بخشی از مقاله
چکیده
امروزه با عدم شهر سازی بومی،شهر های ما دچار بحران هویت شده و با گذر زمان این بحران ها عمیق تر می شوند.در حیطه ی شهری، نماد های شهری یا المان ها ی شهری بناهای مهم از لحاظ معماری هستند که یک قراردادی مابین شهروندان،معنا گزاری می شود و بر خوانش شهروندان از شهر و محیط زیستی شان تاثیر مستقیمی دارد.به نظر می رسد امروزه هیچ تلاش آگاهانه ای در خصوص هویت بخشی به فضاهای شهری انجام نمی گیرد و این ضعف شهری محسوب می شود.پژوهش حاضر از نوع توصیفی- تحلیلی بوده استو داده های اصلی از طریق مطالعه کتابخانه ای جهت تدوین چارچوب نطری و مفاهیم شکل دهنده هویت شهری بدست آمده است و مطالعه میدانی با استفاده از مشاهده مکان مورد نظر بررسی شده است.نتایج مطالعه نشان می دهد که نمادهای شهری از عناصر اصلی هویت بخشی به شهر ها و فضای مهم شهری هستند و در شیراز فضاهای فرهنگی و آموزشی دچار نابسامانی و بی هویتی می باشد.و در نهایت یشنهاداتی در جهت رسیدن به هویت شهری مطلوب در سه زمینه بهبود کیفییت کالبدی-فضایی،ارتقاء خوانایی،وضوح بصری و افزایش حضور پذیری افراد ارائه می گردد.
واژه های کلیدی:هویت شهری، نماد های شهری،نماد های بومی،نماد فرهنگی،ساختار کالبدی.
مقدمه
هویت عبارتست از شخصیت و حقیقت هر شی یا شخص یا شهر که صفات و مشخصات جوهری او را در بر میگیرد.ویژگی های هر شهر تحت تاثیر محیط جغرافیایی شامل ساختارهای فرهنگی،تاریخی آن منطقه جغرافیایی شکل می گیرد.البته ساختارهای فرهنگی از جمله ایدلوژی و سیاست های حاکم بر هر منطقه به شدت در هویت شهر تاثیر می گذارد از این رو میتوان گفت هویت هر شهر تجلی فرهنگ در محیط است[1] لازم به ذکر است هویت شهر با شکل شهر تفاوت هایی دارد امروزه شهر های زیادی داریم که به ظاهر زیبا محسوب می شوند ولی از عناصر هویتی شهر می باشند.
هویت و شخصیت شهر زمانی معنا پیدا می کند که شاخص های خاص شهر نمود یابند. شاخص هایی که ریشه در مکان و زمان دارند و با سنت ،عقاید و به طور کلی با دانش و فرهنگ آن جامعه پیوسته اند [1] اصلی ترین عامل تعیین کننده منظر شهری مسیرها هستند که به واسطه چگونگی ارتباطشان با یکدیگر وضوح و خوانایی، شکل ظاهری شان و تجهیزات و علایم ترافیکی موجود در آن ها ،ویژگی بصری متفاوتی را ارائه می دهند.[2] در واقع "مسیر" عنصری ذهنی است که شهروند از شبکه حرکت و ترددی شهر خود دارد به همین دلیل "مسیرها" شاخص ترین و مهم ترین عناصر در تصویر دهنی شهروندان هستند. تصویر ذهنی ،ذهنیتی است که از طریق ادراک و پردازش منظر در ذهن انسان ایجاد می شود.[2]
بیان مساله
امروزه مبحث هویت مکانی شهروندان و حیات اجتماعی شهر از مسائل مهم زندگی شهری در جهان و ایران است.عوامل و عناصر مختلفی می تواند در زمینه هویت و مسائل اجتماعی شهروندان اثرگذار باشد که یکی از مهم ترین آن ها منظر شهری است.[3]نشانه شناسی شهری را می توان برسی نشانه های مربوط به شهر نامید.کویین لینچ نشانه های شهری را عواملی عرفی می کند که بیرون آنها به دیده ناظر می آید و مقیاس آن ها مکن است بسیار متفاوت باشد به گفته وی شناخت و استفاده از نشانه ها لازمه اش این است که عوامل بسیار به دیده ناظر موثرتر و برجسته تر جلوه گر شود. از خصوصیت مشخصه نشانه ها بی نظیر بودن آن هاست عاملی که منحصر به فرد باشد و در ذهن خاطره ای بگذارد. [4] تصویر هر محیطی می تواند به سه جزء تجزیه گردد:هویت،ساختار و معنا.برای شناخت بهتر مناسب تر است که این سه جزء به صورت مجرد تحلیل گردد گرچه در واقعیت این سه باهم آشکار می گردد.[5]
توسعه شهری جز جدانشدنی هر شهر می باشد .در این بین هر روزه شاهد اضافه شدن فضاهای مختلف به سطح شهرها بوده و پهنه های جدیدی در شهرها شکل میگیرد که این موضوع به گسترش و بزرگتر شدن کل شهر می انجامد. با چنین افزایشی شهروندان هر روزه با قسمت های نا آشنای بیشتری در شهرها مواجه خواهند شد. در این میان می توان با اضافه کردن المان ها به فضاهای مختلف شهری باعث ارتقای کییفیت خوانایی شد. [6] هر شهر برای آنکه در ذهن شهروندان و مسافران تصویری واضح ایجاد نماید که به یک ایماژ و خاطره مکانی قوی تبدیل گردد نیازمند آن است که فرد را قادر سازد تا به آسانی با آن ارتباط برقرار کرده و به عنوان یک نشانه در ذهن خود ثبت نماید و سبب افزایش خوانایی در سطح شهر شود . [6]
با توجه به حفظ هویت مکانی و طبق اصول شهر سازی باید طراحی ورودی پردیس دانشگاه آزاد اسلامی شیراز به گونه ای انجام شود که با تعاریف المان های شهری و منظر شهری مطابقت داشته باشد.طراحی المان شهری که در اینجا تحت عنوان سر در ورودی دانشگاه تعریف می شود از وظایف طراح معمار است که با خلق این فضا می تواند تاثیر بسزایی در جهت ارتقاء کیفیت شهر داشته باشد.علاوه بر آن المان شهری می تواند عنصری جهت آدرس دهی و بیان فرهنگی آن مکان باشد.خلاقیت،معناگرایی و بینامتنیت در نشانه ها و المان ها سبب ارتقای کیفیت محیط شهری،افزایش تنوع فضایی در عرصه مفهومی و ذهنی و افزایش دوره تاثیر می گردد و به خوانایی و احساس تعلق به شهروندان کمک می کند.
و همانطور که ذکر گردید خوانایی مهم ترین شاخصه در ساخت و نصب المان های شهری است.با توجه به این که این المان عملکردی خواهد بود باید به این نکته توجه داشت که این طراحی نباید جنبه ظاهری به خود بگیرد و هدف اصلی که معرفی دانشگاه است فراموش شود. هر مکانی برای آنکه در ذهن شهروندان و مراجعه کنندگان تصویری واضح ایجاد نماید نیازمند آن است که طراحی آن به گونه ای انجام شود که سبب خوانایی در سطح شهر شود. استفاده از المان شهری در پهنه های گسترده کلان شهرهایی چون شیراز به منظور بالا بردن سطح خوانایی یکی از ضروریات می باشد و با توجه به اهمیت مکانی مورد نظر در این پژوهش به این مساله خواهیم پرداخت.
روش تحقیق
در این پژوهش تحقیق در دو مرحله انجام شده است:در مرحله اول با کمک مطالعات کتابخانه ای و اسنادی چارچوب نظری فرضیه تدوین گردید. که در آن تلاش شده است تا مبانی نظری و اهمیت و کاربرد نماها در بیان معنا و ایجاد حس هویت و آرامش محیط های شهری مورد بازکاوی قرار گیرد. علاوه بر مطالعات کتابخانه ای از مطالعات میدانی نیز استفاده شد و با مشاهده میدانی،اطلاعات و داده های مورد نیاز گرداوری و بررسیشد .
پیشینه تحقیق
حامد مضطر زاده و فرزانه حسینی باغ در مقاله ای تحت عنوان تبیین جایگاه المان های شهری در ارتقای خوانایی شهرها ،سال 1393 به بررسی شهر شیراز پرداختند و نتیجه نشان می دهد که:وجود المان شهری مناسب در هر شهری امری بدیهی و ضروری استکه می تواند به عنوان عنصری جهت آدرس دهی و بیان هویت فرهنگی آن جامعه باشد و به خوانایی شهر کمک کند.حسن کریمیان - [7] - 1389 در مقاله ای تحت عنوان نماد های فرهنگی در مناظر شهری بیان معنا حس هویت و آرامش روحی نوشته است: در طراحی معماری میتوان ضمن استفاده از عوامل و عناصر فضایی،کالبدی و ادراکی مناسب فضایی را ایجاد کرد که انجام فعالیت های مطلوب را تسهیل بخشد و از ظهور فعالیت های نا مطلوب ممانعت به عمل آورند.عبد الحمید حمیدی و صدیقه لطفی با مطالعه ای تحت عنوان بررسی نماد های شهری با هویت شهر - نمونه موردی: شهر گنبد کاووس - [8]1391 به این نتیجه دست یافتند: نماد های شهری به ارتقای شاخص های کلان توسعه منجر می گردد، نماد های شهری میتوانند باعث هویت یابی شهرها شوند به شرط آنکه در طراحی و نصب آن از افراد متخصص - معمار-مجسمه ساز-شهرساز - استفاده شود.
علیرضا سیاف زاده،محمد میره ای و مرتضی نوده فراهانی - 1391 - در مقاله ی :نقش کیفیت منظر شهری در ایجاد حیات اجتماعی و هویت مکانی شهروندان - مطالعه موردی: بزرکراه نواب - به این نتیجه دست یافتند: بین دو متغیرهویّت مکانی و کیفیت منظر شهری رابطه معناداری وجود دارد و این متغیرها نسبت به کاهش و افزایش یکدیگر واکنش نشان می دهند و ارتباط آن ها قابل تعمیم است.فرشته هاتفی فرجیان و طیبه علی آبادی [9] - 1393 - با بررسی نقش محورهای پیاده در هویت بخشی به بافت و ساختار کالبدی شهر - مطالعه موردی: خیابان کوهسنگی مشهد - دریافتند که: طراحی و اجرای المان ها و مبلمان شهری که تناسب با فرهنگ و زندگی مردم هر شهر و حتی هر منطقه از آن باشد می تواند موجب بهبود پیاده محوری و حضور پذیری مخاطبان در فضا و بهره بردن از امکانات بالقوه آن شود.
مبانی نظری
مشخّص ترین و ساده ترین تعریف ازهویّت در شهرسازی وفضاهای شهری به وسیله کوین لینچ با انتشار کتاب تئوری شکل شهر در سال 1981میلادی مطرح شد .از نظر وی ساده ترین شکل مفهوم واژه » معنی «هویّت است؛ یعنی »معنی یک محل« .هویّت به حد و مرزی اطلاق می شود که به وسیله آن هر مکان از مکان دیگر بازشناسی و از فضاهای دیگر متمایز می گردد؛ به طورکلی می توان گفت کهویّت و معنی هر سکونتگاه از نظر لینچ به وضوح شناخت دقیق آن، برقراری ارتباط و پیوند بین عناصرو اجزای آن - سکونتگاه - با سایر رویدادها و مکا ن ها - تاریخ، نشانه - درتجلّی ذهنی از زمان و مکان و ارتباط اینتجلّی با مفاهیم غیرفضایی و ارز ش هاست[10] لینچ معتقد است معنی هویّت سکونتگاه علاوه بر این که به شکل فضایی - کالبدی - وکیفیّت فضای شهری وابسته است در عین حال با فرهنگ، منش،موقعیّت و تجربه مشاهده گر نیز مرتبط است .
از نظر کوین لینچ عواملمتعدّدی در معنی بخشیهویّت - - منظرشهریمؤثّر ودخیل هستند .شناخت و آشنایی زیاد موجب ایجاد حس مکان درشهروندان می شود .هنگامی که شکل و آشنایی با یکدیگر ادغام میگردند نتیجه روانی و احساس آن بسیار قوی خواهد بود. لینچ معتقد است که» رویدادها نیز می توانند دارایهویّت باشند» [11]حضور شهروندان و مردم در فضاهای شهری از عوامل اصلی ایجاد حیات اجتماعی و سرزندگی و شکل گیری احساستعلّق مکانی شهروندان است .بدون وجود آ نها فضاها ازمعانیمتصوّر تهی میشوند . حضور شهروندان در سطح شهردر تلقّی فضاهای شهری چندان بدیهی فرض می شود که اغلب حضور و نقش آن ها به عنوان یکی از عوامل فضاساز فراموش می شود. نشان های معماری، همانند هر نماد دیگر، دارای دو عملکرد"بیان معنا" و "ایجاد حس هویت" هستند.
هر نشانه ای به بیان معنایی فراتر از خود می پردازد و حس تعلق به جامعه ای خاص را اظهار می دارد.این نشانه ها به دلیل آنکه در زندگی روزمره تکرار می شوند،حس خاصی از معنا و هویت را نیزتقویت میکنند[12]افزایش نشان ها در محیط شهری و بر پیشانی بناهای دولتی، سیما و پیکر شهر را متأثر می سازد و استفاده بجا ومحتوایی از آنها می تواند "روحیه شهر را آرام کند و تسکین دهد " .[12] نماد ها و الگو های شهری همیشه به عنوان علایم و نشانه های القاء کننده تفکر و بینش حاکم بر شهرها مورد توجه بوده اند.این علایم ،چنانچه با دقت و اندیشه متعالی انتخاب شوند، میتوانند به عنوان رسانه عمومی بسیار مهمی ایفای نقش کنند و به آگاهی بخشی ساکنان شهر و حتی بازدید کنندگان آن بپردازند. [13] نشانه شناسی شهری را میتوان بررسی نشانه های مربوط به شهر نامید.کوین لینچ نشانه های شهری را عواملی معرفی میکندکه بیرون انها به دیده ناظر می آید و مقیاس آن ها ممکن است بسیار متفاوت باشد .
به گفته وی شناخت و استفاده از نشانه ها لازمه اش این است که عوامل بسیار به دیده ناظر موثرتر و برجسته تر جلوه گر شود.از خصوصیت مشخصه نشانه ها بی نظیر بودن انهاست،عاملی که منحصر به فرد باشد و در ذهن خاطره ای بگذارد.[4]البته لینچ ویژگی های دیگری را نیز در میزان نشانه شدن نشانه های شهری موثر میداند و آن فاصله و قابل رویت بودن انها از جهات مختلف است. به عنوان نمونه لینچ اعتقاد دارد که نشانه هایی که در فواصل دور قرار گرفته اند برای جهت یابی کلی در شهر یا به عنوان نمادی که جهتی را مشخص میکند مورد استفاده قرار میگیرند. [4]المان های شهری نه تنها به عنوان یک نشانه شهری بلکه از عناصر مهم و نقاط عطف حیات شهرها محسوب می شوند که نقش مهمی در هویتمندی و قابل تشخیص بودن شهر ایفا می کنند .المان ها و مبلمان شهری عواملی برای برقراری ارتباط بین فرد و محیط محسوب می گردند و باعث به وجود آمدن حس تعلق مکان، خاطره انگیزی، تمایز، خوانایی و هویت شهری می شوند.
از آنجایی که هویت اعتبار خود را از تشخیص می گیرد، مهم ترین شرط هویت مندی قابل تشخیص بودن است .بر این اساس، نخستین گام در راه تشخیص هویت، امکان بازشناسی پدیده بر اساس شباهتهای آن با پدیدههای هم سنخ و تفاوتهایش با پدیدههای غیر هم سنخ در ذهن است . [14] از شهرسازان اولیه گرفته تا معماران و مجسمه سازان معاصر بحث های زیادی درخصوص هویت شهری و ارتباط نمادها درشک لگیری آن ارائه کرد ه اند .اما به طور اخص درپایان دهه ی 1960تاملی تازه در شهرهای به هویت که در آن ها مردم هیچ دلیلی برای عدم تطبیق خود با محیط زیستی نمی یافتند موجب تغییر در روش های معماری و شهرسازی شد .کاهش آثار تاریخی در شهرهای بزرگ، مقامات شهرداری ومدیران شهری را ناگزیر کرد تا بیش از بیشتر مواظب ارزش های فرهنگی - تاریخی باشند. [1]
نمادگرایی ابتدا در هنر ظهور کرد و به تبع آن دراشکال دیگر زندگی مردم ازجمله شهرها نمود عینیت یافت .به طوری که سمبولیسم یا نمادگرایی جنبشی بود که از 1885 تا 1911 بر هنر اروپا سایه افکند . در این شیوه هنرمند واقعیت ها را نه به طور مستقیم بلکه به صورت نمادها یا سمبل هایی تاثیرگذار ارائه می کرد .این نمادها متضمن چیزی جز شناخت ذهنی هنرمند از واقعی تها نبوده اند. [15]اما مهم ترین شخص درارائه تعریف از نمادها وشناسایی آن درشهر کوین لینچ بود .او سیمای شهر را بر اساس پنج عامل راه، لبه، محله، گره و نشانه تقسیم بندی کرده است .لینچ درتعریف نشانه یاهمان سمبل ها ونمادها آورده است :معمولا اشیایی که ظاهری مشخص دارند، مانندساختمان ها، علائم و ...هستند .خصوصیات نشانه باید چنان باشد که بتوان آن را ازمیان عوامل بسیار باز شناخت، پار های ازنشانه ها را که بر پاره ای عوامل کوچک قد برافراشته اند می توان از دور به زوایای مختلف تمیز داد و در جهت یابی آن ها را ازتمام جوانب مورد استفاده قرارداد.ممکن است نشانه ها در داخل شهر باشند یابه اندازه ای دور که مدام جهتی خاص رامشخص دارند .تک برج ها، گنبدهای طلائی و تپه های گران پیکر مثال هایی هستند که معرف نشانه درسیمای شهراند. [16]
یافته های تحقیق
B معرفی دانشگاه آزاد اسلامی شیراز
دانشگاه آزاد اسلامی شیراز در بهار سال 1366 با 8 رشته تحصیلی در گروه علوم انسانی و تنها یک عضو هیات علمی- شخص رئیس دانشگاه-آغاز به کار نمود.پس از سه سال با توسعه امکانات وجذب اعضای هیات علمی تمام وقت و تاسیس آزمایشگاه ها , کارگاه ها و گروه های آموزشی نظیر علوم پایه ،انسانی, فنی و مهندسی , کشاورزی , هنر و معماری به کار خود ادامه داد همچنین از سال 1370 دوره های کارشناسی ارشد به جمع دوره های تحصیلی افزوده شد.در حال حاضر با چندین رشته تحصیلی در مقاطع کاردانی , کارشناسی , کارشناسی ارشد ، دکتری تخصصی و دکتری حرفه ای کارنامه ای پربار از فعالیت های گذشته و آینده ای سرشار از امید و پیشرفت با اتکال به الطاف لایزال الهی و با همت کلیه کارکنان دارد و در تمام زمینه های علمی و عملی از پرچم داران نظام جمهوری اسلامی به شمار می رود.
