بخشی از مقاله
چکيده
هدف اين پژوهش بررسي تاثير معنويت اسلامي بر هويت سازماني است . جامعه آماري اين پژوهش شامل کارکنان دانشگاه آزاد دماوند است که حجم نمونه آماري بر اساس فرمول کوکران ، ١٥١ نفر محاسبه گرديد و اعضاي نمونه به روش تصادفي ساده انتخاب شدند. جهت جمع اوري اطلاعات از پرسشنامه محقق ساخته معنويت اسلامي و پرسشنامه استاندارد هويت سازماني چني(١٩٨٧) استفاده شد. براي بررسي روايي پرسشنامه از روش روايي صوري و تشخيصي از شاخص AVE استفاده گرديد. براي بررسي پايايي نيز از روش پايايي ترکيبي (CR) استفاده شد. ضريب آلفاي کرونباخ براي پرسشنامه معنويت اسلامي 94/0 و براي پرسشنامه هويت سازماني 92/0 محاسبه گرديد. براي آزمون سوالات پژوهش از الگوي معادلات ساختاري و آزمون همبستگي پيرسون از طريق نرم افزارهاي SMART-PLS و SPSS استفاده شد. نتايج حاصل از پژوهش نشان مي دهد معنويت اسلامي بر هويت سازماني تاثير دارد. مقدار ضريب مسير بين اين دو متغير729/0 و مقدار T آن نيز 588/15 محاسبه گرديد که نشان دهنده تاثير معنادار معنويت اسلامي بر هويت سازماني مي باشد.
کليد واژه ها: معنويت اسلامي، هويت سازماني، دانشگاه آزاد دماوند.
١ – مقدمه
انسان بدون معنويت پايدار نيست . تمدن منهاي معنويت براي بشر همانند خشکي براي ماهي بوده که زندگي در آن محال است . خلاء معنويت در سازمان هاي امروزي مشهود بوده که فقدان آن براي مديران ، کارکنان سازمان هاي غربي ملموس تر است . در نظام اسلامي، سازمان هاي برجسته نشانگر فداکاري بيشتر، عمل صالح ، صدق رفتار و گفتار مي باشند و در جهت رشد جنبه هاي انساني کارکنان خود به توفيق بيشتري دست مي يابند. همان طور که انسان ها داراي هويت تعريف شده اي هستند سازمان ها نيز هويت مختص به خود را دارند. هويت سازمان از نگاه اعضا سازمان ارباب رجوع ، سرمايه گذاران و مردم ديگر در بيرون نسبت به سازمان از هويت درک مي کنند، به وجود مي آيد. هويت سازماني باعث ايجاد کننده تعلق عميق بين کارکنان و سازمان بوده و کارکنان خود را جزيي از سازمان مي دانند. لذا اين پژوهش به دنبال بررسي تاثير معنويت اسلامي بر ايجاد هويت سازماني در دانشگاه آزاد دماوند مي باشد.
معنويت اسلامي
انسان معاصر ، با گذشت چند قرن معنويت ستيزي، در دوران حاضر کارکنان ، تشنه و آشفته ، همچون قحطي زدگان به سنت هاي معنوي و ابعاد عرفاني اديان پناه آورده و هرکس بخشي از آن را برگرفته و گروهي را گرد خويش آورده است . از ديدگاه اسلام معنويت در چهارچوب دين تعريف شده و يک مسلمان بايد معنويت خويش را بر آن اساس دين استوار سازد و ميزان معنويت فرد را دين وي م عين مي کند، نوع ارتباط چهار گانه ي يک فرد مسلمان ، يعني ارتباط با خويشتن ، ديگران ، محيط و با خدا بر اساس آموزه ها و تعاليم دين معين مي گردد. سرچشمه معنويت اسلامي فطرت و عقل است که بر اساس آيات قران کريم و فرموده هاي حضرت محمد(ص ) و ائمه ي معصومين عليهم السلام تبين مي شود. آموزه هايي که در مفاهيم اسلامي براي واژه ي معنويت به کار گرفته عبارتند از: باطن ، حق ، عالم معنا، مقام لطف الهي، مفهوم کمال اخلاقي، جمال جان و ذکر خدا.
از نظر مسلمانان زندگي معنوي به ترس از خدا و عشق به او مبتني است . از سوي ديگر تسليم در برابر اراده ي خدا و جستجو براي شناخت او که هدف نهايي آفرينش است ، مبناي معنويت اسلامي است . معنويت اسلامي با الگوي آداب اسلامي که ساخته و پرداخته ي ارکان دين است رابطه تنگاتنگ دارد. ارکان دين ، هم معناي ظاهري دارد هم معناي باطني . معناي باطني را تصوف ، سنت عرفان اسلامي که شامل بسياري از آموزه ها و اعمال خاص فهم است ، شکل داده است ، اما چه عام فهم و چه خاص فهم ، گوهر معنويت اسلام با توحيد پيوند مي خورد[٤]. کلارک تعريفي از معنويت ارائه مي دهد که بيشتر رويکرد ديني دارد :«وقتي فردي پديده اي ماوراء الط بيعي را احساس مي کند، مهمترين ويژگي اين کار او را مي توان تجربه دروني شخصي دانست ، بويژه هنگامي که بخواهد اين تجربه را با تلاش هاي فعالانه براي هماهنگ ساختن زندگي اش با ماوراءالطبيعه هويدا سازد».
معنويت اسلامي، توجه و اهتمام به باطن تعاليم و آموزه هاي نظ ري و عملي دين و به طور کلي، توجه به باطن و غيب هستي و پيراستن نفس از تعلق ماديات وآراستن آن به روحانيت احکام و دستورات دين مبين اسلام .
امام خميني (ره ) نيز معتقدند" معنويت مجموعه صفات و اعمالي است که شور و جاذبه قوي و شديد و در عين حال منطقي و صحيح را در انسان بوجود مي آورد تا او را در سير به سوي خداي يگانه و محبوب عالم بطور اعجاب آوري پيش ببرد " .
عناصر معنويت ساز اسلامي :
معنويت در اث ر اعمال و رفتار مناسب با دستورات الهي در زندگي انسان پديد مي آيد پاره اي از اين عناصر معنويت ساز عبارتند از: خدا و ياد خدا، اخلاص ، معادگرايي، تقوا و توکل بر خدا.
١- خدا وياد خدا: شروع و پايان معنويت در اسلام به خدا ختم مي شود. اولين قدم در معنويت اسلامي، پذيرش موجودي برتر و تأثيرگذار تام در زندگي انسان و عالم هستي مي باشد. بدون اعتراف اجمالي به چنين واقعيتي، معنويت اسلامي شروع نميشود. در قرآن خداوند مي فرمايد: « او اول و آخر و مرئي و نامرئي است و او به همه چيز داناست ».
٢- اخلاص : اخلاص به معناي پاک بودن رفتار و کردار آدمي از تظاهر و ريا مي باشد.
٣- تقوا: معناي اصطلاحي تقوا در سخن امام صادق ـ عليه السلام خلاصه مي شود: ت قوا يعن ي آنجا که خداوند دستور داده حاضر باش ي ، تو را غايب نب يند و آنجا که نه ي کرده ، تو را مشاهده نکند. بنابراين انسان با تقوا کس ي است که افکار، کردار و گفتار خويش را با مع يار عقل و شرع تنظ يم کند و هيچ کاري را بدون مشورت آن دو انجام ندهد و فرمان آنها را ن يز زير پا نگذارد.
٤- توکل بر خدا: توکل بر خدا به معناي اين است که در هر کاري انسان تلاش خود را انجام داده و نتيجه امور را به خدا واگذار نمايد.
٥- معاد گرايي: از موضوعات بسيار مهم و سرنوشت ساز انسان ، معاد است . مهمترين منبع ايمان به معاد، وحي الهي است که به وسيله پيامبران به بشر ابلاغ شده است . انسان پس از آنکه خدا را شناخت و به صدق گفتار پيامبران ايمان آورد، به روز قيامت که همه پيامبران ايمان به آن را سرلوحه تبليغ و دعوت خود قرار داده اند، ايمان پيدا مي کند. خدا ميفرمايد: «آيا گمان کرده ايد شما را بيهوده خلق کرديم و به سوي ما باز نمي گرديد.».
هويت سازماني
هر انساني براي خود هويتي دارد و اين هويت را از خانواده ، جامعه ، شغل و حتي نام خود به دست مي آورد، اين هويت براي هر کسي مخصوص است و با ديگري متفاوت است . هر فردي در بيان هويت خود بايد به سه سوال پاسخ ب دهد: ١- من چه کسي هستم
٢- مي خواهم چه کسي باشم ٣- اهداف من در زندگي چيست ؟. هر سازماني نيز مانند انسان ها هويت مخصوص به خود را دارد که اين هويت مي تواند از راه ساختار يا در واقع همکاري و مشارکت کارکنان ، محصولات و خدمات ، محيط ، روش هاي برقراري ارتباط آن اب ديگر سازمان ها و مشتريان شناخته شود. هويت سازماني در پاسخ به سوالاتي از قبيل : ما کي هستيم ؟ ٢- ماچه مي دانيم و چگونه کار مي کنيم ؟ ٣- سازمان چگونه مديريت مي شود و چگونه اعضاء با مدير ارتباط دارند؟ ٤- ما در محتواي سازمان چه نوع افرادي هستيم ؟ ٥- ما چگون ه ديگران را مي بينيم و ديگران چگونه مارا مي بينند؟ شکل مي گيرد . سازمان ها درجستجوي اعضايي هستندکه نه فقط معتقدند سازمان آن ها يک مکان خوب براي کارکردن است ، وفاداري خود را نسبت به آن نشان مي دهند و نيت ترک آن را ندارند؛ بلکه اعضايي را جستجو مي کنند که ازاين حد فراتر مي روند، هويت سازماني را دقيقا با هويت شخصي خود در مي آميزند و سرنوشت خود را تا حدود زيادي با سرنوشت سازمان گره مي زنند. از هويت سازماني تعاريف متعددي شده است ، ازجمله همگرايي ارزش هاي فرد – سازمان ، ادراک يکي بودن با سازمان يا تعلق داشتن به سازمان التزام و تعهد عاطفي به سازمان . همه اين تعاريف بطورضمني بيان مي کنند يک فرد عضويت سازماني خود را با خودانگاره يا خودپندارهاش از لحاظ شناختي (بر اي مثال ،احساس عضو سازمان بودن و دروني کردن ارزش هاي سازماني )، يا از لحاظ عاطفي (غرور ورزيدن و مباهات نم ودن به عضويت در سازمان ) يا هر دو پيوندمي دهد.
ابعاد هويت سازماني : هويت سازماني چارچوبي ثابت ، پايدار و ايستا نيست بلکه الگويي از باورها، ارزش ها و احساسات است که در تعامل ويژه اي ميان افراد و محيط پيراموني شان در بستر فرهنگ سازماني شکل مي گيرد. اين هويت داراي ابعاد زير مي باشد: دانش کار، مديريت و اعضاء، گرايش شخصي، ارتباط بيروني.
انواع هويت هاي سازماني : هويت سازماني به احساس يکي بودن اعضا يا شناسايي با سازمان اشاره مي کند که بوسيله ويژگي هاي "مرکزي و محوري "، " پايدار و بادوام "،"متمايزو متفاوت " متاثرمي گردد . اگرکارکنان با سازمان شناسايي شوند، آنها تمايل خواهند داشت که براي تحقق اهداف آن کوشش کنند. هر سازماني بسته به ويژگي هاي خود داراي يکي از انواع هويت شامل هويت دو سو گرا، هويت خنثي و بي هويتي مي باشد.
مدل مفهومي پژوهش
بر اساس مطالب ذکر شده در بخش معنويت اسلامي و هويت سازماني مدل مفهومي پژوهش که فرضيه هاي پژوهش بر اساس آن شکل گرفته است به شکل زير است :
فرضيه اصلي: معنويت اسلامي بر هويت سازماني در کارکنان دانشگاه دانشگاه آزاد دماوند تاثير دارد.
فرضيه هاي فرعي
فرضيه فرعي اول : ياد خدا بر هويت سازماني تاثير دارد.
فرضيه فرعي دوم : اخلاص بر هويت سازماني تاثير دارد.
فرضيه فرعي سوم : تقوا بر هويت سازماني تاثير دارد.
فرضيه فرعي چهارم : توکل بر خدا بر هويت سازماني تاثير دارد.
سوال فرعي پنجم : م عادگرايي بر هويت سازماني تاثير دارد.
٢- روش پژوهش
پژوهش حاضر از لحاظ هدف ، کاربردي و از نظر ماهيت پيمايشي همبستگي است . جامعه آماري کارکنان دانشگاه آزاد دماوند بوده که حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران ، ١٥١نفر تعيين شد و به روش تصادفي ساده پرسشنامه توزيع گرديد و تعداد ١٥٠ پرسشنامه برگشت شد. براي جمع آوري اطلاعات از پرسشنامه محقق ساخته معنويت اسلامي و پرسشنامه استاندارد هويت سازماني چني(١٩٨٧) استفاده شد. براي تعيين روايي پرسشنامه از روش روايي صوري و سپس روايي تشخيصي به روش تعيين شاخص ميانگين وايارنس استخراج شده ( AVE) استفاده شد. با استفاده از اين ضريب سوالات با بار عاملي کمتر از ٠/٥ در هر مولفه حذف مي شود تا مقدار اين شاخص به بالاي ٠/٥ برسد. در اين پژوهش از روش پايايي مرکب در کنار آلفاي کرونباخ استفاده شد که ضرايب آن در جدول شماره ١ نشان داده شده است . مولفه هايي که مقدار CR آن ها بالاتر از٠/٦ باشند، پايايي قابل قبول دارند.آلفاي کرونباخ براي پرسشنامه معنويت اسلامي و هويت سازماني به ترتيب 94/0 و 92/0 به دست آمد.
