بخشی از مقاله
چکیده مقدمه: استفاده از رسانهها و منابع اطلاعاتی مختلف در حوزه سلامت با هدف دستیابی به سه پیامد؛ یـادگیری اطلاعـات صـحیح
سلامت، تغییر در نگرشهای مرتبط با سلامت و ایجاد رفتارهای جدید منطبق با سلامت موردتوجه قرار میگیرد. ایـن مطالعـه بـا هدف تعیین نگرش و عملکرد کارکنان بهداشتی ستادی دانشگاه علوم پزشکی کرمان در زمینه منابع اطلاعاتی سـلامت طراحـی و اجرا گردید.
مواد و روشها: در این مطالعه مقطعی 223 کارشناس بهداشتی شاغل در ستاد مرکز بهداشت دانشگاه علوم پزشـکی کرمـان بـه روش همه شماری در سال 1391 ارزیابی شدند. ابزار گردآوری دادهها پرسشنامه پژوهشـگر سـاخته، شـامل مشخصـات جمعیـت شناختی و سؤالات سنجش نگرش و عملکرد با آلفای کرونباخ 0/9 بود. نگرش و عملکرد بر اساس درصد پاسخ به سؤالات، بـه سـه
سطح ضعیف (زیر 50 درصد)، متوسط 50- 75) درصد) و خوب (بالای 75 درصد) رتبهبندی گردید. دادهها در نرمافـزار با استفاده آزمونهای کایدو، دقیق فیشر و ضریب همبستگی پیرسون تحلیل شد.
یافتهها: 42/6 درصد افراد مورد مطالعه دارای نگرش مثبت و 61/9 درصد دارای نمره عملکرد ضعیف بودند. بـین نمـره نگـرش و عملکرد همبستگی مثبت وجود داشت .(P<0/001) آنالیز آماری بین جنس، سن، مدرک تحصیلی و سابقه کـار بـا نمـره نگـرش و عملکرد ارتباط معنیداری نشان نداد .(P>0/05)
نتیجهگیری: یافتهها نشان داد که نگرش اکثر افراد مورد مطالعه نسبت به منابع اطلاعات سلامت در سطح متوسط و عملکرد آنها در سطح ضعیف قرار دارد. لذا پیشنهاد میگردد که به منظور استفاده بهینه و مؤثرتر از منابع اطلاعات سلامت، مداخلات آموزشـی در جهت ارتقای عملکرد کارشناسان طراحی و اجرا گردد.
واژگان کلیدی: کارکنان بهداشتی، عملکرد، منابع اطلاعاتی، نگرش
مقدمه و به طور مؤثر به کارگیرند .(2) کارکنان بهداشتی با دسـت-
رشد روزافزون دانش بشری باعث تغییرات شگرف در زندگی یابی به منابع اطلاعاتی و انجام تحقیقات بـه درک عقایـد و
بشری شده است .(1) فنآوریهای نوین اطلاعاتی بهسرعت رسوم آشنا شده و از بیمـاری، سـلامت و مـرگ ومیـر افـراد
جایگزین فنآوریهای قدیمی شده و ابزارهای قدرتمندی را جامعــه خــود مطلــع مــیشــوند .(3) لازم اســت کارکنــان
برای کاربران فراهم نمودهاند. پـذیرش ایـن فـنآوریهـا در بهداشتی دربارهفنّاوری و رسانههای نـوین آموزشـی اطـلاع
صورتی موفقیت آمیز خواهد بود که کارکنان آنها را بپذیرنـد کافی داشته باشند و با نگرشـی مثبـت نیـز بـا آن برخـورد
* نویسنده مسئول: فاطمه بلالی،کرمان، بلوار جمهوری، چهارراه شفا، معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی کرمان، گروه آموزش و ارتقاء سلامت.
تلفن: 0341-2105704، ایمیل: F.balali@yahoo.com
http://jech.umsha.ac.ir
28 Archive of SID
نگرش و عملکرد در زمینه منابع اطلاعات سلامت آزاده صادقی و همکاران
کننــد .(4) از ســویی اطلاعــات ســلامت بایــد جــوابگــوی خانواده، دوستان، سازمانهـای اجتمـاعی و ارائـه دهنـدگان
نیازمندیهای گروههای مختلف اعـم از متخصصـین حـوزه خدمات منابع اصلی برای غربالگری سرطان بودنـد .(12) در
ســلامت، تصــمیمگیرنــدگان و سیاســتگــذاران ســلامت و بررسی متون انجام گرفته، مطالعه مشـابهی در ایـران یافـت
بیمــاران و مصــرفکننــدگان باشــند .(5) نگــرش درزمینــه نشد. امـا در مطالعـاتی کـه منـابع اطلاعـاتی بـا موضـوعات
استفاده فنآوریهای نوین در سازمان از مهـم تـرین عوامـل مختلف بهداشتی را مورد بررسی قرار داده انـد،گزارش شـده
مؤثر بر قصد کاربرد است .(6) قصـد کـاربرد، تعیـین کننـده که کتاب، نشریات ادواری (مجلات)، پایان نامه ها و فیلمهای
رفتار بوده و شاخص مناسبی برای پذیرش و استفاده از فن- آموزشــی و اســلاید، بیشــترین رســانههــای مورداســتفاده
آوری اطلاعات است .(2) پرستاران عضو هیئت علمی محسوب میشـوند .(3) رسـانه-
ازآنجاییکه هدف عمده آموزش بهداشت تقویت برنامههـای های محبوب مورداستفاده در زمینه بیماری ایدز در دانـش-
طراحیشده برای تأثیر بر ویژگیهـای رفتـاری مخاطبـان و آموزان پسر به ترتیب شـامل؛ تلویزیـون، روزنامـه و مجلـه،
نهایتـــاً ارتقـــاء ســـطح ســـلامت گـــروههـــای هـــدف کارشناسان بهداشتی و اینترنت و در رتبـه بعـدی مدرسـه،
میباشد، لذا انتخاب شیوههای آموزش سلامت مؤثرتر جهت دوستان، پوسترها و کتابچههـای آموزشـی هسـتند (13) و
جلب مخاطبان و انتقال آگاهی و مهـارتهـای بهداشـتی از رسانههای جمعی موردپذیرش و محبوب در زمینه بهداشت
طریق ارسال پیامهـای صـحیح و مناسـب بـه آنهـا یکـی از بلوغ در دختران مقـاطع راهنمـایی و متوسـطه بـه ترتیـب
مراحل اساسی پیاده نمودن برنامههای آموزشی است .(7) از کتاب، فیلم و سینما، مجلات و روزنامهها هستند .(14)
سوی دیگر توسعه برنامههای آمـوزش سـلامت در جامعـه و به طور خلاصه از بررسی متون انجام گرفتـه چنـین نتیجـه-
محیطهای کاری میتواند در پیشـرفت و ارتقـای سـلامت و گیری میشود که در راستای تعیین منابع اطلاعات سلامت
کاهش تقاضا و هزینههای خدمات بهداشتی درمـانی بسـیار محبوب و سنجش تأثیر رسانهها به ویژه رسانههای مدرن بـر
مؤثر باشد .(8) آموزش سلامت، مطالعات متعددی به خصوص در کشورهای
مطالعات انجام گرفته نشان مـیدهنـد کـه منـابع اطلاعـاتی پیشرفته انجام گرفته است 9)،10،15،.(16 اما مطالعـهای در
مرتبط با سلامت در اقشـار مختلـف اجتمـاعی و اقتصـادی زمینه بررسی منابع اطلاعاتی بـر روی گـروه هـدف مطالعـه
متفاوت است .(9-11) مطالعهای در ایـالات متحـده آمریکـا مذکور یعنی کارمندان حوزه بهداشت یافت نشد.
نشان داد افراد با وضعیت اقتصادی اجتماعی پایینتر، بیشتر یکی از وظـایف متولیـان آمـوزش سـلامت، برنامـهریـزی و
از تلویزیون، پمفلت، روزنامه و افـراد بـا وضـعیت اقتصـادی استفاده بهینه از رسانههـای ارتبـاطی بـه ویـژه رسـانههـای
اجتماعی متوسط به ترتیـب از تلویزیـون، مجلـه و پمفلـت، جمعی برای ارتقاء سلامت و افزایش آگاهی و توانمندسـازی
جهت کسب اطلاعات سلامت و پیشگیری استفاده میکنند، عموم جامعه است(.(4 با توجه به اهمیت شـناخت تمـایلات
ولی منـابع اطلاعـاتی محبـوب در زمینـه سـلامت در قشـر گروه مخاطب در فرایند آموزشـی و در نظـر گـرفتن نقـش
دانشگاهی و تحصیل کرده بـه ترتیـب اینترنـت، تلویزیـون و کارکنان بهداشتی به عنوان افراد اثربخش و کلیدی بهعنـوان
مجله است 11)،.(10 مطالعه Hesse و همکـاران نشـان داد متولیان اشاعه و ارتقاء سلامت جامعه، این مطالعه بـا هـدف
که بیشترین و اولین منـابع اطلاعـاتی در افـراد 18 سـاله و تعیین نگرش و عملکرد در زمینه منـابع اطلاعـاتی سـلامت
بالاتر، به ترتیب اینترنت، مراکز تخصصی و کلینیک ها، کتب در کارکنان بهداشتی دانشگاه علـوم پزشـکی کرمـان انجـام
و مجلات علوم پزشکی هستند .(9) یک مطالعه بین المللـی شد.
در زمینـــه منـــابع اطلاعـــاتی مـــرتبط بـــا رفتارهـــای مواد و روشها
پیشگیری کننده در سال 2005 تا 2007 نشـان داد کـه بـه این مطالعه از نوع توصیفی- تحلیلی بود و به روش مقطعی،
ترتیب رسانههـای چـاپی و منـابع اطلاعـات فـردی شـامل در سال 1391 انجام گرفت. در این مطالعه کلیـه کارکنـان
http://jech.umsha.ac.ir
Archive of SID
مجله آموزش و سلامت جامعه، دوره 1، شماره 1، بهار 1393 29
معاونــت بهداشــتی دانشــگاه علــوم پزشــکی کرمــان (مرکــز بهداشــت اســتان) و واحــدهــای تابعــه (مراکــز بهداشــت شهرستان ارزوئیه، بافت، بردسیر، رابر، راور، زرند، سـیرجان، شهربابک، کرمان و کوهبنان) مـورد بررسـی قـرار گرفتنـد. روش نمونهگیری در ایـن مطالعـه بـهصـورت تمـامشـماری شامل 223 نفر بود.
ابزار گردآوری اطلاعات پرسشـنامهای محقـق سـاخته بـود به این ترتیب کـه پـس از مطالعـه کتابخانـهای و مـروری بـر مطالعات انجام شده، پرسشنامهای در زمینه وضعیت نگرشی و عملکردی کارکنان در ارتباط با منـابع اطلاعـات سـلامت توسط محققان تهیه و تدوین شـد. متغیرهـای موردبررسـی در این مطالعه شامل متغیرهای زمینهای در قالـب 7 سـؤال (سن، جنس، میـزان تحصـیلات، سـابقه کـار، واحـد محـل خدمت، شهرستان محل خدمت و دسترسی بـه اینترنـت) و پرسشنامه نگرش سـنجی شـامل 23 سـؤال پـنج درجـه ای
لیکرت از کاملاً مخالف تا کـاملاً موافـق (نگـرش نسـبت بـه رسانههای دیجیتال؛10 سؤال، نگرش نسبت به رسـانههـای دیداری-شنیداری؛ 6 سؤال و نگرش نسبت بـه رسـانههـای چاپی؛ 7 سؤال) و پرسشنامه سنجش رفتار شامل 22 سؤال پنج درجـه ای لیکـرت از خیلـی کـم تـا بسـیار زیـاد جهـت سنجش رفتار (استفاده از رسانههـای دیجیتـال؛10 سـؤال، استفاده از رسانههای دیداری-شنیداری؛ 5 سؤال و اسـتفاده از رسانههای چاپی؛ 7 سؤال) بود کـه بـه ترتیـب از 1 تـا 5 ارزشگذاری گردیدند.
در این مطالعه رسانههای آموزشی به سه دسته کلی رسـانه دیجیتــالی (اینترنــت، ســایتهــا، وبگــاه، اتوماســیون اداری، ایمیل، بلوتوث، پیامک، بـازیهـای رایانـهای، سـیدیهـا و فیلمهای آموزشی)، دیداری- شنیداری (برنامههای آموزشی رادیو، مستندهای تلویزیونی، پیامهای تبلیغـاتی و تیزرهـای رادیویی- تلویزیونی، فـیلمهـای تلویزیـونی، انیمیشـنهـا و کارتونهای تلویزیونی) و رسانههای چاپی (کتـاب، پمفلـت، مجلات علمی و ژورنالها، روزنامه، پوستر، تراکت، تابلوهـای اعلانات، بنر) تقسیمبندی گردید.
جهت تعیین اعتبار علمـی (Validity) پرسشـنامه، از روش اعتبـار محتـوی (Content Validity) اسـتفاده شـد. بـدین
طریق که در تهیه سؤالات مرتبط و مطابق با موضـوع مـورد پژوهش از کتب، نشریات و مقالات موجود اسـتفاده گردیـد. سپس به منظور رفع اشکالات محتـوایی آن از نظـر پـانلی از اساتید صـاحب نظـر در آمـوزش و ارتقـاء سـلامت،فنّـاوری آموزشی، آمـار و اپیـدمیولوژی) کمـک گرفتـه شـد. جهـت سنجش پایایی و تجانس درونی پرسشنامه از آزمـون آلفـای کرونباخ استفاده گردید .( =0/9) معیار قضاوت برای تحلیل دادهها، میزان پاسخدهی به سؤالات بود.
نگرش و عملکرد بر اساس درصد پاسخ به سـؤالات، بـه سـه سطح ضعیف (زیر50 درصـد)، متوسـط 50-75) درصـد) و خوب (بالای 75 درصد) رتبهبنـدی گردیـد. دامنـه نمـرات نگرش از 23 تـا 115 و نمـرات عملکـرد بـین 22 تـا 110 متغیر بود. جهت رعایت اخلاق در پژوهش از پرسشنامههای کـــد دار، بـــدون ذکـــر نـــام و محرمانـــه اســـتفاده شـــد. شرکت کنندگان با رضایت شخصی و بدون هیچ گونه اجباری وارد مطالعه شدند.
دادهها در نرمافزار آماری SPSS ویـرایش 20 بـا اسـتفاده از آزمــونهــای توصــیفی(میانگین، انحــراف معیــار و درصــد فراوانی) و تحلیلی (ضریب همبستگی پیرسون و آزمون های کایدو و دقیق فیشر) مـورد تجزیـه وتحلیـل قـرار گرفتنـد. سطح معنی داری برای همه آزمون ها کمتر از 0/05 در نظـر گرفته شد.
