دانلود مقاله تعاریف گمرکی ، وظائف گمرک و نحوه رسیدگی به تعهدات ارزی ناشی از واردات کالا

بخشی از مقاله

مقدمه
بحث پیرامون بازرگانی خارجی و مبادلات بین المللی فارغ از مسائل گمرکی و تکنیک هائی که امر مبادله را جداً از مقررات داخلی کشورها تسهیل و موجب تحرک در مکانیزم تجارت می گردد، تقریباً غیرممکن است و اهمیت موضوع به حدی است که در بیشتر موارد با توصیه سازمان های ملل – یونسکو جوامع اقتصادی و طرف های موافقت نامه هایی که در زمینه مسائل بازرگانی فعالیت دارند با هدف نیل به زبانی مشترک در مسائل و تشریفات گمرکی، تسهیل امر مبادله، تدارک مقدمات مبادله اطلاعات و اختراعات در امور تجارت بین الملل و شکستن سدهای باصطلاح گمرکی به منظور افزایش هر چه بيشتر در شتاب مبادلات بازرگانی و قراردادهای گمرکی تهیه و تصویب و بموقع اجراء گذاشته می‌شود.

با عنایت به اینکه مسائل گمرکی در سطح بین المللی به درجه بالایی از اهمیت رسیده است که همواره بخشی از قراردادهای بین کشورها را به خود اختصاص می دهد. جا دارد که حداقل مقررات و نحوه انجام تشریفات گمرکی و انواع رویه های معمول و مفاهیم اصطلاحات گمرکی که در اکثر کشورهای جهان مورد استفاده قرار می گیرد. را مورد بررسی قرار مي‌گيرد. اهمیت نقش گمرک از لحاظ اقتصادی ، مالی ایجاب می نماید تا با آموزش و افزایش مستمر معلومات تخصصی و مهارت های فنی و صلاحیت ها از طریق فراگیری بیشتر امکان پذیر گردد. با اعتقاد بر اینکه آگاهی از مقررات و قوانین حاکم بر فعالیت های گمرکی و آشنایی با روش ها و اسناد مربوطه نه تنها برای کارکنان بلکه برای کلیه افرادی که به گمرک مراجعه می نمایند امری ضروری است.

گمرک مانند بسیاری از سازمان هائی است که هر اجتماع کوچک یا بزرگ در بدو پیدایش به وجود آن نیازمند بوده و ایجاد شده است و بتدریج که احتیاجات دیگری مطرح شده سازمان یا سازمان های جدیدتر در سطح ملی یا بین المللی مطابق آنچه که امروز شاهد آن هستیم بوجود آمده است. قراین نشان می دهد هر کجا مبادله بازرگانی بوده این تشکیلات یا به طور کلی گمرک نیز وجود داشته است.

در این جزوه سعی شده است که حتی المقدور در رابطه با لغات، عبارات و مفاهیمی که در زمینه ترخیص کالا بر روی جواز سبز گمرکی و سایر مدارک صادره از گمرک جهت ترخیص کالا درج می گردد و توضیح مختصری ارائه گردد به امید اینکه مورد استفاده همکاران گرامی قرار گیرد.

معمولاً هر حرفه ای اصطلاحات خاص خود را دارد، گمرک نیز از این قاعده مستثنی نیست یا به عبارتی زبان حاضر گمرک شامل واژه ها و ادبیات مخصوص گمرک است که تقریباً در تمام کشورها مفهوم معادلی دارند. این تعاریف و عبارات مبتنی بر تعاریف علمی معمول یا عرف بین المللی است.

تعاریف :
گمرک- واژه گمرک که معادل آن در زبان انگلیسی customs می باشد از ریشه یونانی کومرکس (cumerex) به معنی حقوق متعلق به کالا و مال التجاره می باشد.
شورای هماهنگی گمرکی گمرک را چنین تعریف کرده است:
" گمرک سازمانی است دولتی که مسئول اجرای قانون گمرک و وصول حقوق و عوارض ورودی و همچنین ورود کالا می باشد".
سند ترخیص
سند ترخیص سندی است که بموجب آن بتوان کالا را از گمرک خارج کرد مانند پروانه گمرکی برای کالاهای تجاری و پته گمرگی برای کالاهای غیرتجاری.

کارت بازرگانی
سندی است که بموجب آن می توان در صادرات و واردات کالا فعالیت داشت، کارت بازرگانی توسط شعب اتاق بازرگانی و صنایع معادن ایران در تهران و شهرستان‌ها که به نام متقاضیان اعم از اشخاص حقیقی و حقوقی صادر و پس از تائید توسط واحد صدور معتبر می باشد و شرایط و نحوه تمدید آن طبق آئین نامه اجرایی است که به تصویب هیئت محترم وزیران خواهد رسيد.

پروانه نسيه
گمرک می تواند با موافقت وزارت امور اقتصادی و دارایی کالای متعلق به وزارتخانه ها و موسسات دولتی وابسته به دولت را با تعهد مسئولان مالی سازمان مربوطه و با تعیین مهلت، کالای متعلق به اشخاص را با اخذ ضمانت نامه بانکی و علاوه کردن بهره به میزانی که در هر سال از طرف وزارت امور اقتصادی و دارایی اعلام خواهد شد و تعیین مهلتی که حداکثر بیش از یکسال نباشد به طور قطعی ترخیص کند.

پته
اغلب برای مسافرین مورد استفاده قرار می گیرد و در سایر موارد تا سقف 1000 دلار کالای وارد شده، پته مسافرتی صادر خواهد شد. در مواقعی که ارزش کالای همراه مسافر از سقف 80 دلار تجاوز نماید مازاد آن به شرط تجاری نبودن با اخذ حقوق ورودی با پته قابل ترخیص خواهد بود.
پته عبور
گمرک ایران می تواند در صورتی که مقتضیات تجاری ایجاب نماید برای حمل کالاهایی که تشریفات گمرکی آن انجام گردیده، صدور پته عبور بموجب دستور اداری برقرار می نماید.
فهرست عدل بندی ( لیست بسته بندی)
زمانیکه تنوع بسته بندی و یا اینکه محتویات بسته ها مغایر و یا مختلف باشد ارائه لیست عدل بندی به گمرک ضروری است در غیراینصورت گمرک مکلف است کلیه بسته بندی‌ها را باز نموده و بازرسی نماید.
Packing list( لیست بسته بندی) معمولاً توسط فروشنده کالا تهیه می‌شود.
اعلامیه فروش ارز
سندی است که توسط بانک صادر می شود و میزان ارز و نحوه مبادله فروش ارز و شرایط خرید ارز خریدار از بانک کارگزار در آن مشخص می شود و به گمرک اعلام خواهد شد.

اظهارنامه گمرکی
اوراق چاپی است که توسط گمرک تهیه و براتی تنظیم و تسلیم صاحب کالا یا نماینده قانونی آن حامل یا موسسه حمل می شود تا اطلاعات مربوط به آن منجمله وسیله حمل، مبداء، بارگیری، نام کشور مبداء، مقصد کالا، تعداد و نوع کالا در آن درج و به گمرک اظهار می نماید.

قبض انبار
قبض انبار، قبض رسید و تحویل کالا عبارتست از سندی که تحویل گیرنده کالا یا انباردار بوسیله رسید، دریافت کالا را با مشخصات خاصی از تحویل دهنده تائید می نماید.

نگله
کلمه ای است هندی که در بنادر و گمرکات جنوب بسیار متداول است واحدی است از کالا با مفهومی وسیع تر از عدل، به این معنا که به واحد کالاهای بسته بندی نشده مثل یک شاخه تیرآهن یا یک شمش فلزی سنگین یا یک دستگاه بدون لفاف و حتی به یک دستگاه اتومبیل یا تراکتور نیز که اقلام فهرست کل بار ( مانیفست) و بارنامه را تشکیل می دهند یک نگله نامیده می شوند.

سود بازرگانی
وجهی است که براساس قانون انحصار تجارت خارجی به موجب مصوبه هیئت محترم وزیران اخذ می شود، از لحاظ ماهیت با حقوق گمرکی تفاوتی ندارد. این حقوق نیز از عواید گمرکی محسوب می شود. منتهی توسط دولت میزان و نرخ آن تعیین می گردد. در عمل باتوجه به سادگی تشریفات مصوبات دولت هر آینه اعمال سیاست های حمایتی یا مالی با تغییر سود بازرگانی به آسانی میسر خواهد بود ولی در مورد حقوق گمرکی عملی نیست.

هزینه های گمرکی
وجوهی است که میزان و شرایط آنرا دولت تعیین می نماید و جهت تخلیه بار، بارگیری، و آزمایش، تعرفه بندی بدرقه کالا و خدمات فوق العاده تعیین می گردد. نحوه وصول مصرف این وجوه طبق آیین نامه گمرکی تعیین می شود.

عوارض گمرکی
عوارض دریافتی به وسیله گمرک وجوهی است که وصول آن طبق مقررات به عهده گمرک واگذار می شود و هر وجهی غیر از حقوق گمرکی و سود بازرگانی و هزینه های گمرکی که وصول آن بموجب قانون به گمرک محول می شود و معمولاً به نفع سازمان یا موسسه دولتی و عام المنفعه خاصی می باشد مانند عوارض شهرداری - عوارض هلال احمر – عوارض بهداری و...
نقش و وظایف گمرک
شورای همکاری گمرکی که در سال 1950 در بروکسل باتوافق 14 کشور از جمله کشورهای : آلمان، ایتالیا، انگلیس، ایران، سوئد، هلند، نروژ بلژیک، دانمارک، فرانسه، یونان، ایسلند، لوگزامبورگ تشکیل شده است گمرک را چنین تعریف نموده است.

" گمرک سازمانی است دولتی که مسئول اجرای قانون گمرک وصول حقوق و عوارض ورودی و صدوری و همچنین واردات، ترانزیت و صادرات کالا می باشد.
اهداف شورای هماهنگی امور گمرکی عبارتند از : بررسی مسائل حاضر گمرکی مشترک فیمابین دولت های متعاهد- بررسی جنبه های فنی رژیم های گمرکی – تهیه و تنظیم طرح قراردادها و اصلاح قراردادها- توصیه بمنظور تفسیر و اجرای یکنواخت قراردادهای منعقده- نشر اطلاعات مربوط به مقررات و تکنیک های گمرکی.
باتوجه به این تعریف، می توان گفت گمرک سازمانی است مالی و اقتصادی که از دیر زمان در کشورها وجود داشته و در هر زمان بنا به مقتضیات زمان و خواست حکومت ها شکل سازمانی خاصی به خود گرفته است تا به صورت فعلی در آمده است.

بنابراین در مورد صدور و ورود کالا نقش گمرک آن است که :
الف- الزامات قانونی ورود و صدور توسط وارد کنندگان و صادرکنندگان رعایت شود.
ب – محدودیت ها و ممنوعیت ها رعایت شود.
ج- معافیت ها و تخفیف های توصیه شده به موجب قانون در صورت تطبیق مشخصات کالا به وارد کننده و صادر کننده داده شود
د- حقوق و عوارض وضع شده را به طور صحیح وصول نماید.

گمرک ایران بعنوان مرزبان اقتصاد کشور نقش مهمی در وصول درآمدهای دولت و همچنین اجرای سیاست ها و خط مشی های اقتصادی و بازرگانی کشور را دارد.
اعمال سیاست های اقتصادی دولت در زمینه بازرگانی خارجی از قبیل حمایت از تولیدات داخلی، کنترل ارز، کنترل الگوی مصرف، انتقال دانش فنی و غیره از جمله وظایفی است که انجام آن به عهده گمرک جمهوری اسلامی ایران است. در این راستا اجرای مقررات صادرات و واردات، تشخیص و اخذ حقوق ورودی، مبارزه با قاچاق کالا نظارت بر ترانزیت، پردازش و انتشار آمار بازرگانی خارجی از جمله وظایف کلی گمرک محسوب می شود تحویل گرفتن کالای وارداتی، صادراتی- مسافرتی از طریق زمینی، هوایی، دریایی و نگهداری و حفظ آنها

درانبارها و اماکن گمرکی و نظارت بر تحویل و تحول کالای مزبور تا انجام تشریفات قانونی و ترخیص آن توسط صاحب کالا یا نماینده قانونی و نیز نظارت بر سلامت کالاهای ورودی و خروجی از طریق اعمال قرنطینه و بهداشت استاندارد و نیز جلوگیری از ورود کالای ممنوعه شرعی و قانونی که در تعارض با فرهنگ و شئون ملی است از جمله اموری است که به عهده گمرک می باشد.

مفاهیم و کلیات قانون امور گمرکی
پس از اینکه کالای خریداری شده به گمرک مورد نظر خریدار رسید نسبت به ترخیص آن اقدام مي‌گردد. ولی ترخیص کالای مربوطه امکانپذیر نخواهد بود، مگراینکه نشان دهنده مبادله کالا باشد و بانک گشایش کننده اعتبار طرف معامله بوده و بلامانع بودن ترخیص را به نام خریدار در پشت اسناد اعلام کرده باشد.
اگر چه اخذ اسناد از بانک گشاینده اعتبار از مهمترین امور ترخیص کالا می باشد ولی مجوزهای اختصاصی، اگر برای بیرون بردن کالا از گمرک مطرح باشد همان پروانه گمرکی است که پس از انجام تشریفات قانونی ترخیص کالا و پرداخت حقوق و عوارض گمرکی متعلقه، پروانه سبز گمرکی بعنوان سند ترخیص کالا صادر می شود.
در تعاریف و مفاهیم گمرکی یکی از عباراتی که زیاد از آن استفاده می شود اظهار گمرکی یا اظهارنامه گمرکی است و آن هر اقدامی است که راجع به اطلاعات حاضر مورد نیاز گمرک که به هر شکل که مورد قبول گمرک است باید در اختیار گمرک قرار گیرد.

ممکن است اظهار به کوچک اظهارنامه یا فرم هایی که به وسیله ماشین های خودکار پردازش اطلاعات و سایر روش های ارتباطی تدارک شده انجام گیرد.
نوع شفاهی اظهار در مبادله ورودی یا خروجی مسافری با استفاده از شیوه دو کانال قرمز یا سبز انجام می گیرد.
ارزش کالای ورودی در گمرک در همه موارد عبارتست از : سیف کالا (بهای خرید باضافه هزینه بیمه و حمل ونقل و باربندی) و کلیه هزینه های مربوط به افتتاح اعتبار یا واریز بروات و همچنین حق استفاده از امتیاز نقشه و مدل و علامت بازرگانی و سایر حقوق مشابه مربوط به کالا و سایر هزینه هایی که به آن کالا تا ورود به اولین گمرک تعلق می گیرد. که از روی سیاهه خرید یا سایر اسناد تسلیمی صاحب کالا تعیین و براساس نرخ ارز و برابری های اعلام شده از طرف بانک مرکزی ایران در روز تسلیم اظهارنامه خواهد بود.

در مورد کالاهائی که بدون ابراز سیاهه خرید به گمرک اظهار می‌شود و یا ارزش مندرج در سیاهه خرید به نظر گمرک نامتناسب باشد گمرک باید ارزش کالا را براساس ارزش کالای صادراتی مثل یا مشابه در کشور مبداء همزمان با تاریخ خرید یا براساس فهرست قیمت های فروش همان کالا در کشور مبداء منهای تخفیف تعیین می شود شایان ذکر است که تشخیص نامناسب بودن ارزش در هر حال به استناد اسناد معتبر به عنوان سوابق با دلایل موجه خواهد بود.

در مورد کالائی که بدون ابراز سیاهه خرید به گمرک اظهارشود یا ارزش مندرج در سیاهه خرید به نظر گمرک نامتناسب باشد، گمرک باید ارزش کالا را براساس ارزش کالای صادراتی مثل یا مشابه در کشور مبداء همزمان با تاریخ خرید و براساس فهرست های قیمت های فروش همان کالا در کشور مبداء منهای حقوق و عوارض گمرکی را ملاک قرارخواهد داد.
ارزش تعیین شده ازسوی گمرک در صورتی که ظرف مدت یک ماه ازتاریخ ابلاغ کتبی نظر گمرک به صاحب کالا مورد اعتراض قرار نگیرد قطعی است و در صورت اعتراض، رسیدگی به آن در صلاحیت کمیسیون رسیدگی به اختلاف گمرکی می باشد.

منظور از گمرک می تواند هم گمرک محل ترخیص کالا باشد هم دفترتعیین ارزش گمرک ایران.
منظور از ابلاغ، ابلاغ کتبی است و اعلام شفاهی یا ارسال عادی فاقد اعتبار است و در رابطه با قطعی شدن نظر گمرک به این معنی نیست که قابل اعتراض نبوده و صاحب کالا حق ندارد بعد از قطعی شدن دادخواهی نماید.

ترخیص قطعی آن است که کالا با انجام تشریفات قطعی از گمرک برای مصرف در داخل ( ورود قطعی) ورود موقت، ترانزیت خارجی یا اعاده به خارج، خارج می شود در حالی که اگر کالا با انجام تشریفات غیرقطعی و به عنوان ترانزیت داخلی از گمرک خارج شود ترخیص غیرقطعی نامیده می شود.
در صورتیکه صاحب کالا ظرف سی روز از تاریخ قطعی شدن تشخیص گمرک یا از تاریخ ابلاغ رای قطعی کمیسیون رسیدگی به اختلاف گمرکی کالا را با پرداخت وجوهی که به ورود قطعی آن تعلق می گیرد ترخیص نکند در این صورت پس از انقضای حداقل 4 ماه از تاریخ ورود کالا متروکه محسوب و بدون رعایت اخطار و آگهی به فروش خواهد رسید.
کالایی که ترخیص قطعی نشده است وثیقه پرداخت کلیه وجوهی که به ورود قطعی آن کالا تعلق می گیرد و سایر بدهی های قطعی صاحب کالا بابت حقوق گمرکی و سود بازرگانی و هزینه های گمرکی و عوارض می باشد.

صاحب کالا از نظر گمرک در مورد کالای بازرگانی کسی است که نسخ اصلی اسناد خرید یا حمل به نام او صادر و از طرف بانک مهر شده و حواله ترخیص نیز به نام او باشد و یا اسناد مهر شده مزبور به نام وی ظهرنویسی و صحت امضاء واگذارنده از طرف مقام صلاحیت دار گواهی شده باشد.

ظهرنویسی اسناد در گمرک مقرر می دارد کالائی که هنوز ترخیص قطعی نشده است، وثیقه بدهی های قطعی صاحب کالا به گمرک است، تنها در مواردی که مسلم گردد چنین بدهی وجود ندارد امکان پذیر خواهد بود، بنابراین هر نوع واگذاری قبل از استعلام مراتب از گمرک معیار قانونی ندارد عمل ظهرنویسی نیز باید در مراجع صلاحیت دار انجام پذیرد، بدیهی است مراجع صلاحیتدار نیز باید به این نکات آگاهی داشته باشند که قبل از استعلام عمل ظهرنویسی را انجام ندهند. هرگاه بعد از ترخیص کالا از گمرک معلوم شود وجوهی که وصول آن بعهده گمرک می باشد بیشتر یا کمتر از آنچه مقرر بوده دریافت گردیده یا اساساً دریافت نشده و یا اینکه اشتباهی دریافت گردیده است گمرک و صاحب کالا می توانند ظرف مدت هشت ماه از تاریخ صدور سند ترخیص کالای مورد بحث برحسب مورد تمام یا مابه التفاوت را از یکدیگر مطالبه و دریافت کنند.

مرور زمان بعد از ترخیص کالا از گمرک که خروج کالا از اماکن گمرکی نیز هست مطرح می شود، بنابراین تا زمانیکه کالا در اماکن گمرک و تحت نظارت گمرک است و تشریفات قطعی آن که با خروج کالا از گمرک تکمیل می شود، پایان نپذیرفته، بحث مرور زمان پیش نخواهد آمد و طرفین می توانند (گمرک یا صاحب کالا) هر نوع مطالبه یا درخواستی که مربوط به وجوهی باشد که گمرک طبق قانون وصول می نماید در هر زمان و قبل از خروج کالا از گمرک (ترخیص کالا از گمرک) از یکدیگر بعمل آورند.
مرور زمان در گمرک در خصوص وجوهی است که وصول آن بعهده گمرک است وجوهی که وصول آن بعهده گمرک محول شده عبارتند از : حقوق گمرکی، سود بازرگانی، عوارض، هزینه های گمرکی می باشد.

هشت ماه مرور زمان مطالبات گمرک از صاحب کالا و صاحب کالا از گمرک است، مگر اینکه موضوع مطالبه گمرک در مورد اظهار خلاف صاحب کالا راجع به نوع جنس و توام با اسناد نادرست باشد که در این صورت مرور زمان فقط برای گمرک یکسال و مبداء آن خروج کالا از گمرک است. چون روز صدور سند ترخیص و روز ابلاغ مطالبه نامه کسر دریافتی و تقاضای استرداد و اضافه دریافتی جز جزء مهلت مزبور محسوب نمی شود عملاً مرور زمان هشت ماه و دو روز یا به عبارتی 242 روز است.
اگر بیرون بردن کالا از گمرک مطرح باشد منظور همان " پروانه گمرکی" است ولی برای احتساب مبداء مرور زمان هشت ماهه مبداء مرور زمان هریک از اسناد گمرکی ( پروانه گمرکی- پته گمرکی- قبض درآمد، قبض سپرده) ملاک خواهد بود و هر کدام که موخر می باشد ملاک است.
شرایط عمومی ترخیص

موسسات حمل و نقل زمینی، دریائی و هوایی مکلفند هنگام ورود کالا یک نسخه رونوشت اظهارنامه هر قلم از کالای وارداتی را به ضمیمه فهرست کل بار (مانیفست) و اظهارنامه اجمالی به گمرک تسلیم نماید فهرست کل بار شامل بار حمل شده در یک وسیله یا واحد نقلیه است فهرست بار یا محموله شامل مشخصات تجاری کالا است. این مشخصات شامل سند حمل، فرستنده، گیرنده، علائم و شماره، تعداد و نوع بسته ها و شرح و مقدار کالا است.
مانیفست در حکم اظهارنامه بار نیز می باشد، بنابراین در بسیاری از کشورها از این سند بعنوان اظهارنامه بار استفاده می شود و حامل مجبور نخواهد بود اظهارنامه بار تنظیم و تسلیم نماید.

هر محموله تجاری که با یک وسیله حمل به قلمرو گمرکی می رسد باید برای آن نسخه ای مانیفنست ارائه شود، این سند دلالت براین دارد که کالا از یک گمرک در یک کشور بارگیری و حمل شده و در طول راه به آن چیزی اضافه یا از آن کسر نشده مگر این امر به موجب مانیفست نشان داده شده است.

کالای متروکه
حداکثر توقف هر کالا از تاریخ تسلیم مانیفست یا اظهار اجمالی 4 ماه خواهد بود در صورتی که ظرف مدت مزبور برای انجام تشریفات قطعی گمرک و وظایفی که بعهده اظهار کننده است اقدام نشود کالای متروکه محسوب می گردد.

کالای فاسد شدنی و کالائی که نگهداری آن ایجاد خطر یا هزینه می کند از شمول مقررات آئین نامه گمرکی خارج خواهد بود.
در موارد استثنائی که به تشخیص گمرک ایران عدم اقدام به تحویل گرفتن کالا از گمرک ظرف مدت چهار ماه مذکور معلول علل موجهی باشد گمرک می تواند مهلت مقرر در این ماه را به تقاضای کتبی صاحب مال حداکثر تا چهار ماه دیگر به شرط پرداخت حق انبارداری تمدید کند مهلت توقف کالای مورد نیاز موسسات تولیدی که به انباری های اختصاصی یا انبارهای عمومی انتقال داده شده، محدود به چهار ماه مقرر در این ماده نبوده و گمرک مجاز است برای مدت متناسب که مقتضی بداند آنرا تمدید کند.
حداکثر مدت توقف کالا در اماکن گمرکی هوایی از تاریخ صدور قبض انبار دو ماه خواهد بود و در صورتی که ظرف مهلت مزبور صاحبان کالا برای انجام تشریفات قطعی گمرکی کالای خود اقدام ننمایند کالا متروکه محسوب می گردد.

شرکت های حمل و نقل یا حامل کالا مکلفند تاریخ تحویل کالا به گمرک را حداکثر پنج روز بعد از تحویل کالا به گمرک به صاحب کالا یا گیرنده و در صورتیکه صاحب کالا یا گیرنده مشخص نباشد به فرستنده کالا یا بانک واسطه اطلاع دهند و در صورتیکه شرکت های حمل و نقل یا حامل کالا به تکلیف مقرر عمل ننماید مشمول جبران خساراتی هستند که در این راه به صاحب کالا وارد شده است.
تخلفات و قاچاق گمرکی

در بررسی پرونده های متشکله قاچاق کالا مشخص گردیده که یکی از شگردهای سوء استفاده قاچاقچیان جعل و سوء استفاده از اسناد و مدارک مربوط به واردات و صادرات کالا می باشد. که این امر تضییع حقوق حقه را در پی خواهد داشت. سازمان جهانی گمرک (WCO) سال 2007 را در سال مبارزه با تجارت جعلی و حمایت معنوی نامگذاری نموده است. لذا باتوجه به اهمیت موضوع لازم است کلیه سازمان های مسئول اهتمام جدی در خصوص کنترل و جلوگیری از جعل و سوء استفاده از اسناد و مدارک مجعول در امر واردات و صادرات کالا محمول دارند.

برخی ازموارد سوء استفاده از اسناد و مدارک که تاکنون در پرونده‌های متشکله قاچاق کالا مشاهده شده عبارتند از :
الف- جعل پروانه و پته گمرکی و مخدوش نمودن مندرجات آنها
ب- جعل مجوزهای قانونی (استاندارد- وزارت بهداشت و...)
ج- سوء استفاده از مدارک بصورت ارائه تکراری یا دستکاری در مندرجات آنها

وسائط نقلیه آبی اعم از خالی یا حامل کالا که از خارج وارد آب های کشور می شود باید فقط در اسکله های مجاز پهلو گیرد یا در لنگرگاه های مجاز لنگر بیندازد و قبل از انجام تشریفات گمرکی نباید کالایی تخلیه یا بارگیری یا از اسکله ها یا لنگرگاه ها خارج شود.

تخلفات گمرکی ناشی از اظهار خلاف واقع یا تسلیم اسناد یا سیاهه نادرست به گمرک که منجر به عدم وصول حقوق گمرکی و سود بازرگانی و هزینه های گمرکی و عوارض به میزان واقعی شود. علاوه بر وصول مابه التفاوت موجب پرداخت جریمه ای است که میزان آن د رآئین نامه گمرکی تعیین می شود.
هرگاه در ضمن کالایی که به گمرک وارد گردیده کالایی مشاهده شود که در اظهارنامه اجمالی و فهرست کل بار یا بارنامه وسیله نقلیه ذکری از آن نشده یا بالعکس کالایی در اظهار نامه و فهرست بار یا بارنامه درج شده باشد که به گمرک تحویل نگردیده جهت توضیح علت اختلاف طرف مدت شش ماه اسناد و مدارک مورد نظر قبول گمرک از طرف موسسه حامل کالا ارائه نشود به شرح ذیل اقدام خواهد شد.

در مورد اضافه تخلیه به ضبط جنس اضافی اکتفا خواهد شد در مورد کسر تخلیه مبلغ جریمه برای کالای مجاز عبارت خواهد بود مشروط براینکه از یک برابر بهای سیف تجاوز نکند در مورد کالای ممنوع الورود یا غیرمجاز جریمه معادل دو برابر بهای سیف کالا خواهد بود اضافه تخلیه، تعداد بسته هایی است که اضافه بر تعداد مندرج در بارنامه مشاهده و تخلیه می شوند بنابراین با محتویات بسته ها که کمتر یا بیشتر از آنچه در اسناد ذکر نشده و اظهار می شود نباید اشتباه شود. مورد اخیر بعنوان کالای اظهار نشده ضمن کالای اظهار شده از مصادیق کالای قاچاق است منظور از کسر تخلیه تعداد بسته‌هایی است که کمتراز تعدادی که در بارنامه حمل مذکور است.

علل اضافه تخلیه
الف. کالای موضوع مانیفست دیگری در مبداء بارگیری در وسیله حملی که مورد اختلاف است بارگیری شده است.
ب. تغییر در بسته بندی به دلایلی بعد از تحویل به موسسه حمل و نقل کننده.
ج. تعداد بسته ها اضافی است لیکن تعداد کالاها اضافه نشده است.
د. اشتباهاً بسته هایی که متکی به بارنامه و مانیفست نبوده بارگیری شده است.

علل کسر تخلیه
الف. بسته یا بسته هایی که متکی به بارنامه و مانیفست مورد نظر است در مبداء حمل جا مانده است .
ب. تغییر در بسته بندی موجب بروز کسر تخلیه گردیده است.
ج. در بین راه کالا از بین رفته و موجب کسر تخلیه گردیده است.

در مورد کسری اگر کالا در مدت مقرر به یکی از گمرکات کشور تحویل شود و یا معلوم گردد که کسری در اثر عدم امکان تخلیه ناشی ازپارگی عدل ها و یا شکستگی صندوق و لفاف و نظایر آن و یا فاسد بودن کالا بوده است از اخذ جریمه صرف نظرمی شود.
مسئول پرداخت جرائم مقر در مورد موسسات حمل و نقل که دارای نمایندگی در ایران هستند نمایندگی خواهد بود در مورد وسایل نقلیه که نمایندگی رسمی ندارند اداره گمرک می تواند به منظور وصول جرایم احتمالی تامین لازم را اخذ نماید.
مراجع رسیدگی به اختلافات گمرکی

مرجع رسیدگی به اختلاف در تشخیص نوع کالا و تطبیق مشخصات آن با مندرجات تعرفه گمرکی و سایر اختلافات ناشی از اجرای مقررات گمرکی و مقررات صادرات و واردات کمیسیون رسیدگی به اختلافات گمرکی است. این کمیسیون از پنج نفر کارمند مطلع به امور گمرکی به انتخاب رئیس کل گمرک ایران و یک نفر کارمند مطلع از وزارت امور اقتصادی و دارائی و یک نفر کارمند مطلع از وزارت بازرگانی تشکیل می شود. تشخیص نوع کالا در گمرک به کمک آزمایش با کارشناسی که از کالا بعمل می آید در تعیین شماره تعرفه گمرکی کالا (کد کالا در نظام تعرفه ای مورد حمل که به نظام هماهنگ توصیف و کد گذاری موسوم است) موثر می باشد.
شماره تعرفه یا جایگاه کالا در نظام تعرفه ای موجود معرف نرخ حقوق گمرکی و سود بازرگانی و شرایط ورود و دیگرملاحظاتی است که باید در مورد کالای وارده یا صادره رعایت شود.

انبار داری کالا در گمرک
ترتیب ورود کالا به انبارها و اماکن گمرکی :
کالایی درانبارها و اماکن گمرکی و فنی قبول می شود که برای تحویل آن به گمرک اظهارنامه اجمالی یا اظهارنامه یا پروانه صادراتی یا پروانه ترانزیت یا پروانه ورود موقت یا پروانه ترانزیت داخلی تسلیم شده باشد.

مدت مجاز برای توقف کالا در اماکن گمرکی
مهلت مجاز توقف کالا در اماکن عمومی چهار ماه است که ابتدای آن از تاریخ تسلیم اظهارنامه اجمالی و فهرست کل بار و یا تاریخ صدور قبض انبار مربوطه می باشد اعم از اینکه کالای مورد بحث تمام مدت مهلت را در گمرک ورودی توقف کرده باشد یا اینکه بعد از مدتی توقف در آنجا و بدون هیچ توقف تحت عنوان ترانزیت داخلی به گمرک مجاز دیگری انتقال یافته و بقیه مهلت را در گمرک اخیرالذکر توقف داشته باشد.

ارزیابی كالا
معاینه و ارزیابی کالای اظهار شده به گمرک از مشخصات ظاهری بسته‌ها شروع می شود. بنابراین ارزیابان گمرک مکلف اند مجموع بسته های مربوط به یک اظهار نامه را به دقت شمرده و به نوع بسته ها (صندوق، عدل یا هر نوع بسته دیگر) و علامت شماره آنها یک به یک رسیدگی کرده با مندرجات اظهارنامه تطبیق نمایند و اگر اختلافی نداشت به ارزیابی و معاینه محتویات بسته ها اقدام خواهد شد.

هر گاه اختلافی در بسته ها یا نوع علامت یا شماره آنها مغایرتی رویت شد عمل ارزیابی متوقف می شود و اظهارنامه را با شرح موارد اختلاف مسترد می دارند تا به اطلاع رئیس گمرک برسد و به علت و منشاء آن رسیدگی شود.
اگر در هنگام رسیدگی محقق گردید که اختلاف بین اظهارنامه و آنچه در انبار مشاهده شده اشتباه صرف بوده و سوء نیتی وجود نداشته باشد دستور رفع اختلاف صادر خواهد شد و اگر سوء نیتی تشخیص داده شود دستور تنظیم صورت مجلس تخلف و تعقیب صادر می گردد.
ارزیابان موظفند اظهار نامه هایی که به آنها تسلیم می شود حداکثر تا 24 ساعت بعد نتیجه ارزیابی کالا را در پشت اظهارنامه نوشته و تکمیل و به متصدی سرویس ارزیابی تسلیم نمایند و اگر در ضمن ارزیابی به مشکلاتی برخورد نمایند آنرا نیز گزارش دهند.

در مورد اظهارنامه هائی که اختلافاتی در آنها کشف می شود و آن مستلزم دریافت جریمه یا تفاوت یا هر دو باشد بعد از تسلیم اظهارنامه متمم از طرف صاحب کالا و پرداخت تفاوت و جریمه و صدور پروانه متمم اظهارنامه ها را امضاء خواهد نمود. متصدی ارزیابی موظف به دقت در نگاهداری اظهارنامه های دریافتی خود می باشد.
هرگاه از طرف اظهارکننده سیاهه خرید ( که معمولاً در مورد کالای بازرگانی ارائه می شود و بدون سیاهه پذیرفته نخواهد شد) به گمرک تسلیم نشود و با ارزش در آن قابل قبول نباشد نحوه تعیین ارزش کالا با مقایسه کالای مثل و مشابه آن در بازار تعیین می شود.

در مواردی نیز ارزش عمده فروشی کالای وارداتی در ایران ملاک تعیین ارزش قرار می گیرد و آن عبارتند از قیمتی که توسط خریدار مستقیماً به وارد کننده آن کالا پرداخت می شود.
ترخیص قطعی کالا
جهت ترخیص قطعی کالا از گمرک هرگاه کالای مزبور از قبیل کالائی می باشد که ورود قطعی آن به کشور موکول به تحصیل اجاره نامه یا پروانه مخصوص از وزارتخانه یا ادارات مربوطه می باشد باید آن اجاره نامه یا پروانه نیز ضمیمه اظهارنامه و اسناد دیگر شود.

ترخیص قطعی در مقابل ترخیص دو اصطلاح را تشکیل می دهند. ترخیص نتیجه انجام تشریفات گمرکی است که منجربه صدور اجازه بیرون بردن کالا از گمرک شده یا می شود.
ترخیص قطعی با مفهوم خلاصی و رهایی و به اقدامی تعبیر می شود که بموجب آن گمرک اجازه می دهد تا اشخاص ذینفع کالایی که ترخیص شده با موضوع ترخیص است یعنی اجازه داده شده تا از گمرک خارج شود با خروج از اماکن گمرکی از گمرک خارج شود. اسناد مورد نیاز برای واردات قطعی عبارتند از : اظهارنامه واردات تنظیم شده – کارت بازرگانی قبض انبار بارنامه- گواهی مبداء- فاکتور- اعلامیه تامین ارز- پروفرما- پست سفارشی – عدل بندی و بیمه.

ورود موقت
کالای خارجی که بمنظور تعمیر یا تکمیل و یا برای شرکت در نمایشگاه‌ها به ایران وارد و سپس خارج می گردند. ورود کالایی که طبق قوانین ممنوع می باشد بعنوان ورود موقت موکول به اجازه دولت در هر مورد می باشد ولی گمرک ایران می تواند نسبت به کالایی که طبق مقررات عمومی واردات غیرمجاز یا مشروط شناخته شده اجازه ورود موقت صادر کند.
اجازه ورود موقت در مورد کالای مجاز مستلزم اخذ سپرده به میزان معادل حقوق گمرکی و سود بازرگانی و عوارضی که به واردات کالا تعلق می گیرد. در مورد کالای ممنوع الورود یا غیرمجازمیزان سپرده و کیفیت اخذ آن طبق آئین نامه گمرک تعیین می شود.

در مورد واردات موقت لوازم و قطعات یدکی هواپیما و کشتی – سپرده نقدی مطالبه نشده فقط به اخذ کتبی از شرکت مربوطه اکتفا می شود.
هرگاه صاحب کالا بخواهد کالایی را که بعنوان موقت وارد شده است در ایران بفروشد یا به مصرف قطعی برساند باید قبل از انقضاء مدت اعتبار پروانه درخواست کتبی مبنی بر ابطال پروانه ورود موقت به گمرک مربوطه داده و اظهار نامه ورود قطعی برای کالاهای خود تنظیم می نماید و حقوق ورودی کالا که قبلاً بطور سپرده پرداخت شده است. با تنظیم پروانه ورود قطعی به درآمد منظور و مازاد احتمالی سپرده صاحب کالا مسترد می گردد و کسری احتمالی نقداً وصول خواهد شد.
در صورتی که صاحب کالا در مدت مقرر برای اعاده مراجعه ننماید گمرک مربوطه در مورد کالای مجاز اظهارنامه ورود قطعی تنظیم و با صدور پروانه قطعی حقوق گمرکی وسود بازرگانی و جریمه احتمالی را از محل سپرده برداشت می نماید.

محفظه هائی که برای سهولت حمل و نقل کالای وارداتی به نام کانتینر یا نظائر آن که در آئین نامه گمرکی تعیین خواهد شد مورد استفاده قرار می گیرد معمولاً پس ازتخلیه به خارج برگشت داده می شود به عنوان ورود موقت پذیرفته می شود.