مقاله جنگ نرم و مبارزة فرهنگی علاءالدین عطامک جوینی در برابر مغولان

بخشی از مقاله

چکیده

مبارزه فرهنگیِ مردمِ ایران زمین با مهاجمان قدمتی به طولِ تاریخِ این سرزمین داشته است ودر هر دوره ای به شکلی متفاوت نمایانگر شده این مبارزه در پی هجومِ وحشیانه و ویرانگرِ قومِ مغول ابعادِ تازه ای یافت و با توجه به جوِ اختناق و وحشتِ حاکم برآن دورانهانپنتر و مرموزتر شد ودر قالبِ مبارزه و جنگِ نرم تجلی یافت و سرانجام منجر به پیروزی قومِ به ظاهر مغلوبِ ایرانی بر قومِ غالب گشت . دراین نوشتار به بررسیِ جنگِ نرم و مبارزه فرهنگی در اعمال و رفتارِ یکی از شخصیتهای برجسته و مهمِ این دوران یعنی»عطاملک جوینی« و به ویژه جلوه های آن درکتابش " تاریخ جهانگشای " می پردازیم . در واقع پرسش این است که عطاملک جوینی چگونه و با چه روشی توانست در چهارچوبِ جنگِ نرم و مبارزه فرهنگی، فرهنگِ ایرانی را حفظ نموده، با نفوذ در دستگاه حکومتی مغولان به حفظِ هویتِ ملی و غلبه فرهنگیِ ایرانیان کمک کند . 

جنگ نرم

اصطلاح جنگ نرم یا قدرت نرم - Soft power = - که در برابر جنگ سخت به کار می رود با مناقشات فراوانی در تعریف همراه است . مشهورترین تعریف از آنِ "جوزف نای" - پژوهشگر آمریکایی - است . او ابتدا قدرت نرم را » توانایی شکل دهی ترجیحات دیگران« تعریف کرد - مجله سیاست خارجی "foreign policy"،شماره 8، سال - 1990، و سپس درکتابش نوشت: البته قدرت نرم دقیقاً همان نفوذ - Influence= - نیست، زیرا نفوذ می تواند شامل قدرت سخت - تهدید - و یا پاداش نیز باشد، ولی قدرتِ نرم چیزی بیش از قانع کردنِ صرف یا تواناییِ حرکت دادنِ مردم از طریقِ استدلال است - هرچند که یکی از بخش های مهم قدرت نرم است - .

قدرت نرم همچنین شاملِ تواناییِ جذب نیز می شود، و جذب، اغلب باعثِ مشارکتِ توأم با رضایت می گرددبه بیانِ. ساده و در اصطلاحِ رفتاری، قدرتِ نرم جذابیت - فره مند،کاریزما - است و منابعِ قدرتِ نرم دارایی هایی اند که چنین جذابیت هایی را تولید می کنند - نای - 1389 :نای44 براین باور است که قدرت به طورِ کلی به معنیِ تواناییِ نفوذ بر رفتارِ دیگران برای رسیدن به نتیجه مطلوب است.

به نظر وی راه های متعددی برای این تأثیر گذاری هست : مانند تهدید، متقاعد کردن از طریق پرداخت مالی، یا جذب دیگران و همکاری با آنها . او می گوید اگر بتواند این باور را القا کنید که اهدافتان مشروع است، می توانید بدون استفاده از تهدید به هدفتانبرسید و حتی بدونِ دستور دادن بر رفتارِ دیگران تأثیر بگذارید . نای می گوید که مثلاً کاتولیک ها نه به دلیل تهدید بلکه به دلیل احترام به پاپ به آموزه هایش عمل می کنند .

سیاستمداران و مردمِ عادی اغلب قدرت را به معنایِ داشتنِ تواناییِ نفوذ بر نتیجه کار معنی می کنند؛ کسی که اقتدار، ثروت یا شخصیتی جذاب - فره مند، کاریزماتیک - دارد قدرتمند خوانده می شود. - جعفری - 309:1388 هرچند قدرتِ نرم اصطلاحی نوظهور درادبیاتِ سیاسیِ جهان است اما جنگِ نرم ومفاهیمِ همسانش قدمتی به اندازه حیاتِ بشری دارد. می توان " ابلیس" را به عنوان اولینبازیگرِ جنگِ نرم معرفی کرد که بدون استفاده ازهرگونه سلاح و زور و اجبار، آدم - ع - و همسرش را اغوا کرد و از بهشت بیرون راند. البته کهن ترین روایت درباره جنگِ نرم با استراتژیِ بشری را به نبردِ "کیدئون با ماد" نسبت میدهند.

تاکتیکهای جنگ نرم .1برچسب زدن

براساسِ این تاکتیک واژه هایِ مختلف را به صفاتِ مثبت و منفی تبدیل می کنند، و آنها را به افراد یا نهادهای مختلف نسبت می دهند. گاهی هدف از این عملکرد آن است که ایده، فکر، یا گروهی محکوم شوند بی آنکه استدلالی در محکومیتشان آورده شود . اسم گذاری - برچسبی بدزدن به یک فکر و عقیده - برای تحریک به ردِ فکر وعقیده ای - بدون بررسی شواهد - مورد استفاده قرار می گیرد . - سوربن، تانکارد - 152:1390

.2 تلطیف و تنویر

از تلطیف و تنویر -یعنی مرتبط ساختنِ چیزی با کلمه ای پرفضیلت -استفاده می شود تا مخاطب چیزی را بدونِ بررسیِ شواهد بپذیرد و تصدیق کند . - سوربن،،همان - 158:

.3 انتقال

انتقال یعنی اینکه اقتدار، حرمت، و منزلتِ امری موردِ احترام، به چیزی دیگر-برای پذیرفتنی تر کردنِ آن - منتقل شود . استفاده از نمادهای مذهبی یا ملی، و انتساب به اشخاص و جریان هایی که مورد احترام عموم مردم اند، تاکتیک انتقال نامیده می شود .

.4 تصدیق

تصدیق یعنی شخصی که مورد احترام و یا منفور است بگوید که یک فکر، برنامه، محصول، یا یک شخصِ معین خوب است یابد . تصدیق، فنی رایج در تبلیغات و پیکارهایِ سیاسی است . - سوربن، همان - 165:حمایتِ اشخاصِ مشهور گروه های فرهنگی، سیاسی، و اجتماعی از یک شخص یا جریان، تصدیق نامیده می شود.

.5 شایع

شایعه در فضایی تولید می شود که امکانِ دسترسی به اخبار و اطلاعاتِ موثق امکان پذیر نباشد. شایعه انتقالِ دهان به دهانِحکایتها و اخبارِ ناموثقاست . این حکایت ها ابتدایی ترین نوعِ اخبار است و به همان اندازه که ابتدایی، ناقص و نادقیق نیز است. مطالبِ کلیِ شایعه باید حولِ محورهایی اساسی ومهم باشدکه مخاطب نسبت به آن حساسیتِ بالایی دارد . در زمان هایی که پخشِ پیام به طورِ شفاف و روشن امکان پذیر نیست یا در مواقعی که گمان می رود با مشکلاتِ قانونی رو به رو شود، مهم ترین شیوهالقایِبرای پیامِ موردِ نظرِ فرستنده اش استفاده از کنایه و اشاره است . - جعفری، - 35: 1388

.6 کلی گویی

کلی گویی تاکتیکی است که درآن سعی می شود تا ذهنِ مخاطب متوجهِ حواشی و شاخ وبرگ نشده در رابطه با هسته مرکزیِ پیام حساسیت نداشته باشد و آن را بدونِ بررسی بپذیرد ؛ به همین دلیل برخی این تاکتیک را "بی حس سازیِ مغزی "    نیز می نامند .

7.    دروغ بزرگ

بدین معنی که پیامی را - که به هیچ وجه واقعیت نداردبیان- می کنند و مدام بر طبلِ تکرار می کوبند تا ذهنِ مخاطب جذبش کند. معروف ترین استفاده از این تاکتیک در زمان آدولف هیتلر و توسط گوبلز- وزیر تبلیغات دولت نازی- بوده است. گوبلز می گوید: دروغ هرچه بزرگ تر باشد، باورش برای مردم آسان تر است. - سلطانی، هاشمی - 78: 1382

.8 پاره حقیقت گویی

در تاکتیکِ پاره حقیقت گویی، حذفِ یکی از عناصرِ خبریِ شش گانه - که، کجا، کِی، چرا، چه، چگونه - به عمد صورت می گیرد؛ و بیشترِ اوقات عنصرِ " چرا " حذف می شود. - جعفری - 16: 1388

.9 انسانیت زدایی و اهریمن سازی

هنگامِ جنگِ نرماسختی یکی ازموثرترین شیوه هایِ توجیهِ حمله به دشمن، انسانیت زدایی است. چراکه وقتی حریف از مرتبه انسانی اش تنزل یافت ودر اقامتِ اهریمنی درذهنِ مخاطب ظاهرشد، می توان اقداماتِ خشونت آمیز علیه این دیو و اهریمن را توجیه کرد. - صادقی - 177: 1388

.10 ارائه پیشگویی های فاجعه آمیز

دراین تاکتیک با استفاده از آمارهایِ ساختگی وسایرِ شیوه هایِ جنگِ روانی از جمله کلی گویی، پاره حقیقت گویی، اهریمن سازی، و... به ارائه پیشگویی هایِ مصیبت بار می پردازند تا بتوانند حساسیتِ مخاطب را نسبت به آن افزایش داده و افکارِ وی را براسِا میل و هدفِ خویش هدایت کنند .

.11 قطره چکانی

دراین تاکتیک، اطلاعات و اخبار در زمان هایِ گوناگون و به تعدادِ بسیار کم و به صورتی سریالی ولی نامنظم دراختیارِ مخاطب قرار می گیرد تا مخاطب نسبت به پیامِ مربوط به آن حساس شده درطولِ یک بازه زمانی آن را پذیرا شود .

.12 حذف - سانسور -

دراین روش با فِحذ بخشی از خبر ونشرِ بخشی دیگر، سؤال ومهم تر از آن ابهام ایجاد می کنند و بدین ترتیب زمینه برای شایعاتِ گوناگون آماده می شود .

.13 ماساژ پیام

استفاده از انواعِ روش های گوناگونِ جنگِ نرم مانندِ حذف - سانسور - ، کلی گویی، پاره حقیقت گویی، زمان بندی، وقطره کانی استچ تا پیام براساسِ اهدافِ تعیین شده شکل گرفته بتواند تصویرِ موردِ انتظار را درذهنِ مخاطب ایجاد کند. درواقع دراین روش، پیام با انواعِ تاکتیک ها ماساژ داده می شود تا از آن مفهوم و مقصودی خاص برآید .

.14 تکرار

برایِ زنده نگه داشتنِ اثرِ یک پیام،با تکرارِ زمان بندی شده می کوشند این موضوع تازمانی که موردنیاز است زنده بماند. دراین روش با تکرار پیام، سعی در القایِ مقصودی معین و جاانداختنِ پیامی درذهنِ مخاطب دارند. - سلطانی، هاشمی - 58:1382 از دیدِ روان شناسان، تکرار در تشکیلِ عادت بسیار مفید است به ویژه اگربادقت توأم باشد. فاصله بین تکرارها نه باید چنان دراز باشد که سببِ محوِ آثارِ قبلی شود ونه چندان کوتاه که ملال انگیز وخسته کننده گردد. به عبارت دیگر، تکرار مثلِ ضربه هایِ پیاپیِ چکش است که سرانجام میخ را می کوبد و به داخل می راند .

.15 ایجاد تفرقه و تضاد

ازجمله اموری که در فرآیندِ جنگِ نرم موردِ توجه واقع می شود، تضعیف از طریقِ تزریقِ تفرقه درجامعه هواداران و حامیانِ حریف است. ایجاد والقایِ وجودِ تضاد وتفرقه درجبهه رقیب باعثِ عدمِ انسجام و یکپارچگی اش شده او راگرفتارِ مشکلاتِ درونیِ جامعه حامیانِ خودمی کند؛ تااز این طریق اقتدار و انرژی اش کاسته و قدرتش فرسوده شد .

.16 ترور شخصیت

درجنگ نرم برخلاف جنگ سخت، ترور فیزیکی جایش را به ترور شخصیت می دهد. درزمانی که نمی توان یا نباید ترور فیزیکی انجام داد، بااستفاده از نظام رسانه ای وانواع تاکتیک ها- ازجمله بزرگ نمایی، انسانیت زدایی و اهریمن سازی، پاره حقیقت گویی، و... - حریف را ترور شخصیت می کنند واز این طریق باعث افزایش نفرت عمومی و کاهش محبوبیت اش می شوند .

.17 توسل به ترس وایجاد رعب

دراین روش از حربه تهدید و ایجادِ رعب و وحشت میانِ نیروهایِ حریف به منظورِ تضعیفِ روحیه و سست کردنِ اراده شان استفاده می شود. متخصصان جنگ نرم، ضمن تهدید وترساندن مخاطبان- به شیوه های مختلف - به ایشان چنین القا می کنند که خطرات و صدماتِ احتمالیِ فراوان برسر راهشان کمین کرده است .

.18 مبالغه - اغراق -

دراین روش با اغراق و بزرگ نماییِ یک موضوع، سعی در اثباتِ یک مسئله دارند. کارشناسان جنگ روانی از این فن در مواقع و وقایع خاص بهره می برند و می کوشند مطالب کوچک را بسی بزرگتر ازآنچه که هست جلوه دهند؛ و همچنین از مطالبِ بزرگ به شکلی ضعیف و درزمان، مکان، و جایگاهی که به چشم نمی آید بهره برداری کنند. - جعفری - 18:1388

.19 مغالطه

مغالطه شامل گزینش و استفاده از اظهاراتِ درست یا نادرست، مشروح یا مغشوش، ومنطقی یا غیرمنطقی است؛ به این منظور که بهترین یا بدتریندِمورممکن را برای یک فکر، برنامه، شخص، یا محصول ارائه دهند . متخصصانِ جنگِ نرم مغالطه را با تحریف یکسان می دانند . این روش، انتخابِ استدلال یا شواهدی است که یک نظر را تایید می کند و چشم پوشی از استدلال ها یا شواهدی که آن نظر را تأیید نمی کند.