ماندگار تبدیل مینماید. استفاده از انرژیهای موجود درطبیعت درفضای پارک باعث طبیعی وزیباتر جلوه نمودن پارک میشود، همانگونه که از ویژگیهای اصلی پارک نمایان است پارک باید دارای فضایی دلنشین وامن باشد که این نیز ازویژگیهای بارز معماری پایدار میباشد.
بررسی معماری در پارک
انسان درهر شرای روزانه، به چند ساعت آرامش وسکوت نیازدارد.این نیاز با فشردگی جمعیت درمحل مسکونی زندگی آپارتمانی در آینده بیشتر میگردد. بدین سبب فضای سبز به عنوان جزء مهمی از فضای شهری میتواند در بالارفتن سطح آسایش وآرامش بیشتر جامعه انسانی وشهروندان تأثیر بسزایی داشته باشد وبرروی انسان اثر فرح بخشی بگذارد.به طورکلی فضای سبز را میتوان به دو گروه تقسیم کرد.
-1فضاهای سبزبرون شهری
-2فضاهای سبز درون شهری
پارک ها بخشی از سیمای شهراست که از انواع پوشش گیاهی که توس انسان ساخته شده ، تشکیل شده است وبه عنوان یک عامل زنده وحیاتی درکنار کالبد ساختمانی، تعیین کننده ساخت مورفولوژیک شهر واجد بازدهی اجتماعی واکولوژیکی است. منظرسازی یا به عبارت بهتر زمین آرایی عبارت است از کاربرد گیاهان در طراحی به گونه وشکلی که موجبات ارتقای جلوههای دیداری محی است. گیاهان یکی از اصلیترین ارکان فضای سبز میباشند که عادات رشدی، فرم بافت، رنگ و اندازه عوامل مورد توجه درانتخاب گیاهان به منظور ایجادتصویری با زیبایی ماندگار میباشد. از گیاهان میتوان درجهت هدایت افرادپیاده، تشویق آنها برای گذراندن وقت درفضاهای باز عمومی، افزایش تعاملات اجتماعی، ایجادسرزندگی وحس خاطره انگیزی درمحی و ایجاد همبستگی درمناظر بی-نظم بصری استفاده نمود.
-3 روش پژوهش
در این پژوهش، جامعه ما عبارت بود از پارک سطح شهر کرمانشاه که از میان آنها 4 پارک (شیرین ، لاله ، فدک ، معلم )، بر این اساس کـه در محلههای مختلف از سطح شهر قرار داشتند و اینکه بتـوان بـر اسـاس آن نیازها و رضایت مراجعان در قسمتهای مختلف سطح شهر را شناخت انتخـاب شدند. در ادامه تعداد 100 پرسشنامه در این پارکها توزیع گردیـد کـه به صورت مساوی در هر پارک 25 پرسشنامه توزیع گردید.و این پرسشنامـه-ها به صورت تصادفی در زمانهای مختلف در میان شهروندان در داخل پارک-ها توزیع گردید.و برای تجزیه و تحلیل دادههای به دست آمده از آزمون t تک نمونهای و آزمون مجذور کای (خی دو) استفاده گردید. این تجزیـه و تحلیل با استفاده از نرمافزار spss18 انجام گردید.
-4 یافته های پژوهش
- میزان رضایت شهروندان از پارکهای شهر کرمانشاه در سطح بالایی است؟
برای بررسی این فرضیه از آزمون t تکنمونهای استفاده گردید. در جدول (1)، نتایج آزمون t تکنمونهای در زمینه بررسی میزان رضایت از پارکهای شهر کرمانشاه ارائه شده است. یافتهها نشان داد که میانگین میزان رضایت از پارکهای شهر کرمانشاه از دیدگاه شهروندان برابر با 3.17 و میانگین مورد انتظار (نظری) برابر با 3 بود. مقدار t برابر 2.395و سطح معناداری حاصل S= 0.019 گزارش شد .(P < 0.05)با توجه به اینکه مقدار t در سطح خطای کمتر از 0.05 معنیدار بود، لذا نتیجه گرفته میشود که میانگین تجربی با میانگین نظری تفاوت معنیداری دارد. همچنین از آنجا که میانگین تجربی بیشتر از میانگین نظری بود، میتوان گفت فرض پژوهش مبنی بر بالا بودن میزان رضایت از پارکهای شهر کرمانشاه، تایید شد.
- درچه ساعتی ازروزبیشترازفضای پارک استفاده میکنید؟
جهت دستیابی به پاسخ این سوال که در چه ساعتی از فضای پارک استفاده میکنید. از آزمون مجذور کای ( خی دو) استفاده شد. نتایج نشان داد که مقدار مجذور کای برابر با (51.280) و سطح معنی داری حاصل برابر با (.001) بود. با توجه به اینکه مقدار مجذور کای در سطح خطای کمتر از (P < 0.05) معنیدار بود. لذا می توان گفت تفاوت معنیداری بین زمان استفاده از پارک وجود دارد. همچنین با مراجعه به فراوانی مورد انتظار و مشاهده شده مشخص میشود که در زمان استفاده از پارک در بعدظهر بیشتر از حد مورد انتظار بوده است در حالی که میزن استفاده از پارک در سایر زمان ها کمتر بوده است.
- مهمترین جاذبه پارک برای شماکدام است؟
جهت دستیابی به پاسخ این سوال که مهمترین جاذبه پارک برای شماکدام است؟ از آزمون مجذور کای ( خی دو) استفاده شد. نتایج نشان داد که مقدار مجذور کای برابر با (40.240) و سطح معنی داری حاصل برابر با (.001) بود. با توجه به اینکه مقدار مجذور کای در سطح خطای کمتر از (P < 0.05) معنیدار بود. لذا می توان گفت تفاوت معنیداری بین جاذبههای پارک برای شهروندان وجود دارد. همچنین با مراجعه به فراوانی مورد انتظار و مشاهده شده مشخص میشود که خاطرات زیبا جاذبه بیشتر از سایر موارد برای شهروندان دارد و برگزاری مراسمات کمترین جاذبه را برای شهروندان دارد.
- نسبت به کدام پارک احساس علاقه مندی بیشتری دارید؟
جهت دستیابی به پاسخ این سوال که نسبت به کدام پارک احساس علاقه مندی بیشتری دارید؟ از آزمون مجذور کای ( خی دو) استفاده شد. نتایج نشان داد که مقدار مجذور کای برابر با (85.040) و سطح معنیداری حاصل برابر با (.001) بود. با توجه به اینکه مقدار مجذور کای در سطح خطای کمتر از (P < 0.05) معنیدار بود. لذا میتوان گفت تفاوت معنیداری بین احساس علاقهمندی شهروندان نسبت به این 4 پارک وجود دارد. همچنین با مراجعه به فراوانی مورد انتظار و مشاهده شده مشخص میشود که احساس علاقهمندی شهروندان نسبت به پارک لاله از سایر پارکها بیشتر است و پارک فدک از کمترین احساس علاقهمندی بین شهروندان برخوردار است.
- درکدام پارک خاطرات بیشتری دارید؟
جهت دستیابی به پاسخ این سوال که درکدام پارک خاطرات بیشتری دارید؟از آزمون مجزور کای ( خی دو) استفاده شد. نتایج نشان داد که مقدار مجذور کای برابر با (35.760) و سطح معنیداری حاصل برابر با (.001) بود. با توجه به اینکه مقدار مجذور کای در سطح خطای کمتر از (P < 0.05) معنیدار بود. لذا میتوان گفت تفاوت معنیداری بین وجود خاطرات در پارکها وجود دارد. همچنین با مراجعه به فراوانی مورد انتظار و مشاهده شده مشخص میشود که پارک لاله برای شهروندان تداعی کننده خاطرات بیشتری است و بعد از آن پارک شیرین دارای بیشترین خاطرات بین شهروندان است و پارک فدک از همهی پارکها دارای خاطرات کمتری برای شهروندان است.
