بخشی از مقاله
چکیده
معماري بومی ایران درگذشته، از بهترین نمونه ها درعرصه پایداري اقلیمی به شمار می رود. تنوع شرایط آب وهوایی و پاسخگویی متناسب به هریک در معماري و شهرسازي سنتی گواه بر این مدعاست؛ ازجمله می توان به اقلیم منطقه ساحلی جنوب که منجر به شکل گیري معماري بومی ویژه اي شده است، اشاره کرد. معماري سنتی قشم، گونه اي از ساخت و سازهاي گرمسیري ایران است. آنچه معماري و شهرسازي این منطقه را از دیگر مناطق بومی مجزا می کند، ترکیب عناصر فرمی و فضایی معماري ایرانی و عربی است. این نوع معماري در بندر لافت (جزیره قشم) بیشتر به چشم می آید. امروزه شهرسازي و معماري ایران با توجه به غناي فرهنگی و تاریخی خود، از بی هویتی درساختار فرهنگی رنج می برد و دلیل آن را می توان درسه اصل مهم فردگرایی، بی قانونی و غربزدگی خلاصه نمود. در این نوشتار ابتدا مفهوم هویت درشهر و مولفه هاي هویتی تعریف می شود؛ در ادامه معماري بومی- سنتی
جنوب که نمونه اي از آن در جزیره قشم که شکل کلی معماري آن متاثر از معماري نواحی مرکزي ایران و تلفیق آن با معماري اسلامی است، مورد مطالعه قرار می گیرد؛ به این صورت که اطلاعات مختصري از شاخص هاي موثر بر هویت معماري بندرلافت که باعث شده بافت و معماري کهن خود را تا امروز حفظ و پایدار کند، معرفی می شود؛ سپس نمونه اي شاخص از این معماري در شهر بندرعباس بررسی می گردد ،که با دیدن نوع معماري خاص این بنا در بین ساخت و سازهاي بی هویتی که روند افزایشی پیش می گیرند، حس سردرگمی و از خودبیگانگی در شهر از بین می رود و ارزش هاي فرهنگی و تاریخی فراموش شده، در ذهن افراد
احیا می گردد و در آخر راهکارهایی کلی جهت بهبود بخشیدن به این امر در آینده شهر بندرعباس پیشنهاد می شود.
کلیدواژه ها : معماري و شهرسازي سنتی، بی هویتی، نواحی جنوب، جزیره قشم، بندرعباس.
-1 مقدمه
ساختمان ها و ویژگی هاي معماري بومی شهرهاي جنوبی ایران تاحدي اعجاب آور ودرعین حال زیبا و باابهت جلوه می کند. بادگیرهاي بلند درآسمان نیلگون شهرهاي جنوب قدبرافراشته وبناهاي پرحجم با درگاه و پنجره هاي متعدد وتوام با نقوش هندسی متفاوت وزیبا که درنهایت تناسب، بخش عمده اي ازفضاهاي خارجی ساختمان راپوشیده وکوچه هاي عریض وبلند ومیدان هاي کوچک وبزرگی که باتوجه به اوضاع اقلیمی وبا درنظرگرفتن نیازعمومی ساکنان این نواحی به وجودآمده است. معماران حوزه جنوب ایران پس از قرنها ممارست و آموختن تجربیات تلخ دریافته اند که نوع بنا باید چگونه باشد که براي زیست در فصول مختلف مقاوم و مناسب با شرایط اقلیمی سازگار باشد ، بهترین و با صرفه ترین و در عین حال مقاوم ترین مواد و مصالح ساختمانی چیست که در مقابل بارانهاي سیل آسا و آفتاب سوزان و رطوبت خفقان آور مقاومت داشته باشد.
بررسی اینگونه مسائل در حقیقت بخش بزرگی از آزمون هاي موفق هم وطنان ساحل نشین ما در حوزه خلیج فارس است که به هزاران سال قبل تعلق داشته و ما بخوبی در می یابیم که بنیا د سنت هاي معماري ایرانیان حوزه خلیج فارس با جاودانه تاریخ اقوام و ساکنان این نواحی همراه و دمساز بوده و معماران بومی و قومی این مردم در طول قرون و اعصار هنر ارزنده معماري سنتی را از نسلی به نسل دیگر انتقال داده و هم اکنون نیز در حالیکه مواد و مصالح ساختمان ی مقاوم تر و استوارتري در اختیار دارند به قطع تداوم معماري سنتی یکباره تن در نداده و در عوض بشیوه اي ارزنده تر و زیبا تر معماري بومی و قومی را ادامه میدهند.
اگر سال ها پیش به بندرعباس سفر می کردید، با تصویري از دریا، سواحل شنی، خانه هایی با بادگیرهایی از سنگ و ساروج روبرو می شدید که مردم این سرزمین را خنک نگه می داشتند. اما امروز آن تصویر جاي خود را به مراکز خرید مدرن و آپارتمانهایی با پنجره هاي جیوه اي و کولر هاي گازي داده است.ساختمانهایی که امروزه به جاي بادگیرها ساخته می شوند، ریشه در این سرزمین
ندارند، با آب و هواي این منطقه سازگار نیستند و رابطه انسان را با طبیعت قطع کرده و او را روحا بیمار می کنند.
-2 مبانی نظري
-1-2 هویت و هویت شهري
هویت درلغت به معناي چیستی وکیستی است؛ وازنیازانسان به شناختن وشناخته شدن سرچشمه می گیرد. (اسماعیل معظم پور ،.(1 :1383 منظورازهویت، احساس هوی ت به مجموعه اي مادي و معنویست که عناصرآن ازقبل شکل گرفته اند(سیف زاده، ،1378 .(12 : هویت را نیز می توان فرایند پاسخگویی آگاهانه فرد ازاینکه خواستگاه اصلی ودائمی اش کجاست،داراي چه فرهنگ وتمدنی بوده وچه نقشی درتوسعه تمدن جهانی داشته، امروزصاحب چه جایگاه سیاسی – اقتصادي وفرهنگی درنظام جهانی است وسرانجام ارزش هاي مهم از هویت تاریخی او تا چه حد درتحقق اهداف اجتماعی، سیاسی وفرهنگی جامعه کارساز خواهدبود. (رهبري، .(56-57 :1385 هویت از منظر هر رشته ازعلوم تعریف خاصی را به خود اختصاص می دهد با این وصف تمامی انها بر خصایص مشترکی به مانند داشتن تصویري خاص وروشن از خود، جامعه وجهان وکسب کردن نظام ارزشی که در ان خوبی ها بدیها وبایدها
ونبایدها را تعریف میکند، اشاره داشته اند.
استوارت هال، (1991) معتقد است هویت یک روند درحال شدن است که یک شناسنامه و عامل شناخته شدن است(عاملی، :1383 .(41 بسیاري ازروشنفکران ایرانی، هویت امروزجامعه ایران راداراي سه لایه فرهنگ دینی، ملی وبالاخره فرهنگ وتمدن مدرن می
دانندکه باهم دروجودهرایرانی درگیراست که پیوند مناسب این سه لایه متناسب باروح مکان وزمان درتکامل هویت امروز جامعه ایران مفید باشد.
