بخشی از مقاله
چکیده
با رشد روز افزون جمعیت انسانی در کلان شهرها و افزایش ازدحام شهری، بروز ناهنجاری های رفتاری از جمله خشونت در افراد جامعـه افـزایش یافتـه و با تشدید این ناهنجاری ها در طول زمان و با مهیا شدن بستر لازم، احتمال ارتکاب به جرم و بزهکاری در جامعه بالا رفتـه اسـت. ایـن مسـاله بـه عنـوان آسیبی جدی امنیت و آسایش تمام اقشار جامعه بخصوص کودکان- به عنوان ارزشمندترین و شاید آسیب پذیرترین سرمایه هـای کشـور- را تهدیـد مـی کند. روانشناسان و محققین جرم شناسی معتقدند بزهکاری می تواند ناشی از محیط فیزیکی زندگی مجرم بوده و از ادله موثر در ایجاد پدیـده مجرمانـه و موجب برهم زدن هنجارهای اجتماعی باشد.همچنین معتقدند بسیاری از رفتارهای انسان در بزرگسالی ریشه در کودکی وی داشته و محیطی که کـودک در آن زندگی می کند یا با آن ارتباط مستقیم دارد، می تواند تاثیر بسزایی بر شکل گیری شخصیت و رفتار او در بزرگسـالی داشـته باشـد. بنـابراین مـی توان با پیشگیری و کنترل بسیاری از ناهنجاری ها در کودکی، از بروز بزهکاری و بـه تبـع آن از وقـوع جـرم و جنایـت در آینـده جلـوگیری کرد.رویکـرد CPTED از جمله رویکرد هایی است که بر کاهش جرم توسط طراحی محیط تاکید دارد. لذا به کمک ابزار طراحی می توان بـا طراحـی مناسـب محـیط های مرتبط با کودک، میزان ناهنجاری های رفتاری در کودکان را کاهش داد و با توجه به اینکه محیط بـرای اکثریـت کودکـان، مدرسـه اسـت و محـیط مدرسه بیشترین تاثیر را بر شکل گیری رفتار کودک دارد، می توان اذعان داشت با طراحی مناسب فضای کالبدی مدارس می توان تاثیر قابل تـوجهی در کاهش میزان بروز ناهنجاریهای رفتاری و پیامد های ناشی ازآن از جمله خشونت و بزهکاری در کودکان داشت.از اینرو در جهـت نیـل بـه ایـن هـدف، در مقاله حاضر ابتدا مولفه های محیطی موثر در بروز ناهنجاریهای رفتاری اعم از خشونت و بزهکاری در فضای مدارس مورد تحلیل و بررسی قـرار گرفتـه و سپس با شناسایی این عوامل، راهکارهای طراحی جهت کاهش این ناهنجاری ها در مدارس ارائه گردیده است.
واژه های کلیدی: خشونت و بزهکاری کودکان، مولفه های محیطی، مدرسه، طراحی محیطی
1
بیان مساله
کودکان به عنوان آینده سازان کشور، مهمترین نقش را در ساختن فردای میهن بر عهده دارند. توجه به کودکان و نیازهای آنها و پرورش آنان در بستری مناسب تاثیر بسزایی در ترقی و سلامت جامعه فردا خواهد داشت. در واقع کودکان ارزشمندترین و شاید آسیب پذیرترین سرمایه های کشور بوده و هرگونه بی توجهی در مسایل کودکان می تواند تهدیدی برای آینده کشور در برداشته باشد.
از سوی دیگر با رشد روز افزون جمعیت انسانی در کلان شهرها و افزایش ازدحام شهری، جرم و جنایت و بزهکاری و پیامد های ناشی از آن، از جمله ناامنی در عصر کنونی، به یک ویژگی عمومی کلان شهرها در جهان تبدیل شده (پور جعفر و همکاران،1389، (69 و به عنوان آسیبی جدی امنیت و آسایش تمام اقشار جامعه و بخصوص کودکان را تهدید می کند.
تحقیقات محققین نشان داده است که بزهکاری می تواند ناشی از محیط فیزیکی زندگی مجرم بوده و از ادله موثر در ایجاد پدیده مجرمانه و موجب برهم زدن هنجارهای اجتماعی باشد. از سوی دیگر روانشناسان و محققین جرم شناسی معتقدند بسیاری از رفتارهای انسان در بزرگسالی ریشه در کودکی وی داشته و محیطی که کودک در آن زندگی می کند یا با آن ارتباط مستقیم دارد، می تواند تاثیر بسزایی بر رفتار و شکل گیری شخصیت او داشته باشد.
در سطح جامعه که با اتکا به هنجارها و قواعد رسمی شناخته می شود، محیط برای اکثریت کودکان، مدرسه است.مدرسه به عنوان اولین محیط بیرون از خانه،محیطی است که کودک برای اولین مرتبه هنجارهای رسمی را در آن تجربه می کند() و طی سالهای متوالی در ارتباط مستقیم با آن بوده و شخصیت خود را در بسترمدرسه تکوین می دهد. بنابراین می توان اذعان داشت معماری و کیفیت فضایی مدارس، تاثیر حائز اهمیتی بر شکل گیری شخصیت فردی و رفتار اجتماعی دانش آموزان خواهد داشت. لذا با بکارگیری اصول معماری و با کمک ابزار طراحی محیطی می توان با خلق فضاهای پویا، سرزنده و ایمن در مدارس،همسو با ایجاد فضاهای آموزشی مناسب، با هدایت رفتاری دانش آموزان، از بروز ناهنجاری های رفتاری از جمله خشونت و بزهکاری در کودکان جلوگیری کرده و بدین طریق بتوان گامی موثر در پیشگیری از وقوع جرم وجنایت و پیامد های ناشی از آنها در جامعه فردا برداشت.
بدین منظور در مقاله حاضر، مولفه های محیطی موثر در بروز ناهنجاریهای رفتاری اعم از خشونت و بزهکاری و ایجاد نا امنی در فضای مدارس مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته تا با شناسایی این عوامل بتوان راهکارهایی در جهت کاهش این ناهنجاریها ارائه داد.
روش تحقیق
در این تحقیق با توجه به هدف، از روش توصیفی- تحلیلی بهرهگیری شده است. ابتدا با مطالعات کتابخانه ای به جمع آوری نظریات و تحقیقات انجام شده مرتبط با موضوع پرداخته و سپس با بررسی و تجزیه و تحلیل داده ها، یافته های تحقیق ارائه گردید
بیان مفاهیم و چهارچوب نظری
خشونت
خشونت در ادبیات علوم اجتماعی و حقوقی معانی متفاوتی دارد؛ چنان چه فکوهی خشونت را اعمال یک نیروی فیزیکی بر یک شی یا فرد یا گروه اجتماعی تعریف می کند(فکوهی،276،1383 و مدیری،14،.(1385 گزارش کمیته تحقیق در امر خشونت و بزهکاری به سرپرستی آلن پرفیت مفهومی از خشونت را مد نظر قرار داده که »هرگونه حمله غیرقانونی به آزادی هایی که جامعهرسماً یا ضمنا برای افراد خود قائل گردیده است را دربرمی گیرد.… عزازی ضمن اشاره به تحول مفهومی خشونت، چهار نوع خشونت تعریف می کند :خشونت بدنی، خشونت روانی مانند تحقیر و دشنام، خشونت اقتصادی و خشونت اجتماعی(اعزازی،96،120-1383و مدیری،14،.(1385 مفهومی از خشونت که در این مقاله مد نظر بوده، نوعی از خشونت است که در فضاهای شهری رخ می دهد و رفتارهای غیرمدنی یا بی نزاکتی های عمومی را دربرمی گیرد. این رفتارها (مانند رفتار جوانان بی ادب یا رفتار متکدیان) گرچه به لحاظ قانونی جرم محسوب نمی شود، اما راحتی حضور مردم در فضاهای عمومی را از بین می برد(مدیری،14،.(1385
2
