بخشی از مقاله
چکیده
امروزه با تحول جامعه محلی کرج، کلانشهر شدن کرج و پدیده مهاجرت مضاعف و روز افزون، تراکم بیش از حد جمعیت و افزایش منطقه های صنعتی، استرس ها و فشار های اقتصادی تاثیر گرفته از کشور، تنوع و تعارض فرهنگی و قومی بر اثر انتقال فرهنگ و اقوام مختلف در کنار انتقال فرهنگ و اندیشههای غربی، کرج را در معرض تغییر ارزش ها و الگوهای رفتاری قرار داده است به طوری که این شهرستان را با آسیبهای بسیاری مواجه نموده است. بدین جهت ضروری است تا ابعاد و روند آسیبهای اجتماعی مورد بررسی قرار گرفته تا تدابیر و تصمیمات مؤثر و عاجل جهت شناسایی این مسأله با رویکرد جرمشناسی اتخاذ شود. در عرصه جرمشناسی کشور، لازم است اهتمام بایستهای نسبت به عامل جنسیت در مقولهی آسیبهای اجتماعی ودر جامعهای کوچکتر یعنی شهری به شکل دقیقتر و شفافتر صورت گیرد.
این نگاه نو رسالت پژوهش حاضر است با توجه به ماهیت موضوع، روش تحقیق در پژوهش حاضر بصورت توصیفی- تحلیلی است. روش گردآوری اطلاعات نیز به صورت ترکیبی از روش کتابخانهای و پیمایشی - میدانی - میباشد.یافتهها نشان میدهد که حمایت مالی، عاطفی و اجتماعی از زنان بیسرپرست و بدسرپرست توسط خویشاوندان به علت تغییر شکل زندگی و تغییر ذهنیت سنتی و ارزش های حاکم بر آن به مرور زمان کاهش یافته است و در کنار آن عدم حمایت مطلوب توسط نهادهای اجتماعی جایگزین، عدم وجود هوشیاری و آگاهی کافی زنان مذکور در جهت آشنایی با تهدیدها و آسیبهای پیشروی آنها، وجود برچسب زنی بعنوان سربار جامعه و ارتباط ضعیف و جزیرهای بین نهادهای حمایتی به منظور تشریک مساعی، مشکلات عدیده-ای را موجب شده است که رفع و دفع این شرایط میتواند تاثیر بسزایی در کاهش آسیبهای اجتماعی این قشر از افراد جامعه داشته باشد.
کلمات کلیدی: آسیب های اجتماعی، جرمشناسی، زنان، شهرستان کرج، نهادهای حمایتی.
مقدمه
افزایش آسیب ها و ناهنجاری های اجتماعی موجب ناامنی و کاهش اعتماد مردم به اقتدار مسئولین شهرستان و بروز اختلال در روابط فردی و اجتماعی می شود. برای کاستن از آسیب های این زنان باید آنان را به عنوان بخشی از جامعه در نظر گرفت که نیازمند و شایسته برخورداری از یک زندگی آبرومند با حفظ کرامت انسانیشان هستند. این امر موجب می شود آنان در روند توسعه کرج حضوری موثر داشته باشند. زمانی که آسیب اجتماعی در جامعه - برای نمونه جامعهی محلی کرج - رخ میدهد جامعه از آن متاثر شده و وضعیتی کاملا غیر طبیعی به خود میگیرد. آسیب اجتماعی فراتر از صدمات فردی تاثیرات منفی نیز به جامعه منتقل میکند. در این خصوص، پژوهش در مورد شرایط زندگی زنان به عنوان نیمی از جمعیت هر جامعه، دارای اهمیت بسیار است، اما این موضوع در پژوهش های جرم شناسی،کم تر مورد توجه قرا گرفته است.
این تفاوت ها به طور طبیعی، زمینه و شرایط اجتماعی گوناگونی را برای زندگی آنان فراهم می کند با این حال بسیاری از مسائل خاص و یا مربوط به زنان یا نادیده گرفته می شود و یا در حاشیه مطرح می شود در حالی که پیبردن به زوایای مسایل زنان، نگاه ظریف و دقیقی را میطلبد. حال در این میان، با توجه به ویژگی های آب و هوایی، فرهنگی، اجتماعی، تنوع قومی و اینکه طبق سرشماری مرکز آمار ایران در سال 1390 کرج به عنوان چهارمین کلانشهر ایران از جهت جمعیتی شناخته شده است - در این رابطه خالی از لطف نیست به نظر مدبرانه و حکیمانه مقام معظم رهبری در سفری که در تاریخ بیست و چهارم مهرماه سال 1376 به کرج داشته اند و از کرج به عنوان »ایران کوچک« تعبیر نمودند، اشاره شود. - پس، یافتههای این پژوهش میتواند قابل تعمیم به کل جامعه باشدکه این نیز بر اهمیت پژوهش میافزاید.
-1 محدودیتهای پژوهش
در این بخش سعی شده است دلایل عدم همکاری و یا همکاری ضعیف برخی از مسئولین نهادهای مرتبط، به منظور آشنایی پژوهشگران با مسائل و مشکلات اجرایی و ذکر این مطلب مهم که ارگان ها و نهادهای اجتماعی به سختی اجازه میدهند که پژوهشی در این زمینه انجام گیرد، آورده شود. البته با آوردن مطالب ذیل به دنبال زیرسوال بردن کلیه نهادها و یا همه مسئولین محترم نهادهای مرتبط نیستیم؛ چه بسا به یقین می توان گفت که بسیارند مسئولین دلسوز، متعهد و متخصص که زحمات بسیاری در جهت رفاه و آسایش و امنیت این منطقه متحمل گشته و همچنان متعهدانه به وظیفه خویش عمل میکنند. همچنین لازم به ذکر است که هدف از آوردن این مطالب این است که در صورتی که مسیر ریلی پژوهش اینگونه دچار مشکلات و موانع است؛ چگونه انتظار داریم که قطار پژوهش توقف نکرده و به مسیر خود ادامه دهد!؟
در شرح موانع موجود لازم به ذکر است که، یکی از مسئولین قضایی معتقد بودند که با ورود بیضابطه و گسترده انواع و اقسام موضوعات و درخواستها و ادعاها به این نهاد، این شاخص اکنون معیار دقیقی برای سنجش جرم در منطقه نیست . واقعیت این است که آمار غیر واقعی دادسراها و مراجع قضائی، بیجهت مردم کشور ما را افرادی پر مخاطره، ستیزه جو و ناسازگار و تصویری ناصواب و وحشتناک از جامعه نشان می دهد، در حالی که بسیاری مراجعات اجباری به دادسرا ناشی از عدم پاسخگوئی مراجع اداری و یا اعتماد زیاد به رسیدگی قضائی است.مسئولین بهزیستی فرمودند: که کمک زیادی در این زمینه نمی تواند بکند مگر به صورت خیلی محدود، چون قانون در این زمینه محدودیت بسیاری قائل شده است!
مسئولین کمیته امداد در مورد همکاری در جهت انجام پژوهش فرمودند چون تحقیقات در سالهای اخیر حساس شده است لذا در خواست همکاری شما با مخالفت حراست اداره روبهرو شد و متاسفانه نمیتوانیم در این زمینه همکاری کنیم!یکی از مسئولین نیروی انتظامی مربوطه که از مسئولین تحصیلکرده، متخلق به اخلاق و عالم به موضوع بودند بعد از گفتوگوی مبسوطی که در حیطه موضوع داشتم، در مورد همکاری نهاد خودشان و دیگر نهادهای مرتبط فرمودند که موضوع انتخاب شده از موضوعاتی است که پیرامون آن »هیس هیس« وجود دارد و معمولا هیچ یک از نهادها بنا به دلایلی از جمله اینکه مورد سوءاستفاه افراد منحرف و مغرض قرار نگیرد و بیم تجری دیگران نرود، تمایلی به همکاری در این زمینه ندارند.
کارکردن در این زمینه بسیار مشکل و حساس است و البته فرهنگ حاکم بر جامعه نیز در این میان نقش بسزایی دارد. برای نمونه شما حتماً از رسانهها و روزنامه ها می شنوید که در کشورهای غربی برای نمونه انگلیس آمارهایی در این مورد ارائه داده می شود و یا تحقیقاتی انجام می شود مثلا در یک مقاله در مورد جرایم جنسی زنان در نیروهای زن پلیس انگلیس تحقیقاتی انجام شده بود که آیا با همکاران خود رابطه جنسی داشتهاند که مسئولین مخالفت نکرده و اکثر این زنان به راحتی به این سوال پاسخ داده بودند اما آیا در ایران نیز به این صورت است!؟
-2 مفهوم آسیبهای اجتماعی1
آسیب های اجتماعی، پدیدههای اجتماعی اعم از شرایط ساختاری و یا الگوهای کنشی هستند که در مسیر وضعیت موجود و وضعیت مطلوب مورد توجه مردم و گروه های اجتماعی قرار می گیرند و مانع تحقق اهداف و تهدید کنندهی ارزشها می شوند - گروه مولفان، 1388 ، ص. - 2 لازم به ذکر است که منظور ما از آسیب اجتماعی در نوشتار حاضر اعم از جرم و انحراف میباشد، بین جرم و انحراف تفاوت است؛ جرم،رفتاری است که به موجب قانون، مجازات برای آن تعیین شده است - ماده 2 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392/02/01 مجلس شورای اسلامی - . و از نقطهنظر جرمشناسی، انحراف رفتاری است که اگر چه در اکثر موارد، در قانون لحاظ نشده است، لیکن از طرف اجتماع با عدم تایید و سرزنش روبرو می شوند - نجفی ابرندآبادی و هاشم بیگی، . - 132 : 1377 از نظر جرم شناسی انحرافات باید شدیدا کنترل شده و از ارتکابشان به دلیل زمینه سازی برای اعمال بزهکارانه دیگر جلوگیری گردد.
-3 زنان وسرپرستی
بر اساس تعریف مرکز آمار در سالنامهی آماری سال 1390، سرپرست خانوار، عضوی از خانوار است که اعضای خانوار وی را به این عنوان معرفی می کنند. در صورتی که اعضای خانوار کسی را معرفی نکنند، مسن ترین فرد به عنوان سرپرست خانوار شناخته می شود. سرپرست خانوار لزوما مسنترین عضو خانوار نیست و می تواند زن یا مرد باشد. سرپرست خانوار معمولا مسئولیت تامین تمام یا بخش عمدهای از هزینه های خانوار یا و سرپرستی امور معنوی اعضاء خانواده را بر عهده اوست.
-4 نظریههای جرمشناختی
نظریه ها به علت پیچیدگی مفاهیم آنها و همچنین ابهام در حدود و ثغورشان همواره دسته بندی آنها واقعی نبوده است. نکته ای باید همیشه آن را مدنظر قرارداد، این است که طبقهبندیهای موجود هیچگونه اصالتی نداشته و دلیل طبقهبندی نظریه ها، پیداکردن شباهت ها و تفاوتهای میان آنهاست - فرانک پی ویلیامز1، . - 23 :1386 پس تنها به بررسی کوتاه چند نظریه میپردازیم.
-1-4 نظریه آنومی2 یا بیهنجاری
در جامعهشناسی امیل دورکیم اولین کسی است که توانست نظریه منسجمی در رابطه با آسیب های اجتماعی یا کج رفتاری بپروراند. دروکیم بر خلاف نظریه های رایج زمان خود که ریشه آسیب ها و انحرافات را در ویژگی های روانی یا زیستی میجستند، توجه منحصربه فردی به ساختارها و شرایط اجتماعی نمود. مفهوم آنومی به معنی بیهنجاری اولین بار در کتاب تقسیم کار دورکیم مطرح شد و سپس در کتاب خودکشی بسط یافت - منوچهر محسنی، . - 51 :1386 در نظریه آنومی عمدتاً وضعیت اجتماعی نسبت به فرد اصالت دارند. نظریه مذکور بر همسازی فرد با ساختارها توجه دارد و ناتوانی در همسازی را ریشه آسیب و انحراف میداند. روند اجتماعی حاکم بر جوامع نوین شهری- صنعتی منجر به تغییر هنجارها، سردرگمی و ضعف نظارت اجتماعی بر فرد میشود و فردگرایی بیشتر میشود، سبکهای زندگی جدید پیش میآید، و این شرایط ممکن است به آسیبهای اجتماعی بیشتر دامن زند.فاصله گرفتن افراد از هنجارها و ارزشهای اجتماعی و سنتی آسیب زا است. در کل بر فرایند توانبخشی دوباره و جامعهپذیری و اجتماعیکردن تاکید دارند.
-3-4 نظریه تعارض فرهنگها3
نظریه تعارض فرهنگی -لوئیس و سلین- بیشتر در بستر تبیین چرایی بزهکاری خارجیها مطرح شده است و به دنبال پاسخ به این سوال است که، تعارض فرهنگ چقدر در رفتار مجرمانه مهاجرین تاثیر دارد؟ - موسوی مجاب، . - 9 :1391 به موجب این نظریه بزهکاری ممکن است از ضدیت، رقابت، رویارویی دو مقرره یا دو فرمان یا دو دستور اخلاقی ناشی از دو فرهنگ به وجود آید: فرهنگ حاکم و خردهفرهنگ. سلین جامعه آمریکا را به قلعهای که همه فرهنگها در آن هست تعبیر میکند و عدهای که دارای فرهنگ قوی هستند، حل نمی شوند. در این قلعه ملیت های مختلف هستند و این قلعه قادر نیست که همه اینها را جذب کند. فرهنگ اصلی در مقابل خود پارهای از خرده فرهنگ ها را دارد - نه خرده فرهنگهای مجرمانه - که با این فرهنگ اصلی رویارویی کرده و در آن ذوب نمی شوند.
به نظر اقای سلین جرم زمانی به وجود میآید که یک فرد خود را در مقابل انجام قواعد مربوط به فرهنگ خودش و فرهنگ اصلی ضمانت اجراءدار آن جامعه معلق ببیند و طبیعتا در این وضعیت از فرهنگی که با آن عجین است و با آن بزرگ شده است تبعیت می کند. نتیجه اینکه تعارض فرهنگها بیشتر ناشی از فشارهای فرهنگی و روانی است تا ناشی از فشارهای اقتصادی. این علت ارتکاب در بخشی از جوامعی است که ملغمه هستند یعنی مهاجر پذیرند - نجفی ابرند آبادی، . - 309 : 1391 در نظریه تعارض فرهنگی، سلین بر اساس مطالعات خود جامعه امریکا را مثال زد. اصولا امریکا کشوری است جدیدالتاسیس و مرکب است از ملیت ها و فرهنگهای مختلف. بنابرین، نظریه تعارض فرهنگی عمدتا در جوامع مهاجرپذیر مصداق دارد، برای نمونه شهرستان کرج. باتوجه به آمار و اطلاعات ارائه شده در ذیل متوجه می شویم که میتوانیم کرج را نیز به عنوان جامعهای در نظر بگیریم که دارای خرده فرهنگ بسیاری است.
-4-4 نظریه بوم شناختی4 - مکتب شیکاگو -
این رویکرد در دامن مکتب شیکاگو توسط نظریه پردازانی چون پارک و برگس ارایه شد. در این نظریه آسیب های اجتماعی را در ارتباط با پدیدههایی شهری مثل زبان، قومیت، مهاجرت، سکونتگاه و تراکم جمعیت میبیند. پارک و برگس تاثیر عوامل فوق را بر آسیب هایی مثل خودکشی، طلاق و فحشا در شیکاگو بررسی کردند. این نظریه بر بی سازمانی اجتماعی در تبیین پیامدهای آسیب شناختی زندگی شهری تاکید دارد. به نظر پارک و برگس محیط فیزیکی شهر تاثیر عمیقی بر الگوهای فرهنگی و اجتماعی شهر دارد. به نظر آنان آن دسته از حوزه های درون شهرهای تجاری و صنعتی که به لحاظ اجتماعی دچار بیسازمانی شده اند ارزشها و سنتهای بزهکارانه و جنایی را توسعه می دهند - حبیب احمدی، . - 56 :1384 افزایش جرایم و انحرافات در محیطهای مهاجرپذیر همچون کرج
