بخشی از مقاله
چکیده:
فرآیند پژوهش اینکه پارکها به عنوان یکی از فضاهای عمومی زمینه ساز ایجاد تعامﻻت اجتماعی، بیش از هر محیط جمعی نیازمند امنیت هستند. کمبود امنیت در پارک شهری با کاهش تعداد مراجعه کنندگان و دفعات مراجعه توأم بوده و به کاهش مطلوبیت آنها می انجامد. این فضاها امروزه به کانون هایی که در آنها انواع جرایم صورت می گیرد، مبدل شده اند.
در بسیاری از کشورها به بهبود ایمنی پارک ها از طریق طراحی محیطی وتوسعه محلی توجه ﻻزم نشده و بیشتر فاکتورهای اجتماعی از جمله فقر، بیکاری، میزان باﻻی جمعیت جوان و... را به عنوان عوامل اصلی ایجاد جرایم به شمار می آورند. از این رو سئوال پژوهش به این ترتیب که پیشگیری فرصت بزهکاری از طریق طراحی محیطی و توسعه محلی چیست؟ و چگونه می توان از طریق طراحی محیطی وتوسعه محلی فرصت بزهکاری را کاهش داد؟
هر چند با ورود به پارک رجایی زنجان بدون آگاهی از مفهوم اصولCPTED تا حدودی این اصول رعایت شده ولی اگر همراه با عواملی مثل تقویت بعد اجتماعی مردم - افزایش تعلق خاطر مردم به فضاهای عمومی بخصوص پارکها - ، توافق و همدلی بین سازمان های مسئول اعم از نیروهای پلیس و مردم و ... ، ایجاد تغییر در تصویر ذهنی مردم نسبت به این پارک درطول زمان و واگذاری بخشی از مسئولیت ها به شهروندان باشد نتیجه بخش خواهد بود
طرح مسئله و ضرورت تحقیق :
با توجه به تاثیرگذاری محیط و نقش آن در ایجاد فرصت ارتکاب جرم، مداخله در محیط فیزیکی می تواند نقش مهمی در پیشگیری از جرم داشته باشد. بیشتر تئوری ها و رویکردهایی که در ابتدا برای جرم شناسی و جرم ستیزی شکل گرفته بود، جبرگرایانه و تحمیلی بودند و بیشتر تاکید آنها بر توسعه محیط جغرافیایی و طبیعی بوده است
این رهیافت جدید معتقد است که از طریق طراحی مناسب محیطی و توسعه محلی می توان کیفیت زندگی را بهبود بخشید و میزان بزهکاری و حس ناامنی را کاهش داد - Par naby به نقل از Cr owe،74،. - 2007 این نگرش بین جرم و مکان ارتکاب جرم را با یکدیگر مرتبط می داند و برمکان وقوع جرم تمرکز می کند. این رویکرد، پیشگیری محور است و با روش پلیسی که درمان محور است تفاوت دارد
از این رو سئوال پژوهش به این ترتیب که پیشگیری فرصت بزهکاری از طریق طراحی محیطی و توسعه محلی چیست؟ و چگونه می توان از طریق طراحی محیطی و توسعه محلی فرصت بزهکاری را کاهش داد؟ مهمترین هدف این پژوهش ارزیابی ایمنی پارک رجایی زنجان براساس اصول نظریهCPTED - قلمروگرایی، نظارت طبیعی، کنترل دسترسی، تصویر و نگهداری از محیط و فعالیت های پشتیبانی - می باشد.
روش پژوهش و تحقیق :روش تحقیق به صورت توصیفی - تحلیلی، بکارگیری نظریهCPTED برای پارک ها و فضاهای سبز و روش گردآوری داده ها با استفاده از شیوه ی پیمایش میدانی - مشاهده - می باشد. به عبارت دیگر از طریق بازدید از پارک مورد نظر، وضعیت فعلی پارک را با مشاهده و عکس برداری از نقاط مختلف بررسی کرده؛ ومورد تحلیل قرار می گیرد.
محدوده مطالعه شده :
تحلیل پارک رجایی زنجان با رویکردی بر طراحی محیطی و توسعه محلی :
پارک شهید رجایی با مساحت 87300متر مربع در شمال غربی شهر زنجان در قسمت جنوبی بزرگراه 22 بهمن قرار گرفته است. در جنوب پارک رجایی محله امجدیه در شرق شهرک خاتم اﻻنبیا و در قسمت شمالی پارک، اسﻻم آباد قرار دارد. دسترسی های اصلی اطراف آن بزرگراه 22 بهمن از شمال، علی عباسی از جنوب، سرتیپ نامجو از غرب و سیامک ذوالقدر از شرق می باشد.
پارک شهید رجایی در سال 1363 تاسیس شد. قبل از بوجود آمدن پارک - زمین خالی بود که به آن قملی خیابان می گفتند حد فاصل بین امجدیه و اسﻻم آباد که از قسمت شرق منتهی به پادگان نظامی ارتش و از قسمت غرب منتهی به باغهای پایین شهر می شد این محدوده به دلیل مسطح بودن محل فرود هواپیمای اضطراری بوده است - طرح ساماندهی پارک رجایی - .
اصول نظریه یCPTED برای پارک ها و فضاهای سبز و تحلیل پارک رجایی زنجان با نگرشی بر این اصول است :
قلمرو گرایی : - Ter r i t or i al i t y - قلمروگرایی، روشی از طراحی و توسعه محلی است که بر تقویت افکار مالکانه تاکید می کند و یک احساس مالکیت در استفاده کنندگان قانونی آن فضا به وجود می آورد که در نتیجه ی آن فرصت های جرم برای بزهکاران با استفاده از ایجاد مانع برای استفاده کنندگان غیر قانونی، کاهش می یابد
بنابراین شناسایی مزاحمین و مجرمان بالقوه در چنین فضاهایی که به خوبی تعریف شده، آسانتر می باشد - اخوان، آرمین و همکار به نقل از cozens،. - 66 درنتیجه بحث با گروهی از شهروندان حس قلمروگرایی مردم نسبت به فرصت های جرم ایجاد شده دراین پارک ضعیف است و اقدامی ازاین جهت برای کاهش فرصت جرم توسط مردم صورت نگرفته است. ضعیفی آن به این دلیل است که مردم تصویر ذهنی خوبی از آن ندارند، سالهای گذشته این پارک با درختان بلند، نورپردازی کمتر و از همه مهمتر عدم حضور کﻻنتری کسی جرأت عبور و مرور و نشستن در این پارک را نداشت، اما با اجرای طرح های جدید فضای سبز - قطع درختان بلند، نورپردازی بیشتر، ایجاد فعالیت های جدید مانند وسایل بازی کودکان - و مهمتر تاسیس کﻻنتری این پارک ناامن را تغییر داد و به طوری که به عقیده ی آنها امروزه امنیت کامل دارد. اما حس قلمروگرایی مردم همچنان ضعیف است. به نظر نگارنده بخاطر عدم فرهنگ سازی چنین امر مهمی نه در شهر زنجان بلکه درکل کشور مردم نسبت به فضاهای عمومی بخصوص پارکها احساس تعلق کمتری دارند.
کنترل دسترسی : - - Access× cont r ol برکاهش فرصت های مجرمانه متمرکز است. این کاهش از طریق جلوگیری از دسترسی به آماج های بالقوه، باﻻ بردن خطر دستگیری و افزایش تﻻش برای ارتکاب جرم محقق می شود - حیدری، غﻻمحسن و همکاران،1390، . - 18 برای فراهم سازی دسترسی مناسب و کاهش دادن دسترسی مجرمان به مناطق جرم خیز یا مناطقی که پتانسیل طبیعی وقوع جرم را در خود نهان دارند، می توان از نظارتهای شهروندان و عابران پیاده یا ساکنان از معابر و مسیرهای دسترسی بهره گرفت
نظارت طبیعی : - Nat ur al ×Sur vei l l ance - براین اساس این امکان فراهم می شود که مناطق شهری در معرض دید عمومی قرار می گیرند و از ایجاد مناطق غیرقابل نظارت و به اصطﻻح "مناطق کور" جلوگیری بعمل آورده می شود - اخوان،آرمین و همکاربه نقل از l andsman،. - 67-66 از اینرو نظارت می بایست در قلب برنامه ریزی های کاهش جرم قرار گیرد اما نمی بایست به عنوان تنها راهبرد مبارزه با جرم و ناهنجاری ها تلقی گردد
هدف اصلی نظارت، راندن مزاحم نیست بلکه زیر نظر داشتن دقیق آن است تا اصﻻً مزاحم، به وسیله مراقبت دقیق نتواند مزاحمتی ایجاد نماید
هرچند در طی سالها پارک به حال خود رها می شود و هیچ اقدامی در جهت نظارت و زیباسازی توسط مسئوﻻن صورت نمی گیرد. و فقط قسمت شرقی پارک - به خاطر وجود چاه عمیق- نظارت می شد. اما امروزه با مراجعه به تصاویر شماره 6 با توجه به تغییرات طرح فضای سبز پارک رجایی و فضای باز بین درختان توزیع آنها به صورت متراکم نبوده و پراکنش عمدتاً منظم بوده اما بعضی از نقاط پارک که در دید همگان نیست، ایجاد کننده فرصت های جرم است. که با عنوان نظارت بر نقاط کور مطرح می شود. که یکی از مباحث مهم نظارت در این اصول می باشد. طی بحث با گروهی از شهروندان بعضی نقاط پارک مانند اطراف گلخانه ی شهرداری سالها قبل محل تجمع معتادین بوده؛ حتی پشت سرویس بهداشتی به دلیل عدم استفاده در بعضی از فصول - زمستان - نقطه ای برای جرایم تبدیل شده است.
تصویر و نگهداری از محیط : - I mage×iM l i eu - نظریه فضای قابل دفاع براین نکته تاکید دارد که امنیت و قابلیت زندگی در یک فضا بستگی به درک و تصویری دارد که ساکنین و محله های مجاور از آن فضا دارند. اگر ساکنان، تصویر بدی از آن فضا داشته باشند، احتمال ارتکاب جرم درآن فضا بیشتر خواهد شد
با توجه به دیوار کشی دور پارک طی سالهای 1367 و تعبیه 4 ورودی، نوردهی ضعیف و وضعیت نابسامان مبلمان ها این پارک به مکان خطرناکی تبدیل شد. و عموماً محل تجمع افراد بزهکار و معتادین بود. با چنین گذشته ای تصویر ذهنی که این پارک در مردم در سالهای قبل ایجاد کرده و وقوع انواع جرایم در آن باعث شده تا یک توجه مهمی از سوی مدیران شهری نسبت به این پارک صورت بگیرد؛ به همین خاطر از سال 1377 به بعد با تخریب حصار برای دسترسی از همه طرف به پارک و ایجاد تغییراتی مانند قطع درختان، تغییر مبلمان، نورپردازی های بیشتر و... سبب تحوﻻت ذهنی نسبت به پارک شوند.
فعالیت پشتیبانی :شامل استفاده از طراحی وتوسعه محلی به منظور تشویق ساکنان درجهت استفاده و حضور بیشتر در فضاهای عمومی است. منظور این است که این امکان فراهم شود که برخی فعالیت های اجتماعی در مناطق شهر ایجاد شود، تا عﻻوه بر اشتغال زایی و ایجاد تسهیﻻت رفاهی بتوان میزان نظارت انسانی را بر مناطق افزایش داد
به عبارت دیگر، قرار گرفتن فعالیت های "ناامن" در "مکان هایی امن" ؛ یعنی مکان هایی با میزان فعالیت باﻻ و فرصت نظارت فراوان
در این خصوص فعالیت هایی از جمله کتابخانه، مرکز خرید، زمین ورزشی، شورای تبلیغات اسﻻمی استان، حوزه ی مقاومت بسیج، تاسیس کﻻنتری، فوریت های پزشکی، فرهنگسرای کوثر، خانه مهر بازنشستگان در اطراف پارک هر کدام به صورت های مختلف بر میزان نظارت شهروندان بر پارک رجایی تاثیر گداشته، و در کاهش وقوع جرایم دخیل هستند.با توجه به تمام مطالب ذکر شده متاسفانه فقط حس مسئولیت مردم به عنوان عنصر اصلی در کاهش جرایم کمرنگ است و نیاز به فرهنگ سازی و زمان دارد.
یافته ها و نتیجه گیری و پیشنهادات :
مهمتر اینکه ابتدا باید این احساس در مردم تقویت شود که همانطور که نسبت به فضاهای خصوصی حس تعلق دارند زمانی که کسی به آن حریم وارد می شود باید ملزم به رعایت مواردی باشد. در خصوص فضاهای عمومی از جمله پارک ها هم باید این چنین احساسی به جود آید. به عبارت دیگر تقویت بعد اجتماعی مردم - افزایش تعلق خاطر مردم به فضاهای عمومی بخصوص پارکها - برای افزایش نظارت عمومی و عدم استفاده صرف از دوربین های مدار بسته. که به نظر نگارنده رسانه - تلویزیون، رادیو - بهترین ابزار برای این مورد است.
دوم باید بین نهادهای دخیل در برنامه پیشگیری بزهکاری از طریق طراحی محیطی وتوسعه محلی مانند مردم، پلیس، مدیران، شهروندان و دیگر گروه ها، هم فکری، توافق و همدلی وجود داشته باشد. در حال حاضر با استقرار کﻻنتری و سازمان پارک ها و فضاهای سبز منطقه در پارک رجایی بیش از پیش باید به آن توجه کرد.نهایتا نظام انتظامی و قضایی باید برخی مسئولیت ها را به مردم و گروه های اجتماعی واگذار نمایند.
