بخشی از مقاله
چكیده
با توجه به افزایش روزافزون جمعیت، کمیابی منابع در دسترس و افزایش رقابت، لزوم استفاده انبـوه اطلاعـات، نیاز به شیوه های نوین و کـاربردی جهـت جمـع آوری،تحلیـل و پـردازش اطلاعـات دارد. GIS یـک سیسـتم اطلاعاتی جغرافیایی نوین است که بصورت فراگیر و هوشمند عمل می کند، در واقع GIS مجموعه ای مرتبط و منسجم ازاطلاعات تصویری و توصیفی می باشد که میتواند با ذخیره، تلفیق، تحلیل و بازیابی اطلاعات به برنامه ریزی و مدیریت(تصمیم گیری) بپردازد.خشکسالی های اخیر بویژه در کشورهای خاورمیانه سبب بـروز مشـکل در منابع آب شده و ضرورت استفاده از سیستم های سنجش از راه دور را برای ما آشکارساخته اسـت؛ مـدیریت منابع آب در مناطق خشک و نیمه خشک بخصوص دربخش کشاورزی به طور عام و در کشـور ایـران بـه طـور خاص دارای اهمیت زیادی است این مقاله که به صورت مروری و کتابخانه ای تدوین شده است تلاش دارد بحران آب و لزوم توجه به آن در جهت توسعه ی بخش کشاورزی با بهره گیـری از سیسـتم اطلاعـات GIS را بررسی و در پایان راهکارهای کاربردی در این رابطه ارائه نماید.
کلمات کلیدی:
سیستم اطلاعات جغرافیایی .GIS بحران آب. سیستم های سنجش از راه دور. مدیریت.
.1 بحران منابع طبیعی
درنیم قرن اخیر رشد سریع جمعیت و پیشرفت تکنولوژی در بهره برداری از منابع موجب تشدید تخریب منابع طبیعی شد. استفاده بی رویه از منابع و نادیده گرفتن محدودیت های آن موجب بروز کمیابی دائمی گردید، بنابراین مدیریت منابع طبیعی برای حفظ مداوم ذخایر مواد خام اهمیت یافت. کنش انسان با محیط تحت تاثیر عوامل مختلف طبیعی ، اجتماعی و فرهنگی باعث شکل گیری فضای جغرافیایی و تغییرات در محیط طبیعی شد. در گذشته به علت محدودیت تقاضا ، بهره برداری از محیط بیشتر بر اساس میل به تطابق با محیط بوده است. در چنین شرایطی نه از لحاظ اقتصادی و نه از لحاظ تکنولوژیکی، بهره برداری زیاد از محیط ممکن نبوده است. با افزایش جمعیت و پیشرفت های تکنولوژیکی بهره برداری از طبیعت متحول شد و میل به تسلط بر محیط افزایش یافت. از این رو تعادل میان انسان و محیط به ناچار در جهت استفاده هرچه بیشتر و فشرده تر از طبیعت تغییر کرد. شدت بهره برداری ها سرانجام به جایی رسید که طبیعت را مورد تهدید قرار داد. در این وضعیت میزان بهره برداری از محیط بیش از توان و قابلیت آن بود و منابع محیطی تخریب شدند.(هوشمند، بی تاریخ)
.2 وضعیت منابع آب های ایران و جهان
ایران که تحت تاثیر اقلیم نیمه خشک خاورمیانه است، با مساحت 175 میلیون کیلومتر مربع، جغرافیای وسیعی را به خود اختصاص می دهد.ایران در یکی از خشک ترین مناطق جهان واقع شده است. میانگین میزان بارش سالانه 252میلیمتراست. این رقم یک سوم میانگین بارش جهانی است. در شرایط جوی موجود، 179میلیمتراز این میزان بارش یعنی 71 درصد تبخیر می شود. میانگین سالانه میزان تبخیر1500میلیمترالی2000میلیمترمی باشد. این رقم، یک سوم میانگین جهانی است .در حالیکه رقم مزبور در مناطق کوهستانی شمال کشور20میلیمتردر سال می باشد، در صحراها2000میلیمتردر سال است. دو سوم از جغرافیای ایران کمتر از رقم میانگین، بارندگی دارند.(وبلاگ مدیریت و بهینه سازی مصرف انرژی، بی تاریخ)
منابع اصلی آب موجود در ایران، باران و برف هستند. 70 درصد از این را باران و 30 درصد از آن را برف تشکیل می دهدمقدار. آب حاصله از بارش حدوداً 417 میلیارد مترمکعب است. در ایران که میزان تبخیر آب بسیار زیاد است، 72 درصد از این مقدار یعنی 299 میلیارد متر مکعب تبخیر می شود. در حالیکه 92 میلیارد مترمکعب از مجموع کل آب بر روی خاک جاری می شود، 25 میلیارد مترمکعب به زیر زمین نفوذ می کند. مقدار آب بدست آمده، 117 میلیارد متر مکعب است. بعلاوه 13 میلیارد متر مکعب آب از خارج از مرزهای ایران به این کشور جاری شده و به میزان آب ایران افزوده می شود.(اوریم مادن،(1390
برداشت بی رویه از آبهای زیر زمینی در بسیاری از نقاط جهان سبب افت شدید سطح آب زیر زمینی شده است. آمار ارائه شده در منابع جهانی وضع دشوار روند افت سالانه آب زیر زمینی را نشان می دهد. کسری حجم آبهای زیرزمینی سالانه700 تا 800 میلیارد متر مکعب بوده که یک درصد آن متعلق به کشور ایران است (اکبری، .(1388
.3 جمعیت و مساله مصرف آب
نرخ افزایش جمعیت در ایران بالاست، بر این اساس جمعیت ایران در سال 2009میلادی حدوداً 73 میلیون نفر بود.
در 20 سال اخیر افزایش سریع جمعیت، موجب تغییر بافت جمعیت شهرها و روستاها شده است. در حالیکه قبل از انقلاب، نسبت جمعیت روستاها به شهرها 40/60بود، امروز این نسبت کاملاً برعکس شده است. در سال 2006 میلادی 39 درصد از جمعیت کشور در روستاها و 61 درصد در شهرها زندگی می کردند. نسبت جمعیت شهرنشین در سال 1986میلادی 47 درصد بود و بالا بودن میزان مهاجرت به شهرستان های کوچک و روستاها جلب توجه می کرد. آبهایی که در گذشته بمنظور آبیاری استفاده میشدند، اکنون برای تامین آب شرب مورد نیاز شهرها بکار برده می شوند .افزایش جمعیت، شهرنشینی، فعالیت ها در بخش صنعت و توسعه بخش کشاورزی، نیاز به آب در ایران را افزایش داده است. طبق آمار، در سال 1963 میلادی 44/4 میلیارد مترمکعب آب در ایران مصرف شده است. در حالیکه در سال 1993 این رقم 83 میلیارد متر مکعب بود، در سال 2006 این رقم به 93/36 میلیارد مترمکعب رسیده است. همانگونه که پیشتر نیز اشاره شد، منابع، نیاز و قحطی آب در جغرافیای ایران بطور یکسان توزیع نشده است. (اوریم مادن،(1390
.3 خشكسالی
با توجه به اینکه در کشور ما بارندگی سالیانه کمتر از هدر رفت پتانسیل سالانه آب توسط تبخیر و تعرق است، وقوع خشکسالی ها، یک حادثه معمولی و طبیعی می باشد لذا پایش و بررسی اثرات این پدیده بسیار ضروری و مهم است.(انصار، (1378
