بخشی از مقاله
پيچيدگي هاي جنگ نرم و فرهنگي
در جنگ هاي جديد ابزارهاي فناوري و ابزارهاي ارتباطي و الكترونيكي و رسانه ها براي عمليات رواني عليه مردم به كار مي رود و هدف دشمن كاهش آستانه تحمل ملي و كاهش پايداري مردم است.
سطوح تهديد تغيير جدي كرده است. تهديد، عنصر ثابتي نيست و شكل تهديد، با تغييرات فناوري تغيير يافته است. امروزه صورت جنگ ها از نبردهاي رودررو به نبردهاي اطلاعاتي و رواني و جنگ هاي نرم تبديل شده است. در جنگ نرم، دشمنان به آرامي از داخل جبهه خودي ، مقاومت مردم را كاهش داده است و با ايجاد ترس و دلهره و تغيير در ارزش ها و باورها،روحيه مردم را براي پايداري و ايستادگي ضعيف مي كند.
امروزه براي مقابله با تهديدات جديد بايد دانايي را افزايش داد و افزايش دانايي ، توانايي ما را افزايش مي دهد.
در جهان امروز، علاوه بر استفاده از سخت افزارهاي نظامي گرايش دشمنان به سوي عمليات اقتصادي، فرهنگي و رواني سوق يافته و تهديدات جديد دشمن حمله به ساختارهاي سياسي، فرهنگي، اقتصادي و رواني كشور و مردم است. خطر تهديدات ناشناخته به نحوي است كه لازم است هر يك از ما دانش خود را در شناخت تهديدات جديد افزايش دهيم تا با توسعه ادبيات پدافند غيرعامل بتوانيم براي حفظ خود، خانواده و جامعه مان تلاش كنيم.
يادمان باشد برنامه هاي دفاع غيرعامل، بدون بهره گيري از سلاح براي كاهش آسيب پذيري ما و افزايش پايداري در مقابل دشمن خارجي برنامه ريزي مي شود و مردم به عنوان كساني كه امروزه هدف غيرمستقيم تهديدات خارجي هستند، لازم است با ابعاد گوناگون پدافند غير عامل آشنا شوند.
امنيت از مفاهيم آشناست كه به معناي حفاظت در مقابل خطرات و داشتن احساس ايمني خاطر است. حفظ خود و رهايي از ترس به خطر افتادن جان مردم و ترس از به خطر افتادن استقلال كشور، امنيت معنا مي شود.
پس امنيت شامل همه ابعاد سياسي، فرهنگي، اقتصادي، زيست محيطي، رواني، فردي و اجتماعي مي شود و به خطر افتادن امنيت سياسي، فرهنگي اقتصادي كشور از طريق حفاظت در مقابل تهديدات عيني و ذهني و رواني دشمن است. تهديد سخت از طريق به كار بردن ابزار جنگي و نظامي براي تحميل اراده به ديگران انجام مي شود. تهديدات نرم نيز وجود دارد كه معمولاً دشمنان با استفاده از ابزار سياسي، اقتصادي و فرهنگي براي ايجاد رعب در مردم و به وجود آمدن شرايط بحران و نگراني هاي اجتماعي، سياسي و در خطر قرار دادن ساختارهاي سياسي و اجتماعي كشور آن را در دستور كار خود قرار مي دهند تا همين مساله به آرامي و نرمي در مردم نوعي ميل به عدم دفاع و ايستادگي را به وجود آورد و دقيقاً نوعي عمليات رواني بدون استفاده از سلاح صورت مي گيرد.
بحران هويت، بحران مشروعيت، بحران مشاركت، بحران نفوذ، بحران اقتدار و بحران توسعه از جمله بحران ها و آسيب هايي است كه مي تواند كشورها را مورد تهديد قرار دهد و اگر به آن رسيدگي نشود مورد بهره گيري دشمن قرار مي گيرد. در جهان امروز براي دفاع، لازم است به آسيب ها و بحران هاي سياسي اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي توجه كرد تا اين گونه مسائل مورد سوء استفاده دشمنان قرار نگيرد.
هر حركتي كه روحيه يك ملت را هدف گيرد آن را تهديد نرم يا جنگ نرم مي گويند. مردان سياست مي گويند كه بزرگ ترين كار در تخاصم، تضعيف روحيه طرف مقابل يا جامعه طرف مقابل است. در دوران باستان، كشورها با سروده ها و اشعار و رجز خواني ها در ميدان جنگ براي تضعيف روحيه طرف مقابل اقدام مي كردند و امروزه روش ها ، تعاريف و مفاهيم تغيير يافته است و در مراحل اوليه با كمك جنگ نرم و ايجاد آسيب در حوزه هاي فرهنگي و اجتماعي و رواني انجام مي شود.
در جنگ نرم مردم و بخصوص نخبگان و كارشناسان جزو گروه هاي هدف هستند و دشمن سعي مي كند به طرف مقابل خود اعمال قدرت كند و بدون استفاده از زور و با استفاده از شيوه هاي پيچيده و غيرمستقيم طرف مقابل را به تاييد و انجام اعمال ناخواسته اي وادار مي كند كه در جهت اهداف خود است.
در جنگ نرم، دشمن براي نفوذ و دستيابي به اهداف خود به صورت هاي گوناگون عمل مي كند. ابتدا با ايجاد تغيير در افكار و آراي نخبگان و كارشناسان براي به وجود آمدن ترديد در ارزش ها و باورها و سپس با ايجاد تغيير در افكار توده هاي مردم و پذيرش اهداف و ارزش هاي مورد استفاده دشمن، فرصت تهديد و اعمال قدرت دشمن عملي مي شود.
پيچيدگي عمليات رواني و فرآيند اثرگذاري پنهان آن موجب شده است جنگ رواني به عنوان يكي از بُرنده ترين سلاح هاي غير ابزاري در مقابله و تعارض كشورها عليه يكديگر به شمار آيد؛ ابزار و روشي كه دشمن خارجي نزديك به 3 دهه عليه كشور ما به كار گرفته اند.
جنگ نرم و تهدیدشناسی
اصولاً دو ویژگی را به‌عنوان ویژگی تهدید نرم در نظر می‌گیریم؛ یكی اعتباری بودن تهدید نرم است، یعنی در زمان و مكان متغیر است. مثلاً ممكن است متغیری امروزه و در زمان حال، تهدید به حساب بیاید ولی فردا یك عنصر معمولی در جامعه باشد. یا تهدیدی در یك جامعه در درجه‌ی قرمز امنیتی باشد ولی در كشور دیگر یك مسأله‌ی ساده اجتماعی باشد. ویژگی دوم این است كه بحث تهدید، یك امر نسبی است. هر كشوری به فراخور موقعیت سیاسی، تاریخی، اجتماعی، جغرافیایی و عقیدتی ممكن است درجاتی از تهدید را داشته باشد. معمولاً كشورهایی كه در منطقه‌ی خاورمیانه قرار دارند از درجه‌ی تهدید بالایی برخوردارند؛ چون هم دارای موقعیت جغرافیایی مهم هستند، هم به لحاظ تاریخی، مكتبی و عقیدتی موقعیت بالایی در جهان دارند.
در بحث تهدیدشناسی برای رسیدن هدف مطلوب، اولین مطلبی كه دارای اهمیت، تعریف تهدید است. هر كشوری می‌تواند سه محور را به‌عنوان ارزش‌های حیاتی خود تعریف كند كه به مخاطره افتادن آنها به مفهوم از بین رفتن پایه و اساس حاكمیت آن كشور است:
1. تمامیت ارضی آن كشور
2. ایده‌ها و الگوهای رفتاری جامعه
3. حاكمیت مستقر در آن كشور
بنابراین منظور از تهدید، عنصر یا وضعیتی است كه یكی از این روش‌های حیاتی را به مخاطره می‌اندازد. هدف تهدید چیست؟ هر ویروسی یك هدف دارد؛ هدف ویروس تهدید، مختل كردن و در نهایت از بین بردن امنیت یك جامعه و در نهایت نابودی حاكمیت است. در گذشته از ابزارهای سخت و ادوات نظامی استفاده می‌كردند، اما امروزه از تهدید نرم استفاده می‌كنند.
در بحث تهدیدشناسی برای رسیدن هدف مطلوب، اولین مطلبی كه دارای اهمیت، تعریف تهدید است
تهدید نرم
ویژگی‌های تهدید نرم چیست؟ اصولاً دو ویژگی را به‌عنوان ویژگی تهدید نرم در نظر می‌گیریم؛ یكی اعتباری بودن تهدید نرم است، یعنی در زمان و مكان متغیر است. مثلاً ممكن است متغیری امروزه و در زمان حال، تهدید به حساب بیاید ولی فردا یك عنصر معمولی در جامعه باشد. یا تهدیدی در یك جامعه در درجه‌ی قرمز امنیتی باشد ولی در كشور دیگر یك مسأله‌ی ساده اجتماعی باشد. ویژگی دوم این است كه بحث تهدید، یك امر نسبی است. هر كشوری به فراخور موقعیت سیاسی، تاریخی، اجتماعی، جغرافیایی و عقیدتی ممكن است درجاتی از تهدید را داشته باشد.
معمولاً كشورهایی كه در منطقه‌ی خاورمیانه قرار دارند از درجه‌ی تهدید بالایی برخوردارند؛ چون هم دارای موقعیت جغرافیایی مهم هستند، هم به لحاظ تاریخی، مكتبی و عقیدتی موقعیت بالایی در جهان دارند.
تهدید دارای دو مرحله است؛ مرحله‌ی ذهنی و مرحله‌ی عملیاتی. در مرحله‌ی ذهنی، دشمن یا كشور تهدیدكننده ابتدا نقاط آسیب‌پذیر جامعه‌ی هدف را شناسایی می‌كند، ابزارهایش را می‌شناسد و سپس هدف‌گذاری و سرمایه‌گذاری می‌كند و نهایتاً آن را عملیاتی می‌نماید.
تقسیم‌بندی تهدید بر دو بعد ذهنی و عملیاتی، برای پیشگیری تهدید است. باید این را بدانیم، برای مقابله با تهدید در كدام مرحله پادزهر را تزریق كنیم. تهدید نرم امروزه موثرترین، كارآمدترین، كم‌هزینه‌ترین صورت تهدید و در عین حال خطرناك‌ترین نوع تهدید است.
ما می‌توانیم مطالعات امنیتی را در حوزه‌ی تهدید به دو دسته گفتمان منفی و گفتمان مثبت تقسیم كنیم. گفتمان منفی، تهدید را به نبود امنیت تعریف می‌كند و امنیت را به نبود تهدید تعریف می‌كند. گفتمان منفی دارای دو موج است؛ موج اول این گفتمان تأكید بر جنبه‌ی نظامی دارد و می‌گوید تهدید یعنی در معرض حمله‌ی نظامی قرار گرفتن یك كشور توسط كشور دیگری و تنها عامل ناامنی را حمله‌ی نظامی می‌داند و اما موج دوم می‌گوید تهدید و عدم امنیت در حمله‌ی نظامی خلاصه نمی‌شود، بلكه در حوزه‌های اقتصادی، فرهنگی، علم و فن‌آوری و زیست‌محیطی نیز تهدید وجود دارد.
گفتمان مثبت كه جدیدتر از گفتمان منفی است می‌گوید: امنیت و تهدید دو متغیر وابسته نیست و هر كدام را مستقل می‌داند. در این تعریف، فقدان امنیت تنها فاكتور مورد نیاز تهدید نیست بلكه علاوه بر آن، وجود شرایط مطلوب برای تحقق اهداف و خواسته‌های بیگانه نیز مدنظر است. وقتی جامعه در سطح قابل قبولی برای تحصیل و پاسداری از آرمان‌ها و اخلاقیات و رفتارهای مورد قبول آن جامعه نباشد، هر چند دارای یك تهدید داخلی و خارجی مادی و محسوس نباشد، ممكن است عدم برآوردن نیازهای جامعه و مردم نوعی تهدید باشد.
سطوح قدرت نرم
اما در جهت مقابله با تهدید نرم، آن چیزی كه می‌تواند مؤثر و كارآمد باشد، استفاده به‌جا از قدرت نرم است. قدرت نرم دربرگیرنده‌ی مؤلفه‌های اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و ایدئولوژیك است. ایدئولوژی اعتبار ملی، خصوصیات ملی، هویت ملی و فرهنگی یك ملت و همچنین مشروعیت نظام سیاسی آن كشور از جمله موضوعاتی هستند كه در چارچوب قدرت نرم مورد توجه و مطالعه قرار می‌گیرند. اما قدرت نرم از سه سطح تشكیل می‌شود:
الف) سطح راهبردی
ب) سطح میانی
ج) سطح تاكتیكی
قدرت نرم دربرگیرنده‌ی مؤلفه‌های اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و ایدئولوژیك است
در سطح راهبردی كه اولین سطح قدرت نرم است، قدرت متوجه رهبران و نخبگان یك كشور است و بالاترین سطح رویارویی قدرت نرم با تهدید نرم را شامل می‌شود. در این سطح، هدف افزایش قدرت، هنجارسازی خود و تضعیف قدرت حریف در صحنه‌ی بین‌المللی است و هدف حریف هم از تهدید نرم در این سطح، اولاً شناسایی نخبگان و رهبران فكری جامعه و ثانیاً ارعاب و تأثیرگذاری در آنها است.
