بخشی از مقاله
نقش فرشبافي در توسعه صادرات و كسب درآمد ارزي
تقريباً قريب به اتفاق كشورهاي توسعه يافته صنعتي و فراصنعتي فعلي موقعيت ممتاز و شاخص اقتصادي ، اجتماعي و حتي سياسي حال حاضر خود را در نتيجه توجه به بازارهاي خارجي و اتخاذ سياست‌هاي مناسب در جهت تشويق صادرات بدست آورده‌اند.
در مراحل اوليه رشد و توسعه اقتصادي، توسعه صادرات نه تنها براي مردم اين كشورها موجد شغل و درآمد بوده است، بلكه درآمدهاي كلان ارزي حاصل از فروش توليدات داخلي در بازارهاي خارج از كشور، سرمايه مورد نياز براي اجراي پروژه‌هاي عظيم اقتصادي و دستيابي به فناوري پيشرفته را فراهم كرده است.
كشورهاي در حال توسعه فعلي نيز كه در چند دهة اخير كم و بيش شرايط كشورهاي توسعه يافته در مراحل اوليه رشد و توسعه را تجربه كرده‌اند با ملاحظه دستاوردهاي فعلي آنان راه گريز از شرايط فعلي و تحقق اهداف خود را در توجه به بازارهاي خارجي و تشويق و توسعه صادرات مي‌دانند. پاره‌اي از صاحب نظران اقتصادي نيز با اشاره به محدوديت‌هاي موجود در بازارهاي داخلي اين قبيل كشورها بر ضرورت توسعه صادرات تاكيد دارند.
اقتصاد ايران در سالهاي 1311 تا 1357 از صادرات قالي و قاليچه درآمد ارزي داشته است. اما به نظر مي‌رسد كه در گمرك ايران ارزش صادرتي قاليها مطابق با واقع اظهار و ثبت نشده است.
پس از آن در سالهاي 58 تا 75 نيز بخش عمده و مهمي از درآمدهاي ارزي از محل صادرات قالي تامين مي‌شده است.
ايران در سال 1376 معادل 595 و در سال 1377 معادل 576 و در سال 1378 معادل 691 ميليون دلار از اين راه درآمد ارزي کسب کرده است.
عليرغم كاهش ارزش صادرات قالي دستباف، عوايد ارزي حاصل از صادرات اين كالا در سالهاي مذكور به ترتيب معادل 22/20، 56/20 درصد از درآمد ارزي حاصل از صادرات كالاهاي غير نفتي كشور بوده است.(جداول بعد را ببينيد).
نتايج طرح آمارگيري از خانوارهاي داراي فعاليت صنعتي نشان مي‌دهد كه اكثريت قريب به اتفاق خانواده‌ها در فعاليت توليد منسوجات به كار اشتغال داشته‌اند به طوري كه سهم قابل توجه آن مربوط به صنعت توليد قالي و قاليچه، گليم و زيلو بوده است.
اين خانوارها بطور متوسط روزانه 167 روز در سال به كار اشتغال داشته‌اند و بطور متوسط روزانه 5 ساعت كار كرده‌اند. (جدول شماره 2)
بعضي از صاحبنظران و دست‌اندركاران توليد فرش آمارگيريها را مطابق با واقع نمي‌دانند به گفته اين صاحبنظران مركز آمار ايران به دلايل فني موفق به شناسايي و آمارگيري از كليه خانوارهاي فرشباف نشده است. ازنظر آنان نتايج آمارگيري تنها بخشي از واقعيتهاي موجود را معكس مي‌كند. معهذا براساس همين آمار نيز مي‌توان اهميت ويژه فرشبافي را در ايجاد اشتغال براي بخشي از جمعيت كشور بررسي كرد.
نكته قابل توجه اينكه بخشي از تفاوت در ارقام صادرات سالهاي مختلف ناشي از تغيير در مبناي قيمت گذاري صادراتي (و ثبت آمار فرشهاي صادرتي) مي‌باشد.همچنين تغيير در سياست‌هاي ارزي و مشوق‌هاي صادراتي تاثير عمده بر كاهش يا افزايش صادرات فرش در سالهاي مختلف داشته است. اما بهرحال و بويژه در ارتباط با فرش و ساير اقلام صنايع دستي عملكرد واقعي صادرت و ميزان ارزآوري ناشي از فروش فرش دستباف در بازارهاي خارج از كشور با ارقام و آمار ثبت شده در گمركات كشور در سالهاي مذكور تفاوت زيادي دارد. صاحبنظران دست‌اندركار توليد و صادرات فرش بر اين نكته تاكيد زیادی دارند.
در مقايسه با سهم ديگر كالاها در جمع ارزش صادرات غير نفتي كشور، فرشبافي در اين زمينه نقش بسيار با اهميتي دارد.
تعداد و جمعيت خانوارههاي داراي فعاليت صنعتي برحسب فعاليت عمده:1375
شرح فعاليت خانوار جمعيت
تعداد درصد تعداد درصد
كل 1047016 100 6607071 100
توليد فرآورده هاي لبني 36498 49/3 252607 82/3
آماده‌سازي و ريسندگي الياف منسوج ـ بافت منسوجات 26350 52/2 181661 75/2
توليد قالي، قاليچه و .... دستباف 861229 26/82 5414710 95/81
توليد گليم، زيلو، جاجيم و .......... دستباف 40442 86/3 282049 27/4
ساير توليدات صنعتي 82497 88/7 476044 21/7
تعداد شاغلان، متوسط روزهاي اشتغال و متوسط ساعت كار روزانه
براي توليد كالا در فعاليت صنعتي خانوار بر حسب جنس و نوع بستگي
با سرپرست خانوار: 1357
فعاليت: توليد گليم و زيلو و جاجيم دستباف
نوع بستگي با
سرپرست خانوار مرد و زن مرد زن
تعداد
شاغلان متوسط
روزهاي اشتغال متوسط
ساعتكار
روزانه تعداد
شاغلان متوسط
روزهاي
اشتغال متوسط
ساعتكار
روزانه تعداد
شاغلان متوسط
روزهاي
اشتغال متوسط
ساعتكار
روزانه
كل 75208 136 5 2822 73 6 72385 138 5
سرپرست 3084 93 6 2326 60 6 758 193 5
همسر 31308 134 5 0 0 0 21308 134 5
فرزند 26932 149 5 464 133 5 26468 149 5
ساير اعضاي خانوار 9401 60 5 32 150 4 9369 160 5
غير عضو خانوار 4483 40 6 0 0 0 4483 40 6
صارات فرش ايران طي سالهاي 1358 الي 1375
سال صادرات به ميلون دلار وزن به هزار تن درصد صادرات غير نفتي
1358
1359
1360
1361
1362
1363
1364
1365
1366
1367
1368
1369
1370
1371
1372
1373
1374
1375
400
428
171
86
114
114
143
386
486
314
357
357
1086
967
1439
1674
919
602 8
5
2
1
2
3
5
11
14
8
9
11
21
20
30
33
26
21 50
32
44
24
25
25
25
39
42
30
33
43
43
45
43
40
30
19
پاكستان رقیب ایران در بازار فرش آمریكا
مظنه
پاكستان رقیب ایران در بازار فرش آمریكا
شرق: «هنوز در صادرات قالی اول هستیم» رئیس شركت سهامی فرش ایران اعتقاد دارد كه ایران همچنان در بازار جهانی فروش قالی در رتبه اول قرارداد و تنها در دادوستد فرش كه شامل انواع زیراندازها می شود، رقبای آسیایی ایران را تهدید می كند. بصام در مورد صادرات فرش ایران می گوید: «البته روند صادرات فرش نزولی بوده. در حال حاضر به ۴۶۰ میلیون دلار رسیده ایم كه در قیاس با سال ۲۰۰۳ درحدود ۲ درصد كاهش نشان می دهد. رقم صادرات فرش ایرانی در سال ۲۰۰۳ در حدود ۴۷۲ میلیون دلار بوده است. «براساس آماری كه رئیس شركت سهامی فرش ایران ارائه می دهد روند صادرات فرش ایرانی از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۴ نزولی بوده است و سهم ایران از ۹۲۹ درصد دادوستدهای بازار جهانی به ۸۱۸درصد
رسیده است. بصام اعتقاد دارد اصلی ترین رقیب ایران در بازارهای جهانی پاكستان است و چین و تركیه هر چند كه در حال رشد هستند ولی هنوز خطری برای ایران به حساب نمی آیند. در حال حاضر سهم پاكستان از بازار قالی جهان ۱۲ درصد، چین ۱۰ درصد و تركیه نیز در حدود ۵ درصد است. اما اصلی ترین بازار برای قالی ایرانی ایالات متحده است. بصام در این مورد می گوید: «ایران ۲۱ درصد بازار آمریكا را در اختیار دارد و هند نیز سهم اصلی بازار قالی آمریكا را در اختیار دارد.» رئیس شركت سهامی فرش ایران می افزاید: «پاكستان در
كشورهای اروپایی مانند ایتالیا، فرانسه و سوئیس در حال نفوذ هستند و بیشترین سهم را از بازار آنها در اختیار دارند ولی در آلمان همچنان هند و ایران بیشترین قدرت را دارند.» بصام ادامه داد: «پاكستان بر روی این بازارها سرمایه گذاری كرده است و ما نیز باید به فكر حضور مجدد در بازار این كشورها باشیم.» وی در مورد بازار انگلیس نیز چنین توضیح داد: «در
انگلیس فرش های پاكستان با سهم ۲۴درصدی رتبه اول را دارد در فرانسه نیز ۴۱ درصد از بازار در اختیار آنان است. ایران هم در این دو كشور سهم ۱۶ و ۲۲ درصدی را برعهده دارد.» صادركنندگان فرش بر این باورند كه باید هر چه زودتر سدی در مقابل نفوذ پاكستانی ها در بازارهای اروپایی ایجاد كرد. در حال حاضر عمده توان ایران صرف نگهداری بازار ایالات متحده شده است. آمریكایی ها جزء خریداران قالی های لوكس ایرانی به حساب می آیند. هر چند كه به دلیل مشكلات سیاسی بازار فرش ایران در ایالات متحده نیز در خطر قرار گرفته
است. بصام در این مورد می گوید: «روند جهانی دادوستدهای قالی كاهش داشته است. از سوی دیگر عملكرد مناسب رقبای ایران در كسب بازارهای جهانی نیز در كاهش سهم ایران موثر بوده است.» فرش پاكستانی در بازارهای آمریكا به بهای متری ۶۰ دلار فروش می رود. این در حالی است كه قیمت فرش ایرانی به حدود متری ۱۲۰ دلار می رسد.در همین حال رئیس اتحادیه صادركنندگان فرش تبریز در مورد تفاوت تولیدات ایران و پاكستان چنین نظر می دهد: «هزینه تولید و مزد كارگران در پاكستان كم است و همین جریان سبب شده تا قیمت
تمام شده فرش در این كشور كاهش یابد.» به اعتقاد رئیس اتحادیه صادركنندگان فرش تبریز، ایران با توجه به این جریان پتانسیل رقابت با پاكستان را ندارد ولی بصام گفته های او را نقض می كند: «هزینه كارگر در ایران از پاكستان كمتر است. با این حساب نمی توان این موضوع را به عنوان دلیل قدرت گیری پاكستان و نزول ایران مطرح كرد.» اما اصلی ترین نكته ای كه در بازارهای جهانی به چشم می آید به افزایش صادرات فرش های فانتزی بازمی گردد. بصام می گوید: «ایران در این زمینه هنوز هیچ اقدام مفیدی انجام نداده است. در حالی كه
چین و تركیه هر روز بر میزان تولید این گونه فرش ها می افزایند.» فرش های فانتزی در بازار ایران هم گسترش فوق العاده ای پیدا كرده اند. عمده این نوع فرش ها از تركیه روانه بازار ایران می شوند. شركت سهامی فرش با ورود این نوع فرش مخالفت شدیدی دارد ولی قیمت پایین آنها سبب شده تا مخاطبان متوسط طبقه شهری به سمت این نوع فرش های ارزان قیمت جذب شوند. فعالان تولید فرش دستباف نگران روزهایی هستند كه علاوه بر بازارهای خارجی، خریداران داخلی نیز به شكل گسترده ای به سمت استفاده از این نوع فرش ها هجوم آورند.
شایعه ادغام تكذیب شد
همچنین دیروز اعلام شد ادغام مركز ملی فرش ایران و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری تنها یك شایعه است.سیدمسعود میركاظمی وزیر بازرگانی موضوع قرار گرفتن مركز ملی فرش ایران در زیرمجموعه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری را شایعه ای بیش ندانست و اظهار داشت: موضوع فرش به شدت از سوی وزارت بازرگانی در حال پیگیری بوده و تاكنون نیز اقدامات مناسبی صورت گرفته است اما اگر روزی در دولت چنین موضوعی مطرح شود، حتما استقبال خواهیم كرد. وی تصریح كرد: ارتباطات لازم باید میان بازارهای مصرف و
تولیدكنندگان به وجود آید، این در حالی است كه از بافندگان باید حمایت صورت گیرد البته باید توجه لازم به بازارهای داخلی و خارجی نیز صورت گیرد، به نحوی كه همزمان در زنجیره تولید فرش دستباف ایرانی، باید به تولید، بازار و طراحی توجه كرد.وزیر بازرگانی ادامه داد: كمیته فرش در وزارت بازرگانی تشكیل شده و موضوعات فرش در حال آسیب شناسی است كه امیدواریم در یك فرصت دوساله از ركود فعلی خارج شویم.وی همچنین اظهار داشت: موضوع برگزاری نمایشگاه های فروش فوق العاده پاییزه برای تامین نیاز دانش آموزان به استان ها اعلام شده، ضمن اینكه دفترچه های تحصیلی نیز چاپ و از سوی وزارت بازرگانی میان استان ها توزیع شده است. میركاظمی افزود: نمایشگاه های فروش فوق العاده پاییزه به صورت همزمان در استان های كشور برای رفع نیازمندی های دانش آموزان شهریورماه در كل كشور اجرا خواهد شد.
