دانلود مقاله مقایسه و اولویتبندی ساخت برخی قطعات یدکی مورد استفاده در صنعت نفت ایران توسط تولید - کنندگان داخلی یا تأمین آنها از خارج از کشور با استفاده از الگوی TOPSIS

بخشی از مقاله

چکیده

صنعت نفت ایران از دیر باز به دلیل اهمیت مسائل رقابتی در سطح بینالمللی، اولویت ویژهای برای توسعه بومی سازی و حمایت از ظرفیتهای داخلی ساخت و اجرا قائل بوده است. این صنعت به دلیل برخورداری از دو ویژگی ساختاری در اختیار داشتن طرحهایی با مقیاس بزرگ و تنوع زنجیره فعالیتها در بخش بالادستی و پایین دستی میتواند نقش مهمی در ایفای مسئولیت داخلی سازی و کمک به توسعه بومی صنعت ایفا نماید. در این مقاله رویکرد ارزیابی پروژهها را به مسئله ساخت برخی قطعات یدکی صنعت نفت در داخل در مقایسه با تأمین آنان از خارج بررسی میکنیم. بدین منظور از روش مدل تصمیم گیری چند شاخصه TOPSIS استفاده گردید. نتایج مربوط به ارزیابی هر کدام از قطعات مذکور نشان میدهد که انتخاب قطعات یدکی ساخت داخل نسبت به قطعات یدکی ساخت خارج، توجیهپذیرتر است.

واژگان کلیدی: صنعت نفت،TOPSIS ، قطعات یدکی

1

-1 مقدمه

زمزمههای حمایت از تولید قطعات مورد نیاز بخش صنعت در داخل کشور از دهه 40 شروع شد. اما این حمایتها تنها هنگامی قوت گرفتهاند که کشور درگیر جنگ، محاصره اقتصادی، تحریم، تنشهای سیاسی خارجی و پایین رفتن درآمدهای ارزی بوده و در باقی اوقات حمایت از تولید قطعات ساخت داخل با بیاعتنایی مواجه بوده و یا تنها در حد مصوبات و بخش نامهها باقی مانده است.

خرید قطعات از خارج مشکلاتی را نیز برای بخش صنعت به همراه داشته است:
-1 با خرید کالاها و تجهیزات بدون انجام کارشناسی دقیق و به دلیل نبود فنآوری و علم کافی، تجهیزاتی وارد شده که یا خارج از رده و فناوری روز بوده و یا دارای عیوب کارکردی ذاتی و یا از اجناس اضافه و انباری تولید کننده بوده است.

-2 داشتن مارک معتبر کشورهای خارجیلزوماً نشان دهنده تولید با کیفیت آن محصول در آن کشور نیست و بارها مشاهده شده بسیاری از محصولات در کشورهای جهان سوم ساخته شده و در کشور صادرکننده نهایی فقط مارکگذاری میشوند.

-3 بسیاری از این تجهیزات به دلیل نیاز به ارتقای نرم افزاری و سرویس ویژه توسط کارشناسان سازنده و فناوریهای پیچیده که در اختیار تولید بوده و مواردی از این قبیل، به مرور قابلیت کاری خود را از دست دادهاند.

-4 در خرید برخی قطعات مهم، فروشندگان خارجی ضمن عقد قرارداد حق کپی یا حتی تغییرات جزئی در تجهیزات و فناوریها فروخته شده را از خریداران سلب مینمایند.

-5 خرید کالاهای خارجی که قابلیت تولید داخلی دارند منجر به تضعیف تولید داخلی، افزایش بیکاری، خروج سرمایهگذاران، صنعتگران و کارشناسان از کشور شده و زمینه وابستگی هرچه بیشتر کشور به واردات تجهیزات و فناوری و حتی کارشناس از کشورهای خارجی گردد.

صنعت نفت ایران از دیر باز به دلیل اهمیت مسائل رقابتی در سطح بینالمللی، اولویت ویژهای برای توسعه بومی سازی و حمایت از ظرفیتهای داخلی ساخت و اجرا قائل بوده است. صنعت نفت به دلیل برخورداری از دو ویژگی ساختاری در اختیار داشتن طرحهایی با مقیاس بزرگ و تنوع زنجیره فعالیتها در بخش بالادستی و پایین دستی میتواند نقش مهمی در ایفای مسئولیت داخلی سازی و کمک به توسعه بومی صنعت ایفا نماید.

شرکت بهرهبرداری نفت و گاز آغاجاری یکی از 5 شرکت بهرهبرداری تابع شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب است که راهبری عملیات تولید، فراورش و انتقال نفت و گاز را با فعالیت مستمر در 53 واحد عملیاتی از هشت میدان نفتی آغاجاری - کرنج- پرنج- پارسی - رامشیر- رگ سفید – پازنان-مارون را به عهده دارد. این شرکت با گستردگی 25 هزار کیلومتر مربع پراکندگی در نقاط استانهای خوزستان، کهگیلویه و بویراحمد و سواحل استان بوشهر قرار دارد. وظیفه اصلی این شرکت تولید نفت خام، گاز، مایعات گازی و همچنین تزریق گاز به مخازن محدوده جغرافیایی تحت مدیریت آن میباشد این شرکت با تولید حدود %20 نفت تولیدی کشور سهم بسزایی را در توسعه و آبادانی کشور ایفا میکند. در واحدهای عملیاتی این شرکت به منظور انجام فعالیتهای تولیدی از هزاران قطعه صنعتی استفاده شده که اکثر آ تولید خارج از کشور بودهاند.

در راستای فراهم آوردن امکان تولید داخل محصولات مورد نیاز صنعت نفت و ممنوعیت خرید خارجی در صورت نیل به ساخت داخل کالاها که از اهداف مهم صنعت نفت ایران محسوب می شود، شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب نیز با همکاری سازندگان داخلی برای توسعه ظرفیتهای ساخت داخل و دستیابی به تحقق بومی سازی در صنعت نفت ایران شروع به فعالیت نموده است. که بدین منظور بررسیهای اقتصادی جهت اولویت گذاری ساخت قطعات در داخل کشور به ویژه قطعاتی که هنوز زیر ساختهای داخلی به منظور تولید آنها در کشور وجود ندارد (به ویژه قطعات برق و الکترونیک) سودمند است؛ لذا در این تحقیق به بررسی انتخاب بهترین گزینه از بین گزینههای داخلی و خارجی برای تأمین قطعات یدکی برق و ابزار دقیق شرکت بهرهبرداری نفت و گاز آغاجاری با استفاده از روش Topsis میپردازیم. قطعات مذکور عبارتند از: آشکار سازهای دما مقاومتی، کلید و نشاندهنده حرارت موتور الکتروکمپرسور، کارتهای الکترونیکی، شیرهای سرعتی، ترموکوپل، پیلوتهای شیرهای ایمنی سطحی و الکتروپمپهای صنعتی.

روش TOPSIS نیز یکی از بهترین مدلهای تصمیم گیری چند شاخصه است که از آن استفاده زیادی میشود. روش Topsis از جمله رویکردهای جبرانی در دسته بندی مدلهای چندمعیاره میباشد. مدلهای جبرانی، مدلهایی هستند که در آنها ضعف (کمبود) در یک شاخص، با قوت (فزونی)، در شاخص دیگر قابل جبران است، به عبارت دیگر شاخصها با هم همبستگی دارند. روش (TOPSIS) برای اولین بار در جنگ جهانی دوم برای رتبهبندی در اولویت دادن به انهدام اهداف دشمن مورد استفاده قرار گرفت.

در زمینه مطالعات خارجی و داخلی که از روش TOPSIS استفاده نمودهاند به موارد ذیل میتوان اشاره نمود:

2

(بلگورکو1،(2012 به بررسی استفاده از تکنیک TOPSIS برای ارزیابی عملکرد مالی شرکتهای فناوری در بازار بورس استانبول پرداخته است. روش TOPSIS به رتبهبندی این شرکت برای مدت زمان سه ساله بین سالهای 2009 و 2011 کمک میکند نتایج این مطالعه پیدا میکند که آیا نتایج رتبهبندی از TOPSIS و نتایج رتبه بندی از ارزش بازار شرکت همپوشانی دارند یا نه.

(شوینگ وو و همکاران2، (2010 به بررسی استراتژی بهینه بازاریابی: تصمیمگیری با روش AHP و TOPSIS پرداختند. نتایج نشان میدهد که راهنمایی را برای مدیران هتل خصوصی در استراتژیهای بازاریابی فراهم میکند که میتواند به آنها برای بدست آوردن یک مزیت رقابتی به وسیله ارزیابی منابع بازاریابی خاص و محدودشان کمک کند.

(علی محقر و همکارانش، (1389 به بررسی مقالهای تحت عنوان »بهکارگیری تکنیکهای تصمیم گیری در اولویت بندی مصرف و تخصیص بهینه گاز طبیعی با رویکرد فازی« پرداختند. با استفاده از تکنیک تصمیمگیری چند شاخصه TOPSIS، بخشهای مختلف مصرف اولویت بندی موزون میشوند تا سرانجام به کمک تکنیک تصمیمگیری چندهدفه ی GP، اطلاعات موجود در ترازنامههای انرژی و هیدروکربوری و سند چشم انداز صنعت گاز، سهم بهینهی بخشهای مذکور از منابع محدود در دسترس مشخص شود.

(بصیرت، (1380 به بررسی انتخاب سیستم بهینه انتقال آب کانالهای آبیاری به مزارع نیشکر پرداخت. که هدف آن انتخاب یک گزینه یا گزینه بهینه انتقال آب به مزارع شرکت توسعه نیشکر از این گزینههای مختلف با توجه به شاخصهای متعدد فنی و اقتصادی بود که برای حل موضوع از 12 شاخص که 6 شاخص کیفی و 6 شاخص کمی بود با استفاده از روشهای مختلف MADM از جمله روشTOPSIS استفاده نموده است.

-2 مواد و روش
-1-2 مبانی نظری روش TOPSIS

یکی از تکنیکهایی که برای رتبه بندی عوامل از آنها استفاده می شود، مدل TOPSIS میباشد ( زیاری و دیگران،.( 1389 مدل تاپسیس که صرفاً برای مدلهای اولویت بندی مناسب است (فرجی سبکبار و دیگران، (1388 توسط هوانگ و یون در سال 1981 ارائه گردید (هوی و همکاران3، .(2008 مفهوم این مدل، انتخاب کوتاهترین فاصله از راه حل ایدهآل مثبت (PIS) و دورترین فاصله از راه حل ایدهآل منفی (NIS) به منظور حل مسائلی است که با ضوابط تصمیمگیری متعددی روبروست ( جدیدی و همکاران4، .(2008 الگوریتم TOPSIS یک تکنیک تصمیمگیری چند شاخصه جبرانی بسیار قوی برای اولویتبندی گزینهها از طریق شبیه نمودن به جواب ایدهآل میباشد که به نوع تکنیک وزندهی، حساسیت بسیار کمی داشته و پاسخهای حاصل از آن، تغییر عمیقی نمیکند (نسترن و همکاران، .(1389 به علاوه مزیت نسبی این مدل، سرعت و توانایی آن برای شناسایی بهترین گزینه استاُلسون(5، .(2004 به طور اجمال در روش TOPSIS، ماتریس n×m که دارای m و n معیار میباشد، مورد ارزیابی قرار

میگیرد. در این الگوریتم، فرض میشود هر شاخص و معیار در ماتریس تصمیمگیری دارای مطلوبیت افزایشی و یا کاهشی یکنواخت است. مزایای مدل TOPSIS عبارتاند از (تقی پورجاری، : (1388
(1 کاربرد هم زمان معیارهای کمی و کیفی در آن.

(2 خروجی مدل میتواند ترتیب الویت گزینهها را مشخص سازد. (3 تضاد و مطلوبیت بین گزینهها را در نظر میگیرد.

(4 نتایج حاصل از این مدلکاملاً منطبق با روشهای تجربی و به صورت کمی است. (5 معیارها و شاخصهای مدل ضرایب وزنی اولیه را پذیرا است.
(6 روش کار ساده و سرعت آن مناسب است.
-2-2 مراحل حل مسئله توسط الگوریتم:TOPSIS
مدل TOPSIS شامل 8 مرحله است و جهت بهرهگیری از این مدل، مراحل زیر باید طی گردداُلسون،( : (2004 (1 تشکیل ماتریس دادهها بر اساس n آلترناتیو و k شاخص:

به طور کلی در مدل TOPSIS، ماتریس n×m که دارای m گزینه و n معیار میباشد، مورد ارزیابی قرار میگیرد. در این الگوریتم، فرض میشود هر شاخص و معیار در ماتریس تصمیمگیری دارای مطلوبیت افزایشی و یا کاهشی یکنواخت است.

1 - Bulgurcu 2 - Shiung Wu 3 - Hui& other 4 - Jadidi & other 5 - Olson

3

(2استاندارد کردن دادهها و تهیه ماتریس نرمالیزه (ماتریس (R از طریق رابطه زیر:

به دلیل آنکه احتمال قوی وجود دارد که مقادیر کمی تعلق گرفته به معیارها و شاخصها دارای یک واحد نباشد بایستی ابعاد واحد آنها را از بین برده و این مقادیر کمی را به ارقام بدون بعد تبدیل نمود، به همین جهت تمامی مقادیر تعلق گرفته به درایههای ماتریس تصمیم گیری، بایستی بر اساس فرمول زیر به مقادیر بی بعد تبدیل شود.

(1)

(3تعیین وزن هر یک از شاخصها ( و تعدیل محاسبه شده، در این مرحله، وزن هر یک از شاخصها بر اساس رویکردها و نظریات کارشناسانه، روش Linmap ، مدل AHP ، مدل Antropi و نیز بر اساس اهمیت هر معیار، محاسبه میگردد در نظر داشت که مجموع وزن معیارها بایستی برابر با یک باشد. در این پژوهش برای محاسبه مقادیر از مدل آنتروپی استفاده شده است.

(4ایجاد ماتریس »بی مقیاس« وزین با مفروض بودن بردار W به عنوان ورودی به الگوریتم. یعنی:

W  W1 ,W2 ,...,Wn  (2)

جهت همارزش کردن مقادیر درایههای ماتریسR، مجموع اوزان پارامتر، را به صورت نظیر به نظیر در ستونهای این ماتریس ضرب شده، ماتریس به دست آمده از این فرایند ماتریس نرمالیزه و وزندهی شده میباشد که آن را با علامت V نشان میدهند.

V1n 
(3) 

 V
mn 

V1 j ,... V11,... V= RijWn n 


Vmj ,... 
Vm1,...

به طوری که ماتریسی است که امتیازات شاخصها در ان »بی مقیاس« و قابل مقایسه شده است، و ماتریسی است قطری که فقط عناصر
قطر اصلی آن غیر صفر خواهد بود.
(5مشخص نمودن ایدهآل مثبت (A+) و ایدهآل منفی (A-) به ترتیب از طریق رابطه های (4) و : (5)
(4) i  1,2,,..m V1 ,V2 ,...,V j ,...,Vn  j  J  j  J ,minVij A  maxVij

(5) 1,2,,..m V1 ,V2 ,...,V j ,...,Vn  A  maxVij j  J , minVij j  J i 
i i
i i
(6محاسبه اندازه جدایی گزینه i ام با ایده آلها، با استفاده از روش اقلیدسی، از طریق روابط (6) و : (7)

2 0.5 n
(6) i  1,2,...,m   = Vij Vj فاصله گزینه iام از ایدهآل مثبتdi+=
 j1
0.5 2 n
(7) i 1,2,...,m  = Vij Vj  فاصله گزینه iام از ایدهآل منفیdi-=
 j1
(7محاسبه نزدیکی نسبی گزینه i به راه حل ایده آل با استفاده از رابطه : (8)
(8) ,0  cli  1,i  1,2,..., m di cli 
 d  d
i i
4

ملاحظه میشود چنانچهAi=A⁺ گردد، آنگاه di+=1 و 0 و در صورتی که Ai=A¯ شود، آنگاه di+= 1 بوده و cli+=0 خواهد شد. بنابراین
هر اندازه گزینه Ai به راه حل ایدهآل نزدیکتر شد، ارزش به واحد نزدیکتر بود.

(8رتبه بندی گزینهها بر اساس ترتیب نزولی:cli+

این میزان بین صفر و یک در نوسان است. در این راستا cli+= 1 نشاندهنده بالاترین رتبه و cli+=0 نیز نشاندهنده کمترین رتبه است.

-3 معرفی شاخصها
پس از برگزاری جلسات متعدد با متخصصان شرکت بهره برداری نفت و گاز آغاجاری، شاخصهایی که میتوانند بر روی تصمیمگیری در انتخاب قطعات یدکی صنعت نفت تأثیر بگذارند شناسایی گردید که در مجموع 6 شاخص که 4 شاخص کمی و 2 شاخص کیفی به شرح ذیل تشخیص داده شد.

-1 قیمت، -2 عمر مفید، -3 هزینه عملیات سالیانه، -4 میزان نیاز به ارز، -5 کیفیت، -6 میزان سهولت دسترسی.
-1-3 نحوه جمع آوری اطلاعات مربوط به شاخصها
اطلاعات مربوط به شاخصهایی کمی از ادارههای مختلف شرکت بهرهبرداری نفت و گاز آغاجاری تهیه و گردآوری شده است. جهت تهیه داده-های مربوط به شاخصهای کیفی نیز ابتدا پرسشنامه پیوست طراحی گردیده و سپس با توزیع این پرسشنامه بین متخصصان صنعت شرکت بهره-برداری نفت و گاز آغاجاری، نقطه نظر آنها در مورد هر شاخص جمعآوری گردید. سپس در یک جلسه حضوری دیگر با جمعبندی نتایج بدست آمده وضعیت هر شاخص نهایی گردیده است.

-4تجزیه و تحلیل دادهها

در این مقاله ماتریس تصمیمگیری شامل 2 گزینه و 6 شاخص میباشد که در جدول (1) آورده شده است. در ماتریس فوق ملاحظه میشود که از 6 شاخص موجود 4 شاخص کمی بوده و 2 شاخص دیگر کیفی میباشد. هدف انتخاب بهترین گزینه با استفاده از روش TOPSIS میباشد.

در جدول (1) کلید و نشاندهنده حرارت روتورالکتروکمپرسور

جدول :(1) اطلاعات اولیه (کلید و نشاندهنده حرارت روتورالکتروکمپرسور)
-X3
-X2 -X1 +X3 +X2 +X1 شاخصها
گزینهها
میزان نیاز به هزینه عملیات سالیانه قیمت هزار ریال میزان سهولت عمر مفید سال کیفیت
ارز دلار هزار ریال دسترسی
1033 2300 73600 خیلی زیاد 11 خیلی زیاد ساخت داخل
196630 2000 3500000 بسیار کم 12 زیاد ساخت خارج

در جدول (2) با استفاده از مقیاس اندازه گیری شاخصها، اطلاعات کیفی را به کمی تبدیل میکنیم.

جدول :(2) اطلاعات کمی شده (کلید و نشاندهنده حرارت روتورالکتروکمپرسور)
-X3
-X2 -X1 +X3 +X2 +X1 شاخصها
گزینهها
میزان نیاز به هزینه عملیات سالیانه قیمت هزار ریال میزان سهولت عمر مفید سال کیفیت
ارز دلار هزار ریال دسترسی
1033 2300 73600 5 11 5 ساخت داخل
196630 2000 3500000 1 12 4 ساخت خارج

در جدول (3) محتوای اطلاعات موجود از ماتریس (2) را به صورت (Pij) مطابق رابطه ذیل محاسبه میکنیم.

5

(9) ,i, j rij Pij 
m
rij
i1
جدول :(3) ماتریسPij (کلید و نشاندهنده حرارت روتورالکتروکمپرسور)