بخشی از مقاله
چکیده:
افزایش نقش رسانه های گروهی در حوزه های گوناگون زندگی بشری، باعث شده استفاده از آنها در تحولات سیاسی و اجتماعی و مناقشات بین المللی ومدیریت بحران به گونه چشمگیری رشد یابد که اگرچه همواره بین بحران ها، تفاوت های ظریفی وجود دارد، در مواجهه و کنترل آنها وجوه مشترکی دیده می شود که از مهم ترین آنها می توان به ضرورت تصمیم گیری سریع، وجود راه حل های محدود، برخورد با گروه هایی با اهداف متضاد، نامطلوب بودن عواقب و پیامدها، لزوم واکنش سریع و .. ، اشاره کرد. از این رو تمرکز اصلی این مقاله بر تشریح نقش رسانه در کنترل بحران بلایا و فجایع طبیعی مانند زلزله، سیل و ... است.که دراین میان نقش ویژه هریک از رسانه های موجود در مدیریت بحران های طبیعی، بر مبنای کارکردها و ظرفیت های رسانه های مختلف، مورد واکاوی قرار داده و مزیت ها و برتری هایشان را در مقایسه با یکدیگر، برمی شمارد.
مدیران و کارگزاران رسانه های گروهی برای ایفای نقش فعال و کارآمد در شرایط بحرانی باید در وهله نخست، شناخت دقیقی از نوع بحران و آثار و پیامدهای آن به دست آورند و سپس با شناخت ضرورت های اجتماعی و ویژگی های مخاطبان، رسانه مناسب را بر مبنای ظرفیت ها و کارکردهای خاص آن، انتخاب کنند. از این منظر در مدیریت و کنترل بحران های طبیعی، برای رسانه ها سه کارکرد اساسی در نظر گرفته شده است که عبارتند از: آموزش، مواجهه با بحران ، پشتیبانی و اصلاح. بنابراین، رسانه ها در شناخت وضعیت بحران، ایجاد آمادگی در بخش های مختلف جامعه و سازمان های مسئول و آموزش شیوه های مقابله با فجایع و بلایای طبیعی در مراحل مختلف بحران، نقش مهمی ایفا می کنند. همچنین در حین بحران و پس از آن با اطلاع رسانی سریع و اثربخش، ایجاد هماهنگی بین نهادهای مسئول، آرامش بخشی و کاهش فشار روانی بازماندگان و ... به حذف شرایط بحران و بازگشت به وضعیت عادی کمک می کنند.که در این خصوص سعی شده است از تمامی نظریات مربوط به این امر برای ارائه یک مدل پیشنهادی اقتضایی کمک گرفته شود. بدین منظور پس از بررسی و تجزیه تحلیل نظریات چندین صاحبنظر، استراتژی های ارتباط با رسانه ها در طول بحران در قالب مدل پیشنهادی، ارائه شده است. از نکات قابل توجهی که در این مقاله می توان به آن اشاره کرد، ضرورت حفظ ارتباط با رسانه ها در طول بحران است که باید تلاش کرد همواره حفظ شده و ادامه یابد. نویسنده این نکته را یادآوری کرده است که اگرچه رسانه های گروهی نقش ویژه ای در کنترل و مدیریت بحران ایفا می کنند، در شرایط خاص می توانند خود بحران سازی کرده و یا به تشدید بحران کمک کنند.
کلمات کلیدی: بحرانهای طبیعی، رسانه، نقش
۸۷۷
مقدمه
بحران از ابتدا یکی از واقعیت های اجتناب ناپذیر زندگی بشر بوده و بشریت همیشه باانواع مختلفی از بحرا نها مواجه بوده است .از بحران هایی چون قحطی، خشک سالی، سیل،زلزله، شیوع بیماری های واگیردار گرفته تا بحران هایی چون جنگ ها و آلودگی های زیست محیطی و ... تمامی این بحران ها به میزان حجم شان آسیب ها و لطمات متفاوتی به محیطی که در آن رخ می دهند، وارد می کنند .حجم بحران که به وسیله ی سه عامل دامنه ی فراگیری، شدت وقوع و مدت دوام بحران(پای و دیگران،( 1380 مشخص می گردد، می توانددر حدی وسیع و گسترده باشد که کل بشریت را مورد تهدید قرار دهد،
هم چون فراگیری (H1N1)در سال 2009 بحران با بر هم زدن نظم سیستم اصلی یا قسمت هایی از آن، موقعیت هایی را که مستلزم پاسخ دهی آنی و اختصاص منابع فو ق العاده است به وجود می آورد و موجب سردرگمی و غافل گیری نهادهای تصمیم گیرنده می شود .این پاسخ دهی آنی و اختصاص منابع فو ق العاده و دیگر فعالیت های لازم در مقابله با بحران رامدیریت بحران می نامند .اندیشمندان خارجی و داخلی مدل های مختلفی را در خصوص مدیریت بحران مطرح کرده اند که هر کدام ویژگی های خاص خود را دارد .بررسی این مدل هانشان می دهد که در آ نها اغلب به مرحله ی پیش از بحران توجه اندکی شده و بیشتر در
خصوص شیوه ی مدیریت بحران هنگام وقوع آن وبعد از آن صحبت شده است .اما با اتخاذ رویکردی فعال در مقابل بحران که به جای فرار و انکار به دنبال پذیرش آن است، اهمیت فراوان مرحله ی پیش از وقوع بحران در پیش بینی بحران، پیش گیری از آن و آمادگی برای آن به منظور هر چه کمتر کردن آسیب های آن نمایان می شود .همین مسئله ما را بر آن داشت تا درپژوهش خود در حوز ه ی مدیریت بحران بر سه مرحله ی پیش از بحران حین بحران وبعد از آن وطراحی الگویی درکاهش خطر پذیری متمرکز شویم.
در عصری که آن را عصر اطلاعات می دانند و در جهانی که آن را دهکد ه ی جهانی می نامند، رشد فزاینده ی فناوری های ارتباطی سبب شده رسانه ها به ابزارهایی قدرتمند درجوامع بدل گردند که مدیریت جریان اطلاعات، تفکرات، احساسات و هیجانات را بر عهده دارند .این قدرت بلامنازع رسانه های جمعی باعث شده آن ها مهم ترین ابزار مدیریت بحران در جوامع گردند که می توانند از طریق ایجاد آمادگی هرچه بیشتر در جوامع و هشدارده ( (Ferrier & Emdad سریع و گسترده در هنگام بحران، از صدمات بحرا نها بکاهند .البته رسانه هم زمان می تواند چون کبریتی آتش بحران را برافروزد یاچوبی بر آتش اندازند و یا چون آب بر آتش ریزد و آن را خاموش سازد.(.(Haque, 2003این نقش دوگانه رسانه را به تیغ تیزی بدل کرده که می تواند در دست زنگی ای مست باشد یا در دست جراحی حاذق .از این رو طراحی مدلی که بتواند راهنمایی برای عمل صحیح رسانه ها در شرایط بحران باشد ضروری می نماید .ضرورتی که منجر به انتخاب موضوع طراحی مدل نقش رسانه های جمعی در مدیریت بحران برای این پژوهش گردید.
بررسی ادبیات این حوزه نشان می دهد که در خصوص نقش رسانه ها در مدیریت بحران کار اندکی انجام شده و کارهای صور ت گرفته نیز از پراکندگی فراوانی برخوردارند با وجود نظرات مختلفی که در این زمینه مطرح شده، کمبود مدل کاملی که به تشریح نقش رسانه های جمعی در مدیریت بحران بپردازد مشاهده می شود . با مشاهده ی این مسئله تصمیم بر آن شد که با بهر ه گیری از روش تئور ی سازی داد ه بنیاد، از دل داد ه هایی که از طریق روش اسنادی و مصاحبه با خبرگان جمع آوری می شود، تلاش کنیم مدلی را طراحی کنیم که برای اولین بار در این زمینه به شیو ه ای دقیق و طبقه بندی شده و با جزئیات کامل کارکردهای رسانه های جمعی را در مدیریت بحران بیان کند.
