بخشی از مقاله
چکیده
سازمان دانش بنیان مفهومی است که با ورود به عصر اقتصاد دانش بنیان ظهور پیدا کرده است. امروزه دانش با ارشمندترین دارایی سازمان ها تبدیل شده است. اهمیت دانش مربوط به نوع خاصی از سازمان نمی شود، بلکه همه انواع سازمان را تحت تاثیر قرار داده است. در این میان مراکز پژوهشی- تحقیقاتی از اهمیت ویژه ای برخوردارند. زیرا ماهیت این سازمان ها مبتنی بر دانش و فعالیت های دانشی است. متاسفانه موضوع دانش بنیان شدن، آنطور که باید مورد توجه سازمان های کشور قرار نگرفته است. دانش بنیان شدن یک سازمان و تبدیل آن به سازمانی دانشی، بطور عمیق به جنبه های مختلف آن بستگی داردبگونه ای که اگر بسترها و زیرساخت های اولیه آن فراهم نشود، هر نوع تلاش در آن به مشکل مواجه خواهد شد. از این رو پیش از هر تصمیم در این باره، تغییر و توسعه و تحول علم و فنآوری باید مد نظر قرار گیرد.
در کنار آن موضوع سرمایه های سازمانی و استفاده از ظرفیت هایی که این موضوع در اختیار قرار می دهد نیز اهمیت ویژه برخوردار است. براین اساس، در این پژوهش تاثیر دو متغیر »توسعه و تحول علم و فنآوری« و »سرمایه فکری سازمان« بر دانش بنیان شدن یک سازمان بررسی شده است. روش پژوهش توصیفی از نوع پیمایشی است و نمونه پژوهش، 54 نفر از متخصصان می باشد ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه است. برای گردآوری اطلاعات و داده نخست با استفاده از روش کتابخانه ای، مبانی نظری و پیشنه بررسی و مولفه هایموثرِ »توسعه و تحول علم و فنآوری« و »سرمایه فکری« بر دانش بنیان شدن سازمان شناسایی شده است. در مرحله دوم، با بهره گیری از روش دلفی، درباره مولفه های شناسایی شده و سایر مولفه های احتمالی موجود نظرخواهی و در نهایت مولفه ها نهایی شده است. برای طراحی مدل و آزمون فرضیات نیز از روش تحلیل عاملی و مدلسازی معادلات ساختاری استفاده شده است. طبق یافته های پژوهش، هم تاثیر مولفه های »توسعه و تحول علم و فنآوری« و »سرمایه سازمانی« و هم مولفه های فرعی آنها بر دانش بنیان شدن تائید شده است. در انتها نیز پیشنهادتی بمنظور بهبهود وضع موجود ارائه شده است.
کلید واژگان: دانش بنیان، سازمان دانش بنیان، توسعه و تحول علم و فنآوری، سرمایه فکری
مقدمه
امروزه بسبب پویایی های محیط، شیوه های مدیریت سازمانها از حالت سنتی خارج شده و متحول شده است و همه اعضای سازمان در امور و تصمیمات سازمان مشارکت داده می شوند. این تغییرات سبب شکلگیری انواع جدیدی از سازمانها مانند سازمان های مجازی، سازمان های افقی و... شده است که با عنوان سازمان های دانش بنیان از آنها یاد می-شود. سازمان دانش بنیان الگویی تغییر یافته از سازمان و تصویری نوین برای اندیشیدن درباره سازمان ها در عصر دانش است. در دنیای امروز، دانایی، یادگیری و کسب هوشمندی سازمانی یکی از الزامات غیرقابل انکار برای اغلب سازمان های دانش بنیان است تا بتوانند از طریق کسب و تجزیه و تحلیل اطلاعات، و همین طور افزایش دانش و ایجاد آگاهی؛ بر قابلیت های خود بیفزایند. در پرتو این دانش و هوشمندی است که تصویری کامل از وضعیت فعلی و آتی صحنه رقابت در پیش روی مدیران نقش می بندند تا بتوانند بهتر تصمیم بگیرند.
حرکت به سمت تبدیل شدن به یک سازمان دانش بنیان، مسیری است که دیگر هیچ سازمانی نمی تواند نسبت به آن بی تفاوت باشد. عدم توجه به این مسئله و اتخاذ راهبرد ایستا، منجر به خارج شدن سازمان از دور رقابت شده و شکست آن را به همراه خواهد داشت. بنابراین، در این دوره شاهد تغییرات عظیم و خانه تکانی بسیاری از شرکت ها و سازمان های بزرگ هستیم. این مهم تنها محدود به شرکت یا سازمان حوزه خاصی نمی شود، بلکه همه انواع سازمان ها و شرکت ها را شامل می شود. آنچه اهمیت دارد، وجود زیرساخت ها و بسترهای کافی برای تبدیل شدن یک سازمان به سازمان دانش بنیان است. زیرا در غیر اینصورت، هرگونه تلاش در این رابطه با مشکل مواجه خواهد شد. اینجاست که ضرورت تغییر و توسعه و تحول علم و فنآوری اهمیت می یابد. سرمایه های سازمانی نیز بخش مهمی از بافت یک سازمان را تشکیل می دهد که در این راستا باید به آن توجه شود. براین اساس در این پژوهش موضوع توسعه و تحول علم و فنآوری و اهمیت نقش سرمایه های سازمانی در تبدیل شدن یک سازمان به سازمانی دانش بنیان مدنظر قرار گرفته است. باتوجه به مطالب گفته شده، پرسشهای پژوهش بشرح زیر مطرح می شود:
- آیا "توسعه و تحول علم و فنآوری" در تبدیل مرکز پژوهشی تحقیقاتی مورد مطالعه به سازمان دانش بنیان تاثیر مثبت دارد؟
- مولفه های "توسعه و تحول علم و فنآوری" که در تبدیل مرکز پژوهشی تحقیقاتی مورد مطالعه تاثیر دارد چیست؟
- آیا "سرمایه سازمانی" در تبدیل شدن مرکز پژوهشی تحقیقاتی مورد مطالعه به سازمان دانش بنیان تاثیر مثبت دارد؟
- مولفه های "سرمایه سازمانی" که در تبدیل شدن مرکز پژوهشی تحقیقاتی مورد مطالعه به سازمان دانش بنیان موثر است، چیست؟
فرضیه های پژوهش نیز بصورت زیر تعریف می شود:
- "توسعه و تحول علم و فنآوری" بر "دانش بنیان شدن" مرکز پژوهشی تحقیقاتی مورد مطالعه تاثیر مثبت دارد.
- "سرمایه سازمانی" بر "دانش بنیان شدن" مرکز پژوهشی تحقیقاتی مورد مطالعه تاثیر مثبت دارد.
تعریف مفاهیم و چارچوب نظری
سازمان دانش بنیان:
زاهدی و همکاران - - 1395 بر این باورند، اصطلاح سازمان دانش بنیان1 مفهوم نسبتا جدیدی است که با ظهور اقتصاد دانش بنیان شکل گرفته است. امروزه بسیاری از سازمانها دریافتهاند که منشاء دارایی و سرمایه اصلی، اطلاعات و منابع دانشی سازمان است. دانش، نقش برجستهای را در فعالیتهای افراد و سازمانها ایفا میکند و سرمایههای فکری2 به تدریج جایگزین سرمایههای قابل لمس در کسب و کار میگردند. تلاشها برای شناسایی نوع مدیریت و به کارگیری دانش، روز به روز شتاب بیشتری میگیرد و در حال حاضر با اولویتترین محور در بیشتر سازمانها شده است. درخواست برای دریافت خدمات بهتر از طرف افراد، سازمان ها را به اعمال سیاستهای موثرتر هدایت می کند. به دلیل اهمیت اقتصادی منابع دانش بنیان، توجه بیشتری به سوی اکتساب، فراگیری و مدیریت منابع دانش معطوف گشته است.
از این رو، درک مفهوم سازمانهای دانش بنیان بسیار اهمیت دارد. سازمانهای دانش بنیان سرمایههای گستردهای را در زمینه اطلاعات و به روز رسانی آن انجام میدهند، بیشترین توجه آنها به آینده بوده و بر مدل ها، شبیه سازی ها و تحلیل سیستم تاکید دارند - ویلیام3، 1996، رمضان و حسنوی، . - 18 :1393 یک سازمان دانش بنیان به توانمندیهایی دست پیدا می کند که قادر است از نیروی اندک قدرتی عظیم بیافریند و خاصیت اهرمی4 و اثرپروانهای5 را در خدمت اهداف سازمان قرار می دهد. در خاصیت اهرمی، سازمان به یاری دانش، نقطه اتکایی که همان نقطه استراتژیک توسعه است پیدا میکند و با صرف منابع ناچیز، به توسعه و گسترش قابل توجهی دست پیدا می یابد. یک سازمان دانش بنیان را میتوان از طریق ویژگیهای زیر شناخت:
- ارزشمندترین دارایی این نوع از سازمانها، سرمایه فکری میباشد و داراییهای فیزیکی مانند ماشین آلات از اهمیت کمتری برخوردار هستند.
- جمع آوری و بکارگیری دانش و اطلاعات جدید برای موفقیت این سازمان ها ضروری می باشد.
- این سازمان ها منعطف و انطباق پذیر بوده و سطوح و سلسله مراتب سازمانی کمی دارند.
