دانلود مقاله منابع آب و بحران منابع آب

بخشی از مقاله

منابع آب و بحران منابع آب

طي سال‌هاي اخير همواره با بحث‌هاي كمبود آب و هشدار مواجه باشيم به طوري كه در شرايط فعلي و با افزايش ساخت‌وساز در ارتفاعات 800 تا 1200 متري تهران، بحث كمبود منابع آبي براي شهر تهران جدي‌تر شده است.

در بحث آب شهرها، همواره با چالش‌هاي مختلفي مواجه بوده‌ايم كه اگر خواهان دسته‌بندي اين چالش‌ها باشيم بايد به موارد ذيل توجه كرد:
1 - در توسعه شهرنشيني و افزايش جمعيت شهري آنچه كه بايد همواره مدنظر قرار گيرد بحث كيفيت آب است و عمدتاً منابع آبي از لحاظ كميت و كيفيت مورد بررسي قرار مي‌گيرند ولي با اين حال بحث كيفيت نكته‌اي است كه در بيشتر مواقع از كميت و وجود منابع غني آبي بيشتر مورد توجه مسوولان قرار گرفته است.

2 - همچنين نزولات جوي و بارندگي‌ها نيز نقش اساسي و بنيادي در بحث تامين منابع آبي دارند و طبيعتاً در سال‌هايي كه بارندگي كاهش مي‌يابد به دليل اينكه منبع اصلي تامين آب تازه و سالم و بهداشتي كاسته مي‌شود برخي از شهرها كه منبع اصلي تامين آب آنها نزولات جوي است با مشكلات عديده‌اي مواجه مي‌شوند و در تنگناي كم‌آبي قرار
مي گيرند .

3 - چالش ديگر، سيستم آب‌رساني و توزيع آب است. هنگامي كه بافت شهرها از حالت سنتي تغيير مي‌كند بايد شبكه آب‌رساني نيز تغيير كرده و بازسازي شود ولي طي سال‌هاي گذشته همزمان با تغيير بافت سنتي شهرها، بافت شبكه آب‌رساني تغيير نكرده و اين امر باعث شده تا در توزيع آب در چنين مناطقي با مشكل مواجه شويم.
4 - علاوه بر اين موارد، جمعيت حاشيه‌نشين در شهرهاي بزرگ و مخصوصاً كلانشهر تهران به دليل استقرار حاشيه‌نشين‌ها در مناطق خارج از محدوده تامين آب، اين مناطق به خاطر عدم وجود زيرساخت‌هاي لازم براي آب‌رساني به آن مناطق با كمبود آب يا نارسايي در آب‌رساني مواجه هستند.

بنابراين آنچه كه مي‌توان بيان داشت آن است كه براي داشتن آب با فشار متعادل و دسترسي هميشگي در شهرها، وجود نزولات جوي، ارائه خدمات در محدوده شهري و
شبكه منظم و مشخص تامين و توزيع آب لازم و ضروري است.البته تامين و توزيع منابع مالي نيز از عوامل كمك‌كننده است چرا كه تامين و ايجاد شبكه آب‌رساني در مناطق شهري و بازسازي بافت‌هاي فرسوده به اختصاص منابع لازم نياز دارد كه بايد از سوي دولت تامين و تخصيص يابد.
دید کلی

بسیاری از جوامع یا افراد ، قدر نعمت‌های موجود را نمی‌دانند و این قدرنشناسی را بهره برداری نادرست از این نعمت‌ها نشان می‌دهند. یکی از این نعمت‌های بزرگ خداوند ، آب است. چون منابع آب محدود است، باید در استفاده از آنها دقت کافی به عمل آید. در بخش کشاورزی ، عوامل زیادی سبب هدر رفتن مقدار زیادی از آب
می‌شود که بر فراز آنها عبارتند از:
آبیاری مزارع در زمان نامناسب

آبیاری به هنگام ظهر که گرمای هوا سبب افزایش تبخیر می‌شود، مقدار زیادی از آب را هدر می‌دهد.
غرقابی کردن زمین کشاورزی و نفوذ دادن آب به اعماق زمین
آب زیاد دادن به زمین ، سبب می‌شود که خاک تا عمق زیادی از آب پر شده ، فضاهای خالی آن پر شود.
آلودگی آبها

بوسیله سموم دافع آفات گیاهی و یا ریختن کودهای شیمیایی ، آبها آلوده می‌شوند.

تامین آب آشامیدنی شهر و روستا
مردم به آب سالم برای آشامیدن و پرداختن به امور بهداشتی نیاز دارند. تامین آب با صرف هزینه و سرمایه گذاری زیاد انجام می‌‌شود. در تامین آب سالم و مناسب ، به مراحل
زیرین پرداخته می‌شود:

کشف منابعی که برای آشامیدن و سایر مصارف مردم مناسب باشد.
• جمع آوری آبهای سطحی یا بهره برداری از آبهای زیرزمینی
• تصفیه آب برای از بین بردن آلودگیهای احتمالی
• انتقال آب از محل تصویه به محل‌های مصرف (شهر و روستا)
• مراقبت از تاسیسات ، کانالها و لوله‌های انتقال آب

همه موارد اخیر به تخصص ، هزینه و زمان نیازمند است. بنابراین ، در مناطق شهری و روستایی آبهای آشامیدنی لوله کشی شده یا تصفیه شده با صرف مخارج زیادی فراهم می‌شود و باید در استفاده از آنها دقت کافی به عمل آید. زندگی شهرنشینی و تراکم جمعیت در شهرها و توجه به امور بهداشتی آنها ، سبب شده است که نیاز بیشتری به آب آشامیدنی سالم احساس شود. تامین آب مناطق شهری و روستایی گاهی سبب کاهش مورد نیاز کشاورزی و باغداری می‌شود.
بهره برداری از آب در صنایع

در اوایل قرن بیستم ، از کل مصارف آب در جهان ، حدود 6% در بخش صنایع مصرف می‌شد. هم اکنون این رقم 4.5 برابر شده است. در ایران فقط 5% از کل مصرف آب مربوط به صنایع می‌باشد. آبی که به صنایع می‌رسد، معمولا خیلی زود کیفیت خود را از دست می‌دهد یا گرمای آن زیاد می‌شود و یا آلودگی شیمیایی و میکروبی پیدا می‌کند. گرمای آب مورد نیاز صنایع را می‌توان با برجک‌های خنک کننده گرفت و آب را دوباره یا چندباره مورد استفاده قرار داد. اما رفع آلودگی شیمیایی یا میکروبی به تخصص و هزینه زیادی نیاز دارد. البته آبهای آلوده صنعتی به مدت زیادی در طبیعت باقی می‌مانند.

تاثير روند افزايش جمعيت در بحران آب
روند افزایش جمعیت و گسترش منابع و نیاز به آب برای تامین غذای بشری سبب شده است که آب به عنوان یک عامل حیاتی و بوجود آورنده بحران تلقی شود. کافی است برای پی بردن به ارزش آب و نقش آن در ایجاد تنش های سیاسی به جدالهای سران کشورها بر سر تقسیم آبها و مرزهای آبی توجه شود. برای حل این بحران استفاده از آب رودخانه‌ها تا یک سقف معینی مجاز است. آبهای مرزی حتی جنگهایی را بین کشورها به وجود آورده و اختلافات اساسی ایجاد کرده است که با مصرف مناسب و برنامه‌ریزی دقیق در مصرف می‌شود از این بحرانها خلاصی یافت.
مصرف بهینه آب
• بر اساس بررسی‌های به عمل آمده میانگین آب مصرفی سرانه جهان (صنعتی ، کشاورزی و آشامیدنی) در حدود 580 مترمکعب برای هر نفر در سال است. متاسفانه این رقم در ایران با کمبود منابع آب ، 1300 متر مکعب در سال است. این امر بیانگر اتلاف منابع آب و اسراف بیش از حد منابع حیاتی است.
• مقدار مصرف سرانه آب لوله کشی آشامیدنی در شهرهای ایران در حدود 142

متر مکعب در سال است که از مصرف سرانه برخی کشورهای اروپایی پُرآب ، مانند اتریش (108 مترمکعب درسال) و بلژیک (105 مترمکعب درسال) بیشتر است. یکی از دلایلش این است که در ایران از آب آشامیدنی تصفیه شده برای شستشوی اتومبیل ، حیاط ، آبیاری باغچه‌ها ، استحمام ، لباسشویی و ظرفشویی استفاده می‌شود، در حالی که در اکثر کشورها آب آشامیدنی از آبی که به سایر مصارف می‌رسد ، جداست.

• برای بهره برداری درست از آبهای آشامیدنی بهداشتی ، شاید بهترین راه جدا کردن آب آشامیدنی از آبهای مصرفی دیگر است.
• در کشاورزی بایستی روشهای آبیاری متناسب با محیط باشد و یا از روشهای جدید آبیاری استفاده شود که اتلاف آنها کم است. مثلا آبیاری بارانی یکی از راه های بهره برداری از آبها در کشاورزی است.
• تهیه آبهای آشامیدنی بهداشتی شهر و روستا به علت اینکه تصویه می‌شوند، بسیار پرهزینه‌تر از آبهای کشاورزی و صنعتی است. بنابراین ، باید در مصرف این آبها دقت کافی به عمل آید.

منابع آب و آلودگي
مسائل بهره برداری از منابع آب جهان فقط به مصرف نادرست بر نمی‌گردد. گاهی انسان با کارهای نادرستش ماهیت آب را تغییر می‌دهد که به آن آلودگی آب گویند. آلودگی آب ، تغییرات فیزیکی ، شیمیایی و زیستی (میکروبی) را شامل می‌شود. که عمده‌ترین این آلودگی‌ها را در زیر لیست می‌کنیم.
وارد کردن زباله های صنعتی یا خانگی در آب

• ریختن فاضلاب صنعتی ، خانگی و بیمارستانی در آب
• آلودگی حرارتی آب که از طریق عملیات صنعتی در آب رودخانه‌ها ایجاد می‌شود. مثلا نیروگاه‌های تولید برق ، تولید فلزات و برخی کالاهای دیگر سبب آلودگی حرارتی آب می‌شوند. گرم شدن آب ، ارگانیسم موجودات زنده جهان را بهم می‌زند، زیرا برخی از گیاهان ، ماهی‌ها و موجودات زنده آبزی در آب رودخانه‌ها و دریاچه‌ها تا دمای خاصی می‌توانند تحمل کنند و دمای بیشتر یا کمتر از آنها حیات آنها را به خطر می‌اندازد. بنابراین ، آلودگی حرارتی نیز در نوع خود مهم است.

• وارد کردن سموم دافع آفات گیاهی و کودهای شیمیایی آب را آلوده می‌کند. ورود مواد شیمیایی و عناصر نامطلوب در آب ، سبب آلودگی شیمیایی آن می‌شوند و چون آب در طبیعت در گردش است، آلودگی آب سریعا گسترش می‌یابد. جیوه ، سرب ، مواد شیمیایی سمی ، از خطرناکترین آلوده کننده‌های آب هستند و برخی از این مواد ، سالها در محیط باقی می‌مانند و حیات جانداران و گیاهان را به خطر می اندازند.
مباحث مرتبط با عنوان
• آب
• آبهای آلوده صنعتی
• آب زیرزمینی
• آلودگی آب
• آلودگی آبهای زیرزمینی

• آلودگی حرارتی آب
• آلودگی شیمیایی آب
• بحران آب

• بهره برداری از آب در صنایع
• بهره برداری از آب در کشاورزی
• تبخیر طبیعی

• تصفیه آب
• چرخه طبیعی آب
• فاضلاب
• فاضلاب صنعتی
• مصرف بهینه آب
• منابع آب

بحران كمبود آب در كشور ايرن

به گفته مديركل دفترمطالعات پايه شركت منابع آب ايران ؛ ميزان بارندگي در دو ماه مهر و آبان سال جاري 62 درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته كاهش داشته است.معاون وزير نيرو درامور آب و آبفا نیز اعلام كرده است : «وضعيت منابع آبي ايران درشرايط مناسبي قرار ندارد و مساله كمبود آب درسال جاري جدي است.»

اين درحالي است كه طي دو روز گذشته وضعيت توسعه منابع آبي كشور با حضور مسوولان وزارت نيرو در كميسيون انرژي هم مورد بررسي قرار گرفته است.برخي از كارشناسان بر اين باورند كه كاهش شديد بارندگي‌هاي اخير منجر به بحران آبي در سال جاري و سال‌هاي آتي خواهد شد تا جايي كه ميزان بارندگي‌ها در حوزه‌هاي درياي خزر و خليج فارس به ترتيب با كاهش 44 و96 درصدي رو‌به‌رو بوده است. به گفته مسوولان اداره هواشناسي كشور نيز، ميزان بارندگي‌ها در دو ماه مهر و آبان امسال 40 ميلي‌متر كم‌تر از مدت مشابه سال گذشته بوده است.از سوی دیگر،يعقوب همتي، مديركل دفتر مطالعات پايه منابع آب شركت منابع آب ايران با تاكيد بركاهش 62 درصدي ميزان بارندگي‌ها در سطح كشور می گوید: «كاهش

ميزان بارندگي‌ها در دو ماه مهر و آبان نمي تواند ملاك ما باشد و بايد اميدوارباشيم كه در آذر ماه سال جاري اين بارندگي‌ها جبران شود.»وي ميزان بارندگي‌ها در تمامي نقاط كشور را متفاوت ذکر می کند و می گوید: «متوسط ميزان بارندگي در كشور به طور معمول 250 ميلي متر در سال است كه در نقاط مختلف كشور متفاوت است.»همتي در ادامه اظهار كرد: « ميزان اندازه‌گيري بارندگي در شش حوزه آبريز اصلي و 30 حوزه آبريز درجه دو در كشور محاسبه مي‌شود.»مديركل دفتر مطالعات پايه منابع آب شركت منابع آب ايران تصريح كرد: «در حال حاضر به دليل كاهش بارندگي، حوزه‌هاي آبريز درياي خزر و خليج فارس دچار كمبود شديد منابع آب شيرين و شرب‌اند.»

كاهش بارندگي در تمام حوزه‌هاي آبريز كشور
همتي گفت: «حوزه آبريز درياي خزر داري هفت زير حوزه آبي است كه ميزان بارندگي‌ها در درياي خزر، ارس، تالش، سفيد رود بزرگ و رود‌خانه‌ها بين سفيد رود و هراز، هراز، گرگان و اترك به ترتيب 24، 80، 57، 84، 48، 5، 160 و454 درصد كاهش بارندگي نسبت به مدت مشابه سال گذشته داشته است.»وي همچنين متوسط ميزان بارندگي‌ها در 9 زير حوزه آبريز خليج فارس 95 درصد خواند و افزود: «ميزان بارندگي در حوزهاي درجه دو كشور از قبيل مرز غرب، كرخه، كارون بزرگ، جراحي و زهره، هله، مند، كل و مهران، بندرعباس و رودخانه‌هاي

سيستان و بلوچستان به ترتيب 96، 97، 94، 100، 100، 0، 0، 100، 100، 100 درصد كاهش بارندگي نسبت به مدت مشابه سال گذشته داشته است.»مديركل دفتر مطالعات پايه منابع آب شركت منابع آب ايران تصريح كرد: «ميزان متوسط بارندگي در زير حوزه اصلي اروميه نيز با كاهش 93 درصدي در دو ماه پاييز سال جاري نسبت به سال گذشته رو به رو بوده

است.»وي متوسط بارندگي در حوزه آبريز مركزي را 61 درصد خواند و در ادامه اضافه كرد: «ميزان بارندگي در دو ماه پاييزامسال، در 9 زير حوزه درياچه نمك، گاو خوني، بختگان و مهارلو، كوير ابرقو و سير جان، ابرقو، هامون، كوير لوت، كوير مركزي، كوير سياه كوه و كوير درانجير به ترتيب 86، 83، 0، 100، 100، 100، 53، 56، 100 درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته كاهش داشته است.»همچنين ميزان بارندگي در حوزه سرخس 42 در صد كاهش داشته است.همتي ميزان بارندگي‌ها در حوزه اصلي ‌هامون را 100 در صد با كاهش روبه‌رو

دانست.مديركل دفتر مطالعات پايه منابع آب شركت منابع آب ايران خاطرنشان كرد: «اميدواريم استان‌ها همچون سيستان و بلوچستان، كرمان و يزد كه هر ساله با مشكل كمبود آب مواجه هستند امسال با مشكل مواجه نشوند.»وي در خاتمه تصريح كرد: «مقايسه ميزان بارندگي دو ماه پاييز امسال نسبت به دو سال گذشته 61 و نسبت به سال گذشته 62 درصد كاهش داشته است ضمن اين‌كه سال آبي 86-85 سال مرطوبي بوده است.»
جدي بودن كمبود آب
رسول زرگر، معاون وزير نيرو درامور آب و آبفا كه روز گذشته درجمع استادان و دانشجويان دانشكده كشاورزي دانشگاه تربيت مدرس سخن مي‌گفت نیز اعلام كرد: «توسعه سطح اراضي كشاورزي به واسطه كمبود آب در آينده متوقف خواهد شد و اين درحالي است كه كمبود منابع آب درآينده كشور جدي است.»وي عامل افت ميزان بارندگي و كمبود آب را تغيير اقليم خواند و افزود: «از سال 1964 تا 1995، جريان‌هاي سطحي كشور به طور متوسط سالانه به ميزان يك هزار و 114 ميليون متر مكعب افزايش داشته و از اين سال به بعد داراي افت متوسط سالانه‌اي به ميزان چهار هزار و 934 ميليون متر مكعب بود‌ه‌ايم كه تغييرات اقليمي مي‌تواند عامل اين افت‌ها باشد.»وي افزود:

«هم‌اكنون ظرفيت تنظيم 93 سد بزرگ ملي كشور 38 ميليارد متر مكعب و حجم مخزن آن‌ها‌ 3/33 ميليارد متر مكعب است.»همچنين براساس آخرين بيلان منابع آب كشور، حجم كل ورودي به مخازن آب زيرزميني 4/63 ميليارد متر مكعب و حجم كل خروجي آن‌ها 5/69 ميليارد متر مكعب است كه 1/6 ميليارد متر مكعب كسري مخزن آب زيرزميني مشاهده مي‌شود.زرگر در ادامه افزايش جمعيت و توسعه مراكز كشاورزي، اضافه برداشت از چاه‌هاي مجاز و حفر و بهره‌برداري از چاه‌هاي غيرمجاز، عدم استفاده بهينه و موثر از منابع آب، آلودگي ايجاد شده توسط فاضلاب خانگي و پساب حاصل از فعاليت صنايع و مشكلات اجرا و محدوديت‌هاي قانون توزيع عادلانه آب را مهم‌ترين عوامل تشديد بحران در منابع آب زيرزميني دانست.وي همچنين كاهش آبدهي چاه‌ها، چشمه‌ها و قنوات، تغيير محل و كف‌شكني مكرر چاه‌ها، عوارض ناشي از نشست زمين و كاهش ظرفيت حجم مخزن طبيعي، ايجاد

محدوديت در مصارف كشاورزي، شرب و صنعت و افت كيفي منابع آب را مهم‌ترين اثرات منفي ناشي از افت سطح آب‌هاي زيرزميني معرفي كرد.معاون وزير نيرو در امور آب و آبفا در ادامه، تعداد سدهاي ملي اجرايي را 90 سد اعلام كرد كه از اين تعداد، 22 سد بين 75 تا 100 درصد پيشرفت، 17 سد بين 50 تا 75 درصد، 20سد بين 25 تا 50 درصد و 31 سد كم‌تر از 25 درصد پيشرفت

دارند كه با احداث آن‌ها 1/10 ميليارد متر مكعب به ذخاير آبي كشور افزوده خواهد شد.
پرت 30 در صدي آب در شبكه‌هاي آب شهري

زرگر درباره راندمان فعلي آب شهري و كشاورزي گفت: « تلفات و پرت آب در شبكه‌هاي آب شهري با احتساب ساير عوامل در سال 1383 به ميزان 30 درصد گزارش شده است كه عواملي همچون فرسوده بودن شبكه‌ها و نشتي، انشعابات غيرمجاز، دست بردن به كنتور و خطاي سنجش در پايين بودن كارايي آب شرب موثر هستند.»رييس هيات مديره شركت مديريت منابع آب ايران افزود: «متوسط راندمان آبياري نيز در كشور به ميزان 37 درصد گزارش شده و متوسط بهره‌وري آب در شرايط فعلي، توليد 7/0 كيلوگرم به ازاي هر متر مكعب است.»وي افزود: «تلفات زياد آب در مزارع كشاورزي، بهره‌برداري نامناسب از تاسيسات آبياري موجو د، نشت آب از كانال‌هاي انتقال آب، نامناسب بودن شكل و اندازه مزارع در ارتباط با مقدار آب و نحوه آبياري، عدم استفاده از روش‌هاي آبياري مناسب زهدار و نامناسب بودن كيفيت بعضي اراضي و نامناسب بودن نظام قيمت‌گذاري آب، از مهم‌ترين علل پايين بودن راندمان آبياري در كشور هستند.»

بـررسي وضعيت منابع آبي در كميسيون انرژي
سيدعماد حسيني، مخبر كميسيون انرژي مجلس گفت: «وضعيت توسعه منابع آبي كشور با حضور مسوولان وزارت نيرو در دو روز گذشته در كميسيون انرژي بررسي شد.»وي اضافه كرد: «‌ظرفيت سدهاي كشور چه در حال ساخت و چه در دست مطالعه 6/102 ميليارد متر مكعب است و كل ظرفيت آب قابل مهار كشور 121 ميليارد مترمكعب است.» نماينده قروه تصريح كرد: «براساس گزارش مسوولان وزارت نيرو 4/18 ميليارد متر مكعب باقي مانده آب موجود در كشور است كه بايد سامان‌دهي شود.» وي خاطرنشان كرد: «‌كل سدهاي غيربرق آبي 364 واحد است كه 93 واحد آن در دست بهره‌برداري و 181 مورد در حال مطالعه است.»مخبر كميسيون انرژي تصريح كرد: «با توجه به اعتبارات موجود براي سدهاي كشور،

نمي‌توان انتظار بهره‌برداري از سدهاي در دست مطالعه و ساخت داشت.» حسيني ادامه داد: « از سدهاي برق آبي بيش از 26 هزار مگاوات برق در دست مطالعه، اجرا و بهره‌برداري است.»مخبر كميسيون خاطرنشان كرد: « ميزان اعتبار فعلي تنها 10 درصد اعتبارات واقعي مورد نياز است كه با اين ميزان اعتبار براي بهره‌برداري از سدها 30 سال زمان مورد نياز است.»
منبع : سرمایه
پنجشنبه ۱ آذر ۱۳۸۶ ساعت ۰۹:۵۴