بخشی از مقاله
ورزش پرتاب ديسك
پرتاب ديسك رشته اي مهارتي است كه از رشته هاي مهم بازيهاي دوران باستان محسوب مي شود (شكل 1-8). در آن زمان، اين رشته به صورت پرتاب ايستاده از يك سكوي شيبدار انجام مي گرفت. در اولين المپيك مدرن كه در سال 1896 آغاز شد، پرتاب به دو شيوه انجام مي گرفت: الف) روش سنتي، ب) روش آزاد.
بعد از سالهاي كه پرتاب ديسك به شكل ايستاده انجام مي گرفت، سرانجام در سال 1912 دايره اي به قطر 250 سانتيمتر جهت پرتاب درنظر گرفته شد. بعدها، ورزشكاراني كه در جستجوي سرعت بيشتر بودند، حركت چرخش را كه در ابتدا به شكل چرخش حول پاي چپ انجام مي گرفت، ابداع كردند. در اين روش پرتاب كننده وضعيت صافتري را اختيار مي كرد، تماس با زمين بيشتر بود و ديسك تنها با دست پرتاب مي شد. در سال 1930، روش حركت جهش – چرخش كه با انجام كردن حركت موجي شكل دست انجام مي گرفت جاي چرخش را گرفت. كانسوليني ايتاليايي در سال 1948 با به كار بردن اين تكنيك در المپيك لندن مقام اول را كسب كرد و تا اوايل سال 1950، اين تكنيك همچنان پابرجا بود.
در مراحل اوليه، پرتاب كنندگان با چرخاندن پشت خود نسبت به مسير پرتاب كارآيي حركت را در پرتاب، بالا بردند. درنتيجه چرخش به وجود آمد. كاربرد اين تكنيك تا اوايل سال 1900 ادامه داشت. البته اين امر تا بعد از جنگ جهاني كه اين تكنيك به طور عمومي مورد استفاده قرار مي گرفت ادامه نيافت، ولي امروزه اين
تكنيك همچنان يك تكنيك پايه محسوب مي شود. روش عمومي و كاربردي اين تكنيك خم كردن بالاتنه به سمت پايين، همراه با حفظ تعادل بود (شكل 3-8) كه به وسيله گوردين كه در سال 1953 به ركورد 28/59 دست يافت، محبوبيت جهاني پيدا كرد. در اواخر سال 1950 پرتاب كنندگان به روش ديناميكي جهش – چرخش تمسك جستند و پياتكوسكي از لهستان اين روش را به طرز مؤثري به كار گرفت و ركورد جهان را با مسافت 91/59 تغيير داد. عيب عمدة اين روش اين
بود كه در هنگام فرود در وسط دايره افقي در حركت حاصل مي شد كه در نهايت از پيوستگي حركت پرتاب مي كاست. با درك محدوديتهاي اين روش حركت جهش به صورت سطحي تري درآمد و به وسيله حركت تابي پاي راست و عمل ضربه اي آن در هنگام چرخش به سمت مركز دايره، بر كارآيي اين روش افزوده شد، طوري كه سيلوستر امريكايي در سال 1961 موفق شد به ركورد جهات شصت متر دست يابد. او حتي موفق شد كه ركورد هفتاد متر را نيز به دست آورد كه البته اين ركورد او مورد تأييد قرار نگرفت (شكل 4-8).
اين روش در ميان زنان پرتاب كننده نيز محبوبيت پيدا كرد. وسترمن با استفاده از اين روش، در سال 1967 ركورد شصت متر و ملنيك در سال 1975 ركورد هفتاد متر را به دست آورد. بعد از موفقيت دانك در دستيابي به دست آوردند. بعد از موفقيت دانك در دستيابي به ركورد جهان به مسافت 07/66 در سال 1966 و جان پاول در دستيابي به ركورد جهان به مسافت 08/66 در سال 1975، روش دويدن – چرخش كه در آن پاي راست با كنترل بيشتري حركت داده مي شد، محبوبيت يافت (جدول 1-8). امروزه تكنيكهاي مورد استفاده پرتاب كنندگان به طور عمده شامل اين دو روش است. بسياري از پرتاب كنندگان كه معروفترين آنها آل اورتر بود، در طي چرخش، ديسك را در عقب بدن خود نگه مي داشتند (شكل 5-8). اورتر با اين تكنيك موفق شد چهار مدال طلاي المپيك را تصاحب كند.
البته بايد خاطرنشان كنيم كه اين روش، تنها يكي از روشهاي پرتاب محسوب مي شود و نه ضرورت اصلي آن. بسياري از پرتاب كنندگان پرتاب را در حالي كه پاي جلو در وضعيت ثابتي قرار دارد انجام مي دهند و باور آنها اين است كه اين عمل از لحاظ مكانيكي برتري بيشتري دارد. اين روش را مربيان آلمان شرقي سابق در اواخر سال 1960 و اوايل سال 1970 ميلادي ابداع كردند. بوگار قهرمان جهان در سال 1983 از اين تكنيك به طرز مؤثري استفاده كرد. اگرچه بسياري از پرتاب كنندگان تلاش مي كردند كه روش چرخش را به صورت دو چرخش كامل انجام دهند، اين عمل با موفقيت كمي روبه رو شد. با اين حال اين تكنيك همچنان به صورت يك ضرورت پايه باقي ماند، اگرچه پرتاب كنندگان روش خاص خود را با حركات اصلي تلفيق مي كنند.
جدول 1-8 اسامي پرتاب كنندگاني كه ركورد جهان را به ترتيب مسافت و وزن پرتاب و نيز زمان آن تغيير داده اند
مردان زنان
سال نام پرتاب كننده مسافت مرز شكسته شده (متر) نام پرتاب كننده و كشور مسافت سال
1900 جي. كمپانين 50/41 40 حي. واجوونا-لهستان 35/40 1932
1912 جي. دانكن 58/47 45 جي. مائرماير – (آلمان) 53/45 1935
1930 اي. كرنز 03/51 50 ان. دو مبادزه (شوروي سابق) 50/50 1946
1948 اي. كانسوليني 33/55 55 ان. دو مبادزه (شوروي سابق) 04/57 1952
1961 جي. سيلوستر 56/60 60 ال. وسترمن 26/61 1967
1962 اي. اورتر 10/61 96/60 ال. وسترمن 26/61 1966
1965 ال. دانك 22/65 65 اي. منيس – (روماني) 32/67 1972
1976 مك ويلكينز 24/70 70 اف – منليك (شوروي سابق) 20/60 1975
1986 يورگن شولت 08/74 ركورد جهان 56/64
مشخصات ديسك مردان زنان
حداقل وزن قابل قبول براي ثبت ركورد 2 كيلوگرم 1 كيلوگرم
محدوده وزني ديسك براي انجام دادن مسابقه 005/2 005/1
قطر خارجي حلقه فلزي ديسك حداكثر 219 ميليمتر 180 ميليمتر
حداقل 221 ميليمتر 182 ميليمتر
قطر صفحه فلزي يا محدوده مسطح مركزي ديسك حداقل 57 ميليمتر 57 ميليمتر
حداكثر 50 ميليمتر 50 ميليمتر
ضخامت محدوده مسطح مركزي يا صفحه فلزي حداكثر 44 ميليمتر 37 ميليمتر
حداقل 46 ميليمتر 39 ميليمتر
ضخامت حلقه دور ديسك (6 ميليمتر از لبه) حداقل 12 ميليمتر 12 ميليمتر
طريقه گرفتن ديسك
دست به صورت صاف در مقابل صفحه ديسك قرار گرفته، حلقه آهني دور ديسك روي مفاصل بالاي انگشتان قرار مي گيرد. مركز ثقل ديسك مابين انگشت مياني و اشاره قرار گرفته، به علت خم شدن جزئي مچ دست، قسمت بالاي ديسك با ساعد تماس پيدا مي كند. اين حالت باعث شل و راحت شدن عضلات و جلوگيري از رها شدن ديسك از دست، در طي حركت مي شود (شكل 8-8)
روشهاي گرفتن ديسك
پرتاب كنندگان معمولاً از سه روش براي دردست گرفتن ديسك استفاده مي كنند كه انتخاب هر يك از اين روشها بستگي به اندازه دست و قدرت پرتاب كنندگان دارد. در روش اول كه به روش استاندارد معروف است، تمام انگشتان به طور يكنواخت از همديگر جدا مي باشند. روش دوم، روش چنگ زدن است كه در آن انگشتان نزديك به هم قرار دارند. در روش سوم نيز كه شكل تغيير يافتة روش استاندارد است، انگشت مياني و نشانه نزديك هم قرار مي گيرند. هدف هر يك از اين سه نوع روش، نگهداري ديسك در دست و ايجاد چرخش در جهت عقربة ساعت براي پرتاب كنندگان راست دست و پايداري پرواز ديسك است. پرتاب
كنندگاني كه دست بزرگتري دارند از روش استاندارد استفاده مي كنند، آنهايي كه اندازه دستشان كوچكتر است به منظور چرخش بيشتر ديسك در لحظة رهايي از روش چنگ زدن استفاده مي نمايند و برتاب كنندگاني كه اندازه دستشان معمولي است بيشتر روش سوم را به كار مي گيرند. انتخاب مناسبترين روش پرتاب تنها بستگي به آزمايش خود پرتاب كننده و راهنمايي مربي او دارد (شكلهاي 9-8، 10-8 و 11-8 مربوط به روشهاي گرفتن ديسك).
وضعيت ابتدايي شروع حركت
پرتاب كننده در حالي كه پشت به مسير پرتاب دارد، در لبة عقبي دايره مي ايستد. در اين حالت، پاها به اندازة عرض شانه ها باز مي شود و انگشتان پا به سمت خارج مي باشد. در اين وضعيت، پرتاب كننده حالت راحت و بدون انقباضي دارد. وزن بدن پرتاب كننده به طور مساوي بين هر دو پا قرار گرفته، دست راست به صورت كاملاً آويزان و بدون كشش، در حالي كه ديسك را در اختيار دارد، در سمت راست به صورت كاملاً آويزان و بدون كشش، درحالي كه ديسك را در اختيار دارد، در مست راست بدن قرار مي گيرد.
انواع وضعيتهاي شروع حركت
بسته به سطح پرتاب كننده، سه روش براي ورزشكاران مبتدي، متوسط و پيشرفته وجود دارد:
الف) مبتدي: اين وضعيت به آنها كمك مي كند كه تعادل خود را در لحظة شروع و وضعيت قدرتي پرتاب حفظ كنند (شكل 12-8)؛
ب) متوسط: همچنان كه پرتاب كنندگان اعتماد به نفس بيشتري را در رابطه با پرتاب به دست آوردند، پاي چپ خود را نزديك به دايره قرار مي دهند (شكل 13-8)؛
پ) پيشرفته: براي پرتاب كنندگان پيشرفته سه روش وجود دارد كه در دو نوع آن پرتاب كنندگان پشت به خط فرضي وسط دايره و درحالي كه كمي به سمت راست متمايل شده اند، مي ايستند. بعد پاي راست خود را كمي عقبتر از پاي چپ خود قرار مي‌دهند تا بتوانند از شعاع بيشتري در هنگام چرخش برخوردار شوند (شكلهاي 14-8، 15-8 و 16-8)
تكنيك
تكنيك چرخشي در پرتاب ديسك مشخصات زير را دارد:
1. در وضعيت ابتدايي پرتاب كننده پشت به مسير پرتاب ايستاده است.
2. حركت جهش – چرخش هموار و باند با يك مرحله پرواز
3. عمل پرتاب كه رهايي نيز ناميده مي شود به وسيله حركت جهشي هر دو پا از روي زمين انجام مي گيرد.
ال اوليه
هدف اصلي از اين مرحله، ايجاد طولاني ترين مسير شتاب ممكن در ديسك است. اين تاب كه براي ايجاد شعاع مطلوب در مسير ديسك مي باشد از اهميت خاصي برخوردار است و بستگي به وضعيت پاها و انعطاف پذيري مفاصل لگن و شانة پرتاب كننده دارد.
اين حركت تابي به وسيلة آوردن دست حامل ديسك تا سطح لگن يا شانه و در طول سمت چپ بدن ايجاد مي شود (شكل 17-8). درنتيجة اين عمل وزن بدن به آساني از روي پاي راست به پاي چپ منتقل مي شود. تقريباً بدون هيچ گونه وقفه اي، اين تاب اوليه با بردن دست حامل ديسك به سمت راست ادامه مي يابد. طوري كه تا پشت شانة دست پرتاب قرار گيرد. وزن بدن نيز تا حدي به سمت راست منتقل مي گردد. اين تاب بايد با حالتي آرام و راحت اجرا شود. بالاتنه و
دست چپ كه از ناحيه آرنج خم شده اند به سمت سينه متمايل مي شوند و در امتداد مسير پرتاب حركت داده مي شوند. اين عمل باعث ايجاد يك نيروي گشتاوري مناسب بين محورهاي مفاصل شانه و لگن مي شود. در اين حالت پاشنة پاي چپ نيز كمي از زمين باند مي شود. پرتاب كنندگان مبتدي نبايد پنجة پاي چپ خود را در جهت تاب نگه دارند؛ چرا كه اين عمل باعث جلوگيري از ايجاد گشتاور مطلوب و طويل كردن غيرضروري مسير پاي چپ هنگام شروع چرخش مي شود. بالاتنه نيز در اين وضعيت به صورت مستقيم نگه داشته مي شود (شكل 17-8).
چرخش در داخل دايره
هدف از اين چرخش، ايجاد يك شتاب پيوسته در ديسك براي پرواز تا دورترين مسير ممكن است.
در شروع حركت در عرض دايره، بدن پرتاب كننده و ديسك همزمان شتاب مي گيرند، اما در طي چرخش، پاها جلوتر از بالاتنه و دست حامل ديسك حركت نموده، در نتيجة ايجاد دو مرحلة مختلف شتاب گيري، گشتاوري بين محورهاي مفصل شانه و لگن پرتاب كننده ايجاد مي شود.
پرتاب كننده چرخش را از پاهاي خود شروع مي كند. پاي چپ در شروع حركت، با چرخش در جهت پرتاب برروي سينه پا حركت مي كند. در طي اين چرخش رو به داخل بدن، وزن بدن به وسيله هر دو پا تحمل و حفظ مي شود. هنگامي كه پاي چپ زاويه 120 درجه را نسبت به جهت پرتاب به دست آورد، حركت پاي راست شروع مي شود. از طريق انجام دادن اين حركت وزن بدن برروي پاي چپ كه در جهت پرتاب قرار گرفته، منتقل مي شود. پاي راست كه مقداري خميدگي در آن وجود دارد با يك شعاع مطلوب در جهت قسمت جلويي دايره حركت مي كند. به واسطة اين عمل، فاصلة نسبتاً زيادي بين پاي راست و دست پرتاب ايجاد مي شود و نيروي گشتاور در طي چرخش افزايش مي يابد. هنگامي كه سينة پرتاب كننده در جهت پرتاب قرار گرفت، پاي چپ رو به سمت جلو حركت داده مي شود و از مفصل مچ باز مي شود. اين عمل باعث ايجاد مرحله پرواز در طي چرخش مي شود. پرتاب كننده به سمت جلو حركت كرده، در همان زمان حرمت چرخشي خود را با چرخش داخلي پاي راست انجام مي دهد.
در طي حركت رو به جلو پاي چپ از مفصل زانو كاملاً باز شود؛ چرا كه اين كشش در جهت عمودي عمل كرده، باعث بالا رفتن مركز ثقل كه بايد تا حد ممكن در سطح هموارتري حركت كند، مي شود. هنگامي كه پاي راست خميده برروي سينه پا و در مركز دايره فرود آمد، پاي چپ در كوتاهترين مسير ممكن و به صورت كاملاً فعال در كنار لبة داخلي پاي راست يا تقريباً موازي با آن قرار داده مي شود.
در هنگام فرود، زانوي پاي راست همان وضعيت زاويه دار را كه در آغاز چرخش و قبل از حركت سريع جمع كردن ران داشت، حفظ مي كند.
بايد مراقب بود كه از باز شدن مفصل زانوي راست جلوگيري شود؛ چرا كه اين حركت از انتقال روان عمل پرتاب به عمل رهايي جلوگيري مي كند. پاها بسرعت برروي زمين قرار مي گيرند و در طي چرخش شانه موازي با زمين قرار خواهد گرفت. پشت دستي كه ديسك را حمل مي كند (دست پرتاب)، در تمام اين مدت به سمت بالا چرخيده است.
وضعيت پرتاب
بعد از انجام دادن چرخش، پرتاب كننده بايد در وضعيتي متعادل باشد تا فرصت اعمال نيروي كاملاً موثر را بر ديسك داشته باشد. وزن بدن كاملاً برروي پاي راست كه حالت خميده اي دارد، قرار گرفته است. پاي راست در مركز دايره و زاويه اي بين صد تا 150 درجه نسبت به مسير پرتاب فرود مي آيد. پاي چپ كه كمي خميده است، با لبة داخليش، برروي زمين قرار مي گيرد. در اين وضعيت پاها بايد در حدود هفتاد تا هشتاد سانتيمتر از همديگر فاصله داشته باشند. پاي چپ در فاصلة حدوداً ده سانتيمتري لبة دايره و ده تا پانزده سانتيمتري سمت چپ مسير پرتاب قرار مي گيرد (1كا 17-8، وضعيت 8). زاويه بين جهت پرتاب و پاي چپ حدود نود درجه است.
دست حامل ديسك (دست پرتاب) به منظور ايجاد حداكثر كشش كاملاً به سمت راست چرخيده شده است. در وضعيت پرتاب، وسيله پرتاب قوسي در حدود 270 درجه نسبت به خط متقاطع فرضي وسط دايره دارد. لگن سمت راست نسبت به شانه همين سمت جلوتر قرار مي گيرد و همين، موجب هدايت سمت راست بدن به سمت داخل مي شود.
در وضعيت پرتاب، تنه صاف است و سمت چپ بدن نيز طوري در يك وضعيت ثابت قرار گرفته است كه از پا تا شانه، مي توان يك خط صاف رسم كرد. گشتاور سمت راست بدن بين محورهاي شانه و لگن در حدود هفتاد تا نود درجه و بين مفاصل شانه و دست پرتاب در حدود 45 تا شصت درجه است. اين گشتاور در پايان مرحلة تاب مقدماتي ايجاد شده، تا مرحلة نهايي پرتاب و زماني كه عمل رهايي صورت مي گيرد، حفظ مي شود. علت كاهش احتمالي اين گشتاور در وضعيت پرتاب، تأخير در قراردادن پاي چپ برروي زمين است.
رهايي
عمل رهايي مهمترين مرحله در كل حركت پرتاب ديسك است. اين مرحله را زواياي مهمي همچون زاوية رهايي، زاوية برخورد (جريان هوا و ديسك) و نيز سرعت و ارتفاع رهايي تعيين مي كنند. اين عمل به وسيله چرخش سمت راست بدن (پا، زانو، لگن) آغاز مي شود. سمت چپ نيز به مثابه يك اهرم در مقابل پاي راست عمل مي كند. در طي اين حركت چرخشي سمت راست بدن، وزن بدن برروي پاي راست باقي مي ماند و هنگامي كه محور لگن به زاوية 125 درجه نسبت به جهت پرتاب قرار گرفت، چرخش سمت راست بدن متوقف مي شود. در اين لحظه، حركت چرخشي به يك حركت كششي تبديل مي شود و اين
مرحلة پايان آنقدر پرقدرت است كه پاها براي لحظه اي از زمين جدا مي شوند. سينة پرتاب كننده نيز در جهت پرتاب قرار مي گيرد. دست راست (دست پرتاب) همچنان در سمت راست بدن و به طرف عقب كشيده شده است تا شعاع بزرگي را در جهت شروع حركت به جلو ايجاد نمايد. به دنبال عمل راهايي، هر دو پا از زمين به حالت جهشي جدا مي شود. ديسك از ارتاع شانه و درحالي كه پشت دستا پرتاب به سمت بالا چرخيده، رها مي شود. حركت كشش مماسي قوي كه بر اثر حركت انگشت اشاره به وجود آمد، به ديسك اعمال شده، باعث مي شود كه ديسك در جهت حركت عقربه ساعت به سمت جلو چرخش پيدا كند. اين عمل باعث پايداري ديسك در طي پرواز خواهد شد.
بايد در نظر داشت كه محور چرخش يا گردش در لحظة رهايي، به واسطة محور مورب پاي چپ و شانه راست نيست و سمت بدن در اين امر دخيل است.
مرحلة حفظ تعادل
درنتجية كشش قدرتمندانة پاها، براي لحظه اي تماس پاها به واسطة حركت جهشي رو به سمت جلو و بالا با زمين قطع مي گردد. و بلافاصله زماني كه ديسك از دست پرتاب كننده رها شد وي بريا جلوگيري از خطا در جلو دايره و حفظ تعادل خود جاي پاهايش را عوض مي كند. پرتاب كننده با آوردن پاي راست خود به سمت جلو و نزديك به لبة دايره، ضربه ايجاد شده به وسيلة بدن را با خم نمودن مفصل زانوي خود خنثي مي كند.
